Ίων Δραγούμης και Γουμένισσα

Γράφει ο Χρήστος Ίντος

Στις 31 Ιουλίου 1920, πριν από εκατό χρόνια, στη σημερινή κεντρική λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας της Αθήνας έπεσε νεκρός, πυροβοληθείς από ελληνικά χέρια, ο Ίων Δραγούμης.

Μια προσωπικότητα που έδρασε στον ελληνικό πολιτικό βίο, τη διπλωματία, τη συγγραφή, τη φιλοσοφία, τη διαμόρφωση εθνικών στόχων και κατευθύνσεων, που επηρεάστηκε από φιλοσοφικά και κοινωνικά πολιτικά κινήματα και θεωρίες, που με τον τρόπο δράσης και ενεργειών του επηρέασε πολλούς και απασχόλησε πολλούς περισσότερους Έλληνες και ξένους ως και τις ημέρες μας. Έπεσε θύμα του εθνικού διχασμού.

Ήταν γιος του πολύτεκνου δικαστικού λειτουργού και στη συνέχεια πολιτικού και πρωθυπουργού της Ελλάδας Στέφανου Δραγούμη με καταγωγή από τη Μακεδονία. Σπούδασε νομικά, κατατάχτηκε στο διπλωματικό σώμα, έμαθε ξένες γλώσσες, είχε περιπετειώδη προσωπική ζωή (Π. Δέλτα, Μ. Κοτοπούλη). Μία από τις αδελφές του ήταν η Ναταλία, σύζυγος Παύλου Μελά, με τον οποίο τον συνέδεε και προσωπική φιλία, πριν τον γάμο της αδελφής του.

Αυτή, λοιπόν, η προσωπικότητα, που πίστευε στο όραμα του Ρήγα Φεραίου, τη συνεργασία των λαών της Βαλκανικής, στα ελληνικά γράμματα και την υπεροχή του ελληνικού στοιχείου, συμμετείχε σε όλα τα γεγονότα της εποχής του.

Φλέγονταν από τον πόθο της απελευθέρωσης της Μακεδονίας από τον μακραίωνο οθωμανικό ζυγό, συμμετείχε στους Βαλκανικούς Πολέμους, ύψωσε τη γαλανόλευκη στη Θεσσαλονίκη αμέσως μετά την υπογραφή της παράδοσής της σε ελληνικά χέρια.

Την περίοδο του Α΄ Παγκοσμίου ήταν με τους αντιβενιζελικούς, αν και είχε ενταχθεί υπέρ των μεγάλων αλλαγών στον τομέα της Παιδείας και τις μεταρρυθμίσεις που δρομολόγησε ο τότε πρωθυπουργός της χώρας, ως ιδρυτικό μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου και άλλων πρωτοποριακών για την εποχή κινήσεων μαζί με τους Λ. Μαβίλη, Γ. Σωτηριάδη, Μ. Τριανταφυλλίδη, Α. Δελμούζο, Δ. Γληνό. Εξάλλου είχε γράψει πρώιμα: “ …Δε με μέλλει αν βάζω σε δύσκολη θέση μια κυβέρνηση, δεν είμαι καμωμένος για την κυβέρνηση ή το κράτος, έγινα για το έθνος, και το ξέρω επειδή γι αυτό ίσα – ίσα πονώ …. Σηκώνομαι, ξανοίγω και ανθοβολώ άμα νιώθω τον ελληνισμό. Σε όποια γωνιά του Ελληνισμού και αν βρεθώ θα πασχίζω πάντα να δυναμώνω, να ξυπνώ, να ζωντανεύω την ψυχή του, και ας γίνη ό,τι γίνη….”.

Η πολιτική του τοποθέτηση του στοίχισε δύο χρόνια εξορία στην Κορσική, μαζί με άλλους ομοϊδεάτες και μη, αλλά και το καλοκαίρι του 1920 την ίδια του τη ζωή. Λίγο πριν είχε αναγγελθεί η η δολοφονική απόπειρα κατά του Ελ. Βενιζέλου στο Παρίσι, και εκείνος, ο Ίδας των ελληνικών γραμμάτων, επικριτής πολιτικών του Βενιζέλου από τις στήλες της “Πολιτικής Επιθεώρησης” συνελήφθη από ανεύθυνους και δολοφονήθηκε εν “μέση οδώ”. Ο θάνατός του κλόνισε πολλούς, τον ίδιο τον Πρωθυπουργό, τον προσωπικό φίλο του δολοφονημένου, τον Ν. Καζαντζάκη. “Έκλαψε σαν μικρό παιδί, πήγε στην κηδεία του – τόλμημα για έναν βενιζελικό – και όπως θάλεγε ο Μακρυγιάννης “σιχάθηκε το ρωμέικο” (Ν. Φραγκόπουλος). Για τον Ίωνα (Ίδα) έγραψαν ο Α. Σικελιανός, ο Κ. Παλαμάς, αφιέρωμα που αναγράφηκε και στην στήλη που στήθηκε στον τόπο της δολοφονίας του, ο Οδυσσέας Ελύτης και πολλοί άλλοι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών.

Ο Ίων Δραγούμης ως διπλωμάτης, πολιτικός και Μακεδών την καταγωγή ήξερε όσο λίγοι τα τεκταινόμενα στη Μακεδονία αλλά και στον υπόλοιπο υπόδουλο ελληνισμό της εποχής του. Πρωτοστατούσε στην Αθήνα να κινηθούν οι πάντες για τη διάσωση του Μακεδονικού Ελληνισμού, για την απομάκρυνση των ξένων προπαγανδών, από όπου κι αν προέρχονταν και είχε πει την περίφημη πια φράση της εποχής, που ακούγονταν για εκατό και πλέον χρόνια μετά την εκφώνησή της : “Αν τρέξουμε να σώσουμε τη Μακεδονία, εμείς θα σωθούμε”.

Ο Παύλος Μελάς με την οικογένειά του, (πηγή, Διαδίκτυο).

Ο ρόλος του στην Επίκουρο των Μακεδόνων Επιτροπή των Αθηνών ήταν καταλυτικός, όπως και άλλων, πχ. του Δ. Καλαποθάκη, εκδότη της εφημερίδας “ΕΜΠΡΟΣ”. Ο γαμπρός του Παύλος Μελάς, όπως και άλλοι Έλληνες Αξιωματικοί αλλά και πολίτες από κάθε ελληνική γωνιά, εντάχθηκαν στον αγώνα που έμεινε γνωστός ως ο Μακεδονικός. Ο Μελάς ήταν “ο αμνός” που θυσιάστηκε από τους πρώτους στην ένοπλη φάση του αγώνα και ο Ίων συνέγραψε το “Μαρτύρων και ηρώων αίμα” (έκδοση 1907), τίτλος που θυμίζει στίχο του Κ. Παλαμά για τον “Θάνατο του Παλικαριού” (Π. Μελά).

Ίων Δραγούμης, Δ. Καλαποθάκης, Π. Μελάς και πολλοί άλλοι οργανωμένοι στον Μακεδονικό Αγώνα είχαν στη Γουμένισσα έναν πολύ αγαπητό φίλο και συνεργάτη, τον Άγγελο Σακελλαρίου, γιατρό στην κωμόπολη από το 1891. Κατάγονταν από τα Βίλια της Αττικής, που ανέβηκε στον βορρά να εργαστεί εθνικά και ιατρικά. Ήρθε και ρίζωσε, αφού εδώ επέλεξε και τη σύντροφο της ζωής του Μαρία το γένος Χατζηγιάννη. Έγινε η ψυχή της οργάνωσης και δράσης κάθε ελληνικής αντίστασης κατά των σχεδίων αλλότριων. Κατέστησε με τοπικούς φίλους και συνεργάτες, από τη Γουμένισσα και την επαρχία της, την κωμόπολη ένα από τα κέντρα του αγώνα. Η αλληλογραφία του με την οικογένεια Δραγούμη, ιδιαίτερα τον Πρωθυπουργό Φίλιππο, τον Π. Μελά και άλλους στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη (Λ. Κορομηλά) αποτελούν πολύτιμο αρχειακό υλικό και ανεξάντλητη πηγή πληροφοριών για τον αγώνα και τον τόπο των χρόνων εκείνων.

Ο Ίων ήταν φίλος του Άγγελου (Σακελλαρίου) και συνδέθηκαν ακόμη περισσότερο, αφού ο πρώτος έγινε κουμπάρος του δεύτερου. Τον στεφάνωσε με την Μαρία στον μεγαλοπρεπή ναό του Αγίου Γεωργίου Γουμένισσας, όπου και αναφώνησε ενώπιον των Τουρκικών τοπικών αρχών, όπως διασώθηκε, την φράση που μόνο ένας Ίων Δραγούμης θα είχε την τόλμη να βροντοφωνάξει: “Σήμερον η Ελλάς στεφανώνει την Μακεδονία”. Ήταν 30 Ιανουαρίου 1906.

Ο Μακεδονομάχος Αγγελος Σακελλαρίου, υπεύθυνος της περιοχής Γουμένισσας (Αρχείο, Χ. Ίντος)

Είχε προηγηθεί η άφιξη του Ίωνα πρώτα στον τότε σιδηροδρομικό σταθμό Γουμενίτσης (κοντά στην Αξιούπολη), όπου τον υποδέχθηκαν τοπικοί παράγοντες των ελληνικών κοινοτήτων της επαρχίας, ως υποπρόξενο Καβάλας. Μετά λίγες ώρες ακολούθησε υποδοχή στην κεντρική πλατεία της κωμόπολης, όπου πλην των αρχών, ήταν παρόντες εκπαιδευτικοί και μαθητές των Ελληνικών Εκπαιδευτηρίων Γουμενίτσης. Μάλιστα μετά τις προσφωνήσεις και τα καλωσορίσματα μαθητές και πολίτες έψαλαν τον ελληνικό Εθνικό Ύμνο σκορπώντας ρίγη συγκίνησης και ενθουσιασμό στους παριστάμενους και σε όλη την ομογενή κοινότητα.

Ο γάμος εκείνος αποτέλεσε σταθμό στα γεγονότα της εποχής, όχι μόνο αυτό καθεαυτό ως χαρούμενο γεγονός αλλά και εκ της παρουσίας του υψηλού προσκεκλημένου που περιήλθε στους δρόμους της κωμόπολης, επισκέφθηκε τόπους συνάντησης των πολιτών και σκόρπισε θάρρος, ενθουσιασμό και ελπίδα. Ένα χρόνο μετά επανήλθε για να βαπτίσει τον γιό του Σακελλαρίου, στον οποίο έδωσε το όνομα Αλέξανδρος. Πάλι χαρές, γιορτές, εθνικά μηνύματα.

Η συνεργασία των ανδρών που προαναφέρθηκαν συνεχίστηκε με στόχο πάντα την υπέρ των Ελλήνων ευόδωση του αγώνα που έδιναν. Τελικά δικαιώθηκαν μόνο που ο Σακελλαρίου είχε πια τελευτήσει στον “Ευαγγελισμό” τον Δεκέμβριο του 1909.

Η προσφορά τους είχε αποτελέσματα, τα ονόματά τους αναγράφονται σε δυο κεντρικούς δρόμους της κωμόπολης. Η ονοματοθεσία έγινε από το πρώτο Δημοτικό Συμβούλιο Γουμενίσσης μετά την απελευθέρωση (1912), τον Φεβρουάριο του 1914, όπως και σε πολλούς άλλους δρόμους δόθηκαν τα ονόματα των τότε Βασιλέων, του Πρωθυπουργού Ελ. Βενιζέλου και πολλών άλλων πρωτεργατών κυρίως του Μακεδονικού Αγώνα.

Έργα του Ι. Δραγούμη που εκδόθηκαν πριν και μετά τον θάνατό του (1920):
Ηρώων και μαρτύρων αίμα, 1907.
Σαμοθράκη, 1908.
Όσοι ζωντανοί, 1911.
Κοινότης, Έθνος, Κράτος, 1923.
Το Μονοπάτι, 1925.
Ο Ελληνισμός μου και οι Έλληνες, 1927.
Συνεργασίες στο περιοδικό ΝΟΥΜΑΣ.
Αρθογραφία στην εφημερίδα “ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ”.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Κ. Θ. Δημαρά, Ιστορία Ελληνικής Λογοτεχνίας.
Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, Εκδοτική Αθηνών.
Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν “ΗΛΙΟΥ”.
Θ. Δ. Φραγκόπουλος, Καζαντζάκης και Δραγούμης, εφ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ.
Α. Ανεστόπουλος, Ο Μακεδονικός Αγών, τ. 2.

Δικά μας σχετικά δημοσιεύματα:
Ιωάννης ή Ίων Δραγούμης, π. Σχολείο και Σπίτι, τ. 203/1978.
Η Γουμένισσα στη ζωή και το έργο λογοτεχνών μας, 1989.
Άγγελος Σακελλαρίου, ανάτυπο, 2011