Γιάννης Πασαλίδης ο καταξιωμένος πολιτκός με το υποδειγματικό ήθος και ύφος

«Δεν υπάρχουν ιδέες – υπάρχουν μονάχα άνθρωποι που κουβαλούν τις ιδέες – κι αυτές παίρνουν το μπόι του ανθρώπου που τις κουβαλάει», λέει ο Ν. Καζαντζάκης.
Πράγματι. Πίσω από τις ωραίες ιδέες και τις ξεχωριστές πράξεις βρίσκονται πάντοτε κάποιοι άνθρωποι. Μορφές εμβληματικές που στέκονται ορθές σαν φωτεινά σύμβολα. Άνθρωποι πυλώνες, ταυτισμένοι με την ιστορία του λαού, τους οποίους δεν πρέπει να λησμονούμε.
Ο Γιάννης Πασαλίδης ήταν διακεκριμένος γιατρός και πολιτικός. Γεννήθηκε στην Κουταΐδα του Καυκάσου, το 1885, από γονείς γεωργούς Σανταίους, που μετά το 1878 εγκαταστάθηκαν στον Καύκασο.
Το 1896 άρχισε τις σπουδές του στο ρωσικό γυμνάσιο της Τιφλίδας, όπου εκτός των άλλων έμαθε άπταιστα και τη ρωσική. Τελειώνοντας το γυμνάσιο σπούδασε ιατρική στην Οδησσό και το 1903 προσχώρησε στις τάξεις του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος της Ρωσίας.
Το 1909 ταξιδεύει για πρώτη φορά στη Γερμανία κι εντυπωσιάζεται από την ελευθερία της διακίνησης βιβλίων και ιδεών. Μετά την επιστροφή του στη Ρωσία συνεχίζει τις σπουδές του στο πανεπιστήμιο Λομονόσοφ της Μόσχας, από το οποίο παίρνει το πτυχίο της ιατρικής. Αργότερα ειδικεύεται στη γενική χειρουργική και τη μαιευτική.
Μετά το γάμο του με τη Μαρία Σπυράντη εγκαθίσταται στο Σοχούμι του Καυκάσου. Μέσα σε λίγο διάστημα, η φήμη του ως γιατρού και κοινωνικού παράγοντα απλώνεται σε όλη την γύρω περιοχή της Κουταΐδας, του Βατούμ και της Τιφλίδας. Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, αντιπροσώπευσε τον ελληνισμό του Καυκάσου στις επαφές του με την ελληνική κυβέρνηση.
Η επανάσταση του 1917 τον βρίσκει πολιτικά δραστήριο. Εκλέγεται τοπικός βουλευτής στη Γεωργία με το κόμμα των Μενσεβίκων. Ένα χρόνο μετά, το 1918 εκλέγεται βουλευτής στην τοπική βουλή και αναλαμβάνει καθήκοντα Υπουργού των «εξωτερικών υποθέσεων». Από τη θέση αυτή εργάζεται δραστήρια για τη συγκρότηση της μικρής αγροτικής ιδιοκτησίας και αντιτίθεται στην πολιτική των μπολσεβίκων για γενικότερη κολεκτιβοποίηση της αγροτικής παραγωγής.
Το 1921 οι Μπολσεβίκοι επικρατούν στη Γεωργία και σχηματίζουν δική τους κυβέρνηση. Ο Πασαλίδης καταφεύγει τότε στο Βερολίνο και διαμένει εκεί μέχρι το 1922. Στη γερμανική πρωτεύουσα δεν αναμειγνύεται στην πολιτική, αλλά συμπληρώνει τις σπουδές του. Παράλληλα, συνειδητοποιεί ότι η ανεξαρτησία της Γεωργίας αποτελεί κάτι το ανέφικτο. Γι’ αυτό, κι όταν ειδοποιήθηκε από τις αρχές της Γεωργίας να επιστρέψει και να αναλάβει την προηγούμενη θέση του ο Πασαλίδης απάντησε αρνητικά και επέλεξε ως λύση την εγκατάστασή του στην Ελλάδα.
Όντας εγκατεστημένος στη συνοικία Χαριλάου στη Θεσσαλονίκη, αναπτύσσει έντονη επιστημονική και κοινωνική δράση, εργαζόμενος αρχικά στο «Ρωσικό Νοσοκομείο» της πόλης, για επτά χρόνια, όπου και γίνεται ιδιαίτερα γνωστός ως «γιατρός των φτωχών».
Το 1923 ιδρύει τον «Σύλλογο Καυκασίων» και ταυτόχρονα εκδίδει το περιοδικό «Μακρινές φωτιές». Τον ίδιο χρόνο προσεγγίζει το πολιτικό ρεύμα, που εκφραζόταν με τον Αλ. Παπαναστασίου και εκλέγεται βουλευτής στην εκλογική περιφέρεια της Θεσσαλονίκης. Στην Εθνοσυνέλευση δηλώνει ότι εκπροσωπεί τις σοσιαλιστικές δυνάμεις της χώρας και εντυπωσιάζει με τη χειμαρρώδη ρητορική του και τις ακραία αντιμοναρχικές θέσεις του.
Στα δύσκολα χρόνια του Μεσοπολέμου ο Πασαλίδης συνεχίζει την κοινωνική δράση του και συμμετέχει στις πολιτικές ζυμώσεις της Αριστεράς. Προσεγγίζει κυρίως τον Κώστα Γαβριηλίδη και το Αγροτικό Κόμμα της Ελλάδας.
Στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής συλλαμβάνεται και εγκλείεται στις φυλακές του Επταπυργίου. Χαρακτηριστικό μάλιστα του πολιτικού του ήθους είναι ότι, ενώ πληροφορήθηκε από το Γερμανό γιατρό των φυλακών το όνομα εκείνου που τον κατέδωσε, αρνήθηκε ο ίδιος να το κοινοποιήσει ακόμα και στα μέλη της οικογένειάς του! Η απελευθέρωση θα τον βρει σε συμπαράταξη με το ΕΑΜ, στο οποίο και συμμετέχει ως επικεφαλής του μικρού σε δύναμη Σοσιαλιστικού Κόμματος.
Το 1951 ιδρύεται η ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά), της οποίας κορμός είναι οι κομμουνιστές (του παράνομου τότε ΚΚΕ), στην οποία, όμως, συμμετείχαν και μικρότερες αριστερές δυνάμεις. Από εδώ και πέρα, η πολιτική ιστορία του Πασαλίδη εντάσσεται στην ιστορία της ΕΔΑ, του κόμματος που αποτελεί δική του δημιουργία, και το οποίο θα πρωταγωνιστήσει μέχρι το 1967 στο πολιτικό τοπίο της χώρας, εκπροσωπώντας την Αριστερά. «Στις εκλογές της 9-9-1951 εκλέγεται βουλευτής και από το βήμα της βουλής δίνει μάχη για να επικρατήσει πολιτικό κλίμα ύφεσης.
Στις εκλογές του 1952 (που γίνονται με το πλειοψηφικό σύστημα) η ΕΔΑ συγκεντρώνει 9.55% των ψήφων και δεν εκλέγει βουλευτή. Στις εκλογές του 1956 η ΕΔΑ συνασπίσθηκε με τις κεντρώες πολιτικές δυνάμεις στα πλαίσια της Δημοκρατικής Ένωσης παίρνοντας μαζί της το 48,15%. Σημειώνεται πως στις εκλογές αυτές η ΕΡΕ (του Κ. Καραμανλή) μειοψήφησε σε σχέση με τη Δημοκρατική Ένωση (πήρε το 47.38% των ψήφων), αλλά χάρη στο εκλογικό σύστημα απέκτησε αυτοδύναμη πλειοψηφία στη Βουλή.
Σταθμός στην πολιτική ιστορία του Πασαλίδη (και της ελληνικής Αριστεράς γενικότερα) είναι οι εκλογές στις 11-5-1958, οπότε η ΕΔΑ βγήκε δεύτερο κόμμα με 34.43% και κατέλαβε τη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Ο Πασαλίδης έδωσε σπουδαίες μάχες για τη διεύρυνση των δημοκρατικών ελευθεριών, για τον περιορισμό της αυθαιρεσίας των Ανακτόρων και για την ενίσχυση της ενότητας των μη δεξιών δυνάμεων. Ακόμα, για την επίτευξη της γενικής αμνηστίας και για την απελευθέρωση των κομμουνιστών πολιτικών κρατουμένων.
Το 1961 η ΕΔΑ (με την ονομασία ΠΑΜΕ – στην οποία ο Γ. Πασαλίδης είχε αντιδράσει) κατρακυλά στο 14,63%. Στις εκλογές του Νοεμβρίου το 1963, η Ένωση Κέντρου υπερτερεί της ΕΡΕ, δίχως να συγκεντρώσει την απαιτούμενη πλειοψηφία και η ΕΔΑ γίνεται ρυθμιστής της κατάστασης και ο Γ. Πασαλίδης επιδιώκει συμμαχία με τον Παπανδρέου. Ο τελευταίος στα πλαίσια του «διμέτωπου αγώνα», αρνείται. Προκηρύσσονται εκλογές κατά τις οποίες η ΕΔΑ (εκφράζοντας την άποψη του Πασαλίδη) δεν κατεβάζει ψηφοδέλτια σε ορισμένες εκλογικές περιφέρειες πράγμα που λειτουργεί σαν πριμοδότηση στον Παπανδρέου και σαν αποδυνάμωση στην ΕΡΕ.
Η ανατροπή του Παπανδρέου (15 Ιουλίου 1965) δημιούργησε ένα ιδιαίτερα οξυμένο πολιτικό κλίμα, το οποίο ο Πασαλίδης θεώρησε αρκετά επικίνδυνο για το κοινοβουλευτικό μέλλον της Ελλάδας. Τελικά, η κρίσιμη εσωτερική πολιτική κατάσταση θα δώσει τη δικαιολογία για την κατάλυση των δημοκρατικών ελευθεριών στις 21 Απριλίου 1967.
«Ο Γιάννης Πασαλίδης, στην ταραγμένη τα χρόνια εκείνα Ελλάδα, είχε μια ζωή ολόκληρη αφιερωμένη σε ιδέες αγνές, διαποτισμένες από έναν ουμανισμό που δύσκολα συναντιέται σε κατοπινές εποχές.
Η σκιαγράφηση μιας προσωπικότητας πολυτάλαντης αλλά και πολύπαθης είναι έργο δύσκολο. Γιατί στον «πηγαιμό για την Ιθάκη» του ο Γ. Πασαλίδης δεν ακολούθησε δρόμους φαρδιούς και ευκολοδιάβατους».
Η προσφορά του Γ. Πασαλίδη, του «Γεροπλάτανου της Αριστεράς», στην πολιτική, στην Ελλάδα και τον ποντιακό ελληνισμό ήταν τεράστια. «Από τον λαό προήλθα, και ποτέ δεν τον εγκατέλειψα», είπε κάποτε ο Πασαλίδης. Εννοούσε δύο λαούς αδιαίρετους και συνυπάρχοντες σε ένα: τον ελληνικό λαό στο σύνολό του και το λαό του ελληνισμού του Πόντου, όπου γεννήθηκε. Υπηρέτησε και τους δύο λαούς με την ίδια αφοσίωση και συνέπεια. Ήταν κι έμεινε Πόντιος, παρά την εθνική εμβέλεια της δράσης και του ρόλου του. Πέθανε φρουρούμενος από τα όργανα της Χούντας, που τον είχε θέσει σε κατ’ οίκον περιορισμό (στις 14 Μαρτίου το 1968). Η τελευταία του επιθυμία ήταν να γίνει η ταφή του στο συνοικιακό νεκροταφείο της Καλαμαριάς, «προέκταση της γης του Πόντου, που οι πιο πολλοί κάτοικοί της είχαν γεννηθεί εκεί ή καταγόταν από αυτόν» (Πάνος Καϊσίδης, «Ποντιακά»).
Δυστυχώς, όμως, όπως είπε ο Ηλίας Ηλιού: «Τους πεθαμένους όλοι τους ξεχνάνε εκτός αν είναι να τους οικειοποιηθούν.». (Πηγές: Ιστορία Ποντιακού ελληνισμού. «Τότε», μηνιαίο Περιοδικό για την Ελληνική Ιστορία, τεύχος 14, Ιούνιος 1984. «Ποντιακά», μηνιαίο περιοδικό Ιστορίας και Πολιτισμού, τεύχος 26, Δεκέμβριος 2009, Γιάννη Δ. Νισύριου «Γιάννης Πασαλίδης», εκδόσεις Σεμελίδη).