Το πανηγύρι του Αγίου Δημητρίου στο Πολύπετρο “χθες και σήμερα”

Του Πολυκράτη Παντσίδη

Η εορτή του Αγίου Δημητρίου στις 26 Οκτωβρίου, είναι μια μεγάλη γιορτή του χριστιανικού κόσμου και φυσικά το μεγάλο γεγονός του Φθινοπώρου στο χωριό μας το Πολύπετρο. Γιορτάζει ο προστάτης άγιος του χωριού και οι κάτοικοι τον τιμούν με λαμπρότητα. Ένα πανηγυρικό κλίμα δημιουργείται για αρκετές ημέρες.

Το πανηγύρι χθες

Η γιορτή αυτή του Αγίου Δημητρίου σήμαινε ταυτόχρονα το τέλος του καλοκαιριού και την έναρξη του χειμώνα, μιας και τα κρύα έφταναν νωρίτερα τότε. Επίσης σηματοδοτούσε την λήξη των συμφωνιών των βοσκών με τους εργοδότες τους και την εξόφληση των συμφωνημένων μισθών τους.

Παλιότερα το γιορταστικό αυτό κλίμα ήταν εντονότερο, παρουσίαζε μια ξεχωριστή αίγλη, μεγάλο ενδιαφέρον στους κατοίκους προσφέροντάς τους ιδιαίτερες αλησμόνητες στιγμές. Προσήλκυε πλήθος κόσμου από τη γύρω περιοχή και πολλά συγγενικά και φιλικά πρόσωπα από άλλα χωριά φιλοξενούνταν όλες τις μέρες της εορτής.

Το γεγονός ότι την επόμενη μέρα ήταν η γιορτή του Αγίου Νέστορος, μαθητής του Αγίου Δημητρίου και την μεθεπομένη η εθνική επέτειος της 28ης Οκτωβρίου, (που προστέθηκε αργότερα), το χαρούμενο αυτό κλίμα κρατούσε μια ολόκληρη εβδομάδα. Οι προετοιμασίες όμως για ένα τέτοιο μεγάλο γεγονός άρχιζαν πολύ νωρίτερα. Έτσι οι κάτοικοι φρόντιζαν τις μεγάλες δουλειές να τις τελειώνουνε εγκαίρως. Αυτές ήταν, το όργωμα και η προετοιμασία των χωραφιών για την σπορά, το μάζεμα των καυσόξυλων, το πλύσιμο του μαλλιού, των ρούχων και των χαλιών στο ποτάμι, η παρασκευή του κρασιού, του τσίπουρου κ.α.

Όσο οι μέρες πλησίαζαν για τη μεγάλη γιορτή, οι δουλειές περιορίζονταν στο σπίτι. Ασχολούνταν με την καθαριότητα, την παρασκευή γλυκών, όπως πετμέζι και ριτσέλια από κολοκύθι, σύκο και σταφύλι κ.α. Φρόντιζαν επίσης να πάνε στο παζάρι των Γιαννιτσών και της Γουμένισσας, για να προμηθευτούν τρόφιμα, ρούχα και παπούτσια. Στο πανηγύρι του Αη Δημήτρη πρόσεχαν επιμελώς την εμφάνιση τους, ιδίως τα ελεύθερα κορίτσια που αγόραζαν ύφασμα για να ράψουν με μεράκι το Αη-δημητριάτικο φόρεμά τους.

Το τελευταίο Σάββατο πριν του Αγίου Δημητρίου τελούσαν μνημόσυνο για τις ψυχές των νεκρών (ψυχοσάββατο). Μερικά χρόνια τώρα έπαυσε να τελείται το μνημόσυνο αυτό.

Την παραμονή της εορτής έσφαζαν τα πρόβατα, ιδίως οι ντόπιοι που διέθεταν σχεδόν όλοι δικό τους κοπάδι. Αυτοί που δεν είχαν, αγόραζαν το πρόβατο τους από τους βλάχους που την εποχή εκείνη, εν όψει του χειμώνα περνούσαν από το χωριό, κατεβάζοντας τα κοπάδια τους στο κάμπο. Μερικοί που δεν ήθελαν να αγοράσουν ολόκληρο πρόβατο, πήγαιναν στην πλατεία όπου οι κτηνοτρόφοι έσφαζαν τα γέρικα πρόβατα και τα πουλούσαν. Στηνόταν δηλαδή, ένα είδος υπαίθριου κρεοπωλείου.

Η παραμονή της εορτής επίσης ήταν και η ημέρα καθαριότητας και υγιεινής του σώματος τους. Ένα μεγάλο καζάνι στο κέντρο της αυλής ζέσταινε ολημερίς το νερό για το πλύσιμο των ρούχων και το λούσιμο.

Η μεγάλη μέρα ξημέρωνε, η μέρα του Αη Δημήτρη, ΄΄μητρόβντεν΄΄ όπως τη λένε στην τοπική τους διάλεκτο οι ντόπιοι στο Πολύπετρο. Όλοι στο χωριό, άνδρες γυναίκες και παιδιά, φορούσαν τα καλά τους. Κτενίζονταν, γυάλιζαν τα παπούτσια τους και ξεκινούσαν για την εκκλησία. Στο σπίτι έμεναν μόνον οι ηλικιωμένες γυναίκες για να ετοιμάσουν το φαγητό. Η εκκλησία γέμιζε ασφυκτικά και ο ιερέας τελούσε τη Θεία Λειτουργία.

Με το σχόλασμα της εκκλησίας οι γυναίκες πήγαιναν στο σπίτι για να προετοιμάσουν το γιορτινό τραπέζι. Τα παιδιά ξεχύνονταν στους δρόμους για παιχνίδι και οι άνδρες κάνοντας μικρές παρέες επισκέπτονταν τους εορταζόμενους Δημήτρηδες. Κυρίως πήγαιναν σε φίλους και συγγενείς. Οι εορταζόμενες γυναίκες (Δήμητρες) εκείνα τα χρόνια δεν γιόρταζαν και δεν τις επισκέπτονταν. Το κέρασμα που προσφερόταν στους επισκέπτες, σε δίσκο αρχικά ήταν τσίπουρο και τυρί. Πριν αποχωρήσουν τους πρόσφεραν λουκούμι. Σκέτο λουκούμι πρόσφεραν στις γυναίκες και στα παιδιά. Αργότερα το κέρασμα μεταφέρθηκε στο τραπέζι και εμπλουτίσθηκε ο μεζές με τουρσί, ελιές, αντσούγιες, κεφτεδάκια κ.α. Οι επισκέψεις ήταν σύντομες για να προλάβουν να επισκεφτούν περισσότερα σπίτια έως το μεσημέρι.

Αφού τελείωναν οι επισκέψεις, οι άνδρες γύριζαν στο σπίτι για να γευματίσουν μαζί με την οικογένειά τους. Το επίσημο αηδημητριάτικο φαγητό των εντοπίων ήταν το προβατίσιο κρέας, το οποίο μαγείρευαν στιφάδο με μπόλικο κρεμμύδι, με ρύζι , ή με πατάτες. Πολλοί από αυτούς το πρόβατο που έσφαζαν το είχαν κουρμπάνι (ταμένο για θυσία) και το φρόντιζαν ιδιαιτέρως από καιρό στο σπίτι. Για επιδόρπιο έβγαζαν στο τραπέζι μακεδονικό χαλβά, δηλαδή χαλβά από ταχίνι. Οι περισσότεροι από τους μικρασιάτες δεν είχαν δικά τους πρόβατα. Αγόραζαν λίγο κρέας, το οποίο δεν ήταν αρκετό για να φτάσει για τους επισκέπτες που την ημέρα εκείνη θα φιλοξενούσαν. Γιαυτό μαγείρευαν πολλά διαφορετικά φαγητά.

Από τα φαγητά που μαγείρευαν εκείνη τη μέρα, τα πιο γνωστά εκτός από το προβατίσιο κρέας ήταν το πλιγούρι, το λάχανο, το ρεβίθι. Από κανένα σπίτι δεν έλειπε ο πετεινός που τον μαγείρευαν συνήθως στιφάδο. Επίσης, τον πετεινό πολλοί από τους μικρασιάτες τον είχαν ταμένο ως κουρμπάνι. Σαν επιδόρπιο είχαν το ρυζόγαλο. Επίσης οι ντόπιοι πριν το κανονικό πιάτο έβγαζαν πιάτο με μαγειρίτσα ΄΄σούπα΄΄, κάτι που οι μικρασιάτες δεν συνήθιζαν

Μετά το φαγητό ο κόσμος μαζευόταν στον υπαίθριο χώρο της πλατείας, για να διασκεδάσει χορεύοντας τους παραδοσιακούς τους χορούς. Το μοναδικό μουσικό όργανο ήταν η γκάιντα που έπαιζε με αριστοτεχνικό τρόπο ο Θανάσης Μισίρκος που τον ξεκούραζε πολλές φορές ο επίσης επιδέξιος Νικόλας Πεχλιβάνης. Στους οργανοπαίχτες πέταγαν χρήματα όπως και τώρα (δεκάρες τότε). Να επισημάνουμε πως την εποχή εκείνη που αναφερόμαστε πριν το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και κατά την διάρκεια αυτού, οι γυναίκες χορεύανε χωριστά από τους άνδρες.

Μετά τούς πολέμους ο τρόπος διασκέδασης των κατοίκων του Πολυπέτρου άλλαξε. Από την ανοιχτή πλατεία, πέρασαν στα καφενεία της εποχής εκείνης που υπήρχαν στο χωριό. Τα καφενεία των Νέστορα Γραμματικού, και Γιώργου Χειμωνίδη που έφερναν παραδοσιακή μουσική με νταούλι και ζουρνάδες από τη Γουμένισσα και του Άνθιμου Μπεκτασιάδη που έφερνε κλαρίνα, ούτι, και βιολί από τα γειτονικά χωριά Ρύζια, Τούμπα και τη Θεσσαλονίκη.
Επίσης το καφενείο του Κύρου Κυριάκου άφησε εποχή στο χώρο της διασκέδασης κατά την δεκαετία του ΄΄50, με τα αξέχαστα γλέντια της νεολαίας με την παραδοσιακή μουσική ορχήστρα του Πολυπέτρου.

Την περίοδο εκείνη στα λίγα τραπέζια των καφενείων, κατά την ημέρα της πανήγυρης κάθονταν μόνο άνδρες ηλικιωμένοι και έπιναν τσίπουρο ή κρασί. Στους χορούς άρχισαν δειλά – δειλά οι γυναίκες και οι άνδρες να χορεύουν μαζί. Αρχικά οι γυναίκες έμπαιναν στο χορό πιασμένες δίπλα στον άνδρα, τον αρραβωνιαστικό, τον αδελφό, η ξάδελφο.

Οι εξελίξεις στη διασκέδαση ήταν ραγδαίες. Κατά το τέλος της δεκαετίας του ΄΄50 τα καφενεία που έφερναν τους μουσικούς οργανώθηκαν καλλίτερα και πρόσφεραν στο κόσμο νέα πράγματα. Προστέθηκαν περισσότερα τραπεζοκαθίσματα στα οποία κάθονταν πια και οι γυναίκες, ενώ στους χορούς αγόρια και κορίτσια χόρευαν μαζί ελεύθερα χωρίς περιορισμούς. Σερβίριζαν στους θαμώνες τους πλούσια μενού που αποτελούνταν από μεγάλη ποικιλία ποτών, σαλάτες, κοτόπουλο, κρέατα στην σχάρα, σουβλάκια κ.α. Τότε (1958) για πρώτη φορά στο Πολύπετρο, στο πανηγύρι του Αγίου Δημητρίου και πάλι, η μουσική αντικαταστάθηκε από παραδοσιακή που ήταν, σε λαϊκή και αποτελούνταν από μπουζούκι, αρμόνιο, ντραμς και ακορντεόν και πρωτοεμφανίστηκαν κοπέλες που τραγουδούσαν και λικνιζόταν κρατώντας ντέφι. Τις κοπέλες αυτές τις ονόμαζαν ΄΄ντιζέζ΄΄ την εποχή εκείνη.

Η χρήση του ηλεκτρικού (1966) επέτρεπε να φωταγωγούνται τα καφενεία, η μουσική να διαδίδετε μέσω ηχητικών συστημάτων και η διασκέδαση να κρατάει έως τις πρώτες πρωινές ώρες. Στα καφενεία της δεκαετίας ΄΄60, των Άνθιμου Μπεκτασιάδη, Θωμά Χειμωνίδη, Παντελή Πεχλιβάνη, Κοσμά Χειμωνίδη και του Αβραάμ Μουρτιάδη οργανώνονταν τα πανηγύρια του Αη Δημήτρη με λαϊκή μουσική ορχήστρα με γνωστούς καλλιτέχνες.
Τα χρόνια αυτά έρχονταν και μικροπωλητές παιχνιδιών που στο δρόμο της εκκλησίας έστρωναν σε πάγκους τα αναρίθμητα χρωματιστά παιχνίδια και μπαλόνια που μάγευαν και προκαλούσαν τη φαντασία των μικρών παιδιών.

Ο τελευταίος αυτός τρόπος διασκέδασης στα πανηγύρια του Αη-Δημήτρη στο Πολύπετρο κράτησε έως τα τέλη της δεκαετίας του ΄΄70. Έκτοτε δεν γινόντουσαν γλέντια για αρκετά χρόνια, εκτός ελαχίστων περιπτώσεων που η ομάδα ποδοσφαίρου οργάνωνε χορό για να ενισχυθεί οικονομικά. Κατά την δεκαετία του ΄΄90 επανήλθε η διασκέδαση στα πλαίσια όμως των πολιτιστικών εκδηλώσεων που οργάνωνε ο πολιτιστικός σύλλογος Πολυπέτρου.

Το πανηγύρι σήμερα

Μπορεί στη σημερινή εποχή (2023), οι μέρες αυτές του Αη-Δημήτρη να μην είναι τόσο ξεχωριστές όπως ήταν παλιά, είναι όμως βέβαιο πως οι κάτοικοι συμμετέχουν στις θρησκευτικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις και τιμούν τον άγιο προστάτη του χωριού τους, όπως και πρώτα.

Με την ίδρυση της Ιεράς Μητρόπολης Γουμένισσας, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου (1991) καθιερώθηκε η περιφορά της εικόνας του Αγίου Δημητρίου στους δρόμους του χωριού μας. Έτσι λοιπόν την παραμονή της εορτής οι κάτοικοι προσέρχονται στην εκκλησία τους για να παρακολουθήσουν τον Εσπερινό και στη συνέχεια, σε πομπή την περιφορά της ιερής εικόνας. Αφού λοιπόν τελειώσει ο Εσπερινός, οι πιστοί βγαίνουν από την εκκλησία με τα κεριά αναμμένα στα χέρια για να συνοδεύσουν την εικόνα κατά την περιφορά της.

Της πομπής προπορεύονται μικρά παιδιά (παπαδάκια) που κρατάνε τα λάβαρα το κερί και τα εξαπτέρυγα. Ακολουθεί η ιερή εικόνα του Αγίου Δημητρίου στολισμένη με λουλούδια που κρατούν ευλαβικά στα χέρια τους παλικάρια του χωριού, ενώ ένα παιδάκι τη θυμιατίζει ακατάπαυστα. Δεξιά και αριστερά της εικόνας ψαλτάδες που ψέλνουν το απολυτίκιο του Αγίου Δημητρίου εναλλάσσοντας το με αποσπάσματα από τους κανόνες της εορτής του Αγίου. Αμέσως μετά ακολουθούν οι ιερείς κατά ιερή τάξη με επικεφαλής τον δεσπότη, ή εκπρόσωπό του. Μετά ο πρόεδρος με το τοπικό συμβούλιο και όλους τους επίσημους καλεσμένους τους, (δήμαρχο, βουλευτές, νομάρχη κ.α). Την πομπή ολοκληρώνει πλήθος πιστών του χωριού και άλλων προσκυνητών από την περιοχή.
Σύμφωνα με τους εκκλησιαστικούς κανόνες, η πομπή σταματά τρεις φορές σε ισάριθμα σταυροδρόμια για να μνημονεύσουν οι ιερείς υπέρ του δεσπότη τους, των τοπικών πολιτειακών αρχόντων και όλων των πιστών που παρευρίσκονται, των κεκοιμημένων των δωρητών, και υπέρ υγείας και σωτηρίας όλων γενικώς των παρευρισκομένων.

Μια κατανυχτική ατμόσφαιρα συντελείται κάνοντας τη βραδιά να μυροβολεί και τις ψυχές των πιστών να γαληνεύουν. Δεν θα μπορούσε να ήταν αλλιώς, αφού είναι γνωστό πως και ο Άγιος Δημήτριος ξεχώριζε για την ομορφιά και γλυκύτητα της ψυχής του. Μετά την ολοκλήρωση της περιφοράς και αφού η εικόνα του Αγίου τοποθετηθεί στη θέση της, έχει καθιερωθεί τελευταία η συγκέντρωση των πιστών στο προαύλιο της εκκλησίας όπου η τοπική κοινότητα προσφέρει στους πιστούς κάποιο κέρασμα.

Την άλλη μέρα το πρωί ανήμερα της εορτής, ο κόσμος παρευρίσκεται και πάλι στην εκκλησία για την Θεία Λειτουργία. Μετά την εκκλησία, οι νεότεροι κυρίως κατευθύνονται στο καφενείο και στις καφετερίες για καφέ, ενώ μια μερίδα εκκλησιαζόμενων μεγαλύτερης ηλικίας τιμούν την παράδοση πραγματοποιώντας επισκέψεις στα σπίτια συγγενών και φίλων εορταζόμενων όπως γινόταν λίγα χρόνια πριν. Τα παιδιά ξεχύνονται στους δρόμους ενώ τα μικρότερα από αυτά, παίρνουν από το χέρι τις μαμάδες και τους παππούδες και τους οδηγούν στους μικροπωλητές με τα αμέτρητα παιχνίδια, που απλώνουν σε πάγκους, όπως παλιά στο δρόμο της εκκλησίας. Το σκηνικό αυτό προσθέτει το δικό του χαρούμενο χρώμα στο πανηγύρι και δίνει χαρά στα παιδιά και αναμνήσεις παιδικές στους μεγαλύτερους.

Το γεύμα της ημέρας αυτής σήμερα, διαφέρει από τα παλιά. Απλά είναι ένα συνηθισμένο κυριακάτικο γεύμα χωρίς ιδιαίτερες προετοιμασίες και επισημότητες.

Το απόγευμα της ίδιας μέρας στην πλατεία του χωριού αρχίζουν οι πολιτιστικές εκδηλώσεις του Αγίου Δημητρίου. Από τις αρχές της δεκαετίας του ΄΄90, και μετά από μια μακρά νεκρή πολιτιστική περίοδο όπως προαναφέραμε, η κοινότητα Πολυπέτρου σε συνεργασία με το πολιτιστικό σύλλογο, παρουσιάζουν οργανωμένο πρόγραμμα με παραδοσιακούς χορούς που συμμετέχουν εκτός από το χορευτικό του συλλόγου μας και άλλες χορευτικές ομάδες συλλόγων που προσκαλούνται. Επίσης από το 2007, στο πρόγραμμα καθιερώθηκε και η βράβευση των επιτυχόντων μαθητών στις ανώτερες και ανώτατες σχολές της χώρας μας από τον πολιτιστικό σύλλογο.

Έτσι με τις εκδηλώσεις αυτές ολοκληρώνεται το πανηγύρι του Αγίου Δημητρίου, αφήνοντας ανεξίτηλες μνήμες στις καρδιές των κατοίκων και κυρίως στα μικρά παιδιά.-

Η εργασία αυτή είναι από το υπό έκδοση βιβλίο του Πολυκράτη Παντσίδη «ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΟΛΥΠΕΤΡΟΥ ΗΘΗ & ΕΘΙΜΑ», δημοσιεύθηκε από την τοπικές εφημερίδες του νομού Κιλκίς «ΕΙΔΗΣΕΙΣ»(20.10.01), «ΜΑΧΗΤΗΣ ΤΟΥ ΚΙΛΚΙΣ»,(28-10-14), «ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΙΛΚΙΣ»(22.10.2016) και από την εφημερίδα του δήμου Ευρωπού «ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΕΥΡΩΠΟΥ» (Οκτώβριος-Νοέμβριος 2001).