Δρ Σ.Μαρκάδας: «Το σχολείο και ο ρόλος των γονέων (τι επισημαίνουν οι έρευνες)»

H εμπλοκή των γονέων στην εκπαίδευση των παιδιών τους

Το μεγάλο ενδιαφέρον για την εμπλοκή των γονέων στην εκπαίδευση των παιδιών τους, εδράζεται στην πεποίθηση ότι αυξάνει τις ακαδημαϊκές επιδόσεις τους. Πολλές μελέτες επικεντρώνονται στη συσχέτιση μεταξύ της εμπλοκής και των σχολικών επιδόσεων των παιδιών και συνήθως στα συμπεράσματα τους αναφέρουν ότι η εμπλοκή των γονέων είναι ένας βασικός παράγοντας στη σχολική επιτυχία ενός παιδιού.

Στη διεθνή βιβλιογραφία δεσπόζουσα θέση κατέχει η ερευνητική δουλειά της Joyce Epstein. Σπάνια θα συναντήσει κάποιος μια έρευνα για τη γονεϊκή εμπλοκή στην εκπαίδευση χωρίς αναφορά σε δικές της μελέτες και έρευνες. Από την Joyce Epstein έχουν προταθεί έξι (6) τύποι εμπλοκής των γονέων στην εκπαίδευση των παιδιών τους. Αυτοί οι 6 τύποι εμπλοκής των γονέων είναι σήμερα αποδεκτοί από τη πλειοψηφία των ερευνητών:

• 1^ον, Βασικές υποχρεώσεις των γονέων: Οι γονείς παρέχουν ένα ασφαλές και σταθερό οικογενειακό περιβάλλον που ενθαρρύνει τη μάθηση και την καλή συμπεριφορά στο σχολείο. Τα σχολεία παρέχουν πληροφόρηση προς τους γονείς έτσι ώστε να κατανοούν την ανάπτυξη των παιδιών τους και να “χειρίζονται” επιτυχώς τις αλλαγές που παρατηρούν.
• 2^ον, Βασικές υποχρεώσεις σχετικά με τo σχολείο: Οι γονείς ενημερώνονται από τo σχολείο για τo πρόγραμμα του και την πρόοδο των παιδιών τους. Αυτό μπορεί να γίνεται μέσω τηλεφώνου, με γραπτά σημειώματα ή με προσωπικές συναντήσεις.
• 3^ον, Εθελοντική συμμετοχή σε σχολικές δραστηριότητες: Οι γονείς μπορούν να συμμετέχουν εθελοντικά σε σχολικές δραστηριότητες και προγράμματα.
• 4^ον, Συμμετοχή σε δραστηριότητες μάθησης στο σπίτι: Με την καθοδήγηση και την υποστήριξη των δασκάλων τα οικογενειακά μέλη (γονείς, αδέλφια, παππούδες) μπορούν να εποπτεύουν και να βοηθούν τα παιδιά στις εργασίες που τους αναθέτονται, στη σχολική μελέτη, καθώς και σε άλλες σχετικές με το σχολείο δραστηριότητες.
• 5^ον, Συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων για την εκπαίδευση: Τα σχολεία σε πολλές χώρες δίνουν στους γονείς σημαντικό ρόλο στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων.
• 6^ον, Συνεργασία με άλλους φορείς: Τα σχολεία σε πολλές χώρες μπορούν να βοηθήσουν τις οικογένειες στη συνεργασία τους με άλλους φορείς (π.χ. υγειονομική περίθαλψη, πολιτιστικά σωματεία) και στην πρόσβαση τους σε υπηρεσίες και προγράμματα (ανακύκλωση, φροντίδα των παιδιών μετά το σχολείο κ.τ.λ.).

Συχνό εύρημα της διερεύνησης των πιθανών συσχετίσεων των σχολικών επιδόσεων με τις μορφές που μπορεί να έχει η γονεϊκή εμπλοκή είναι πως την πιο ισχυρή θετική συσχέτιση έχουν οι συζητήσεις στο σπίτι για τις σχολικές υποχρεώσεις και τα γενικότερα σχολικά συμβάντα.

Μια ενδιαφέρουσα διαφορετική ερευνητική προσέγγιση εστιάζει στην εμπλοκή των γονέων μόνο στο σπίτι και αναφέρει τέσσερα επίπεδα της:

α) η εμφύσηση αξιών για την εκπαίδευση και τη σημασία που παίζει στη ζωή του ανθρώπου

β) ο έλεγχος που ασκούν οι γονείς στις συμπεριφορές των παιδιών τους και στη σχολική παρουσία τους

γ) η βοήθεια που παρέχουν οι γονείς στα παιδιά τους για την απόκτηση γνώσεων και ακαδημαϊκών δεξιοτήτων

δ) η άμεση συμμετοχή των γονέων στη διεκπεραίωση των σχολικών εργασιών των παιδιών τους

Σε έρευνα του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, η εμπλοκή των γονέων στην ευρύτερη σχολική ζωή (εθελοντική προσφορά και παρουσία στις εκδηλώσεις του σχολείου, συμμετοχή σε θέματα διοίκησης του σχολείου) αξιολογήθηκε από τους γονείς ότι συνεισφέρει ελάχιστα στην βελτίωση των σχολικών επιδόσεων των παιδιών τους. Αντίθετα, οι γονείς θεωρούν πως η εμπλοκή τους στη μάθηση στο σπίτι συμβάλλει στη βελτίωση των σχολικών επιδόσεων. Την πιο σημαντική συμβολή όμως στην επίδοση των παιδιών δηλώθηκε από τους γονείς πως έχει η επικοινωνία σχολείου-οικογένειας.

Ο ρόλος της οικογένειας στην εκπαίδευση

Η στενή σχέση σχολείου και οικογένειας είναι αναπόφευκτη στις μέρες μας. Πολλοί ερευνητές επισημαίνουν πως πρέπει να προσδιορισθούν δικαιώματα, υποχρεώσεις και ρόλοι και για τις δύο πλευρές. Χωρίς αυτή την οριοθέτηση η εμπλοκή των γονέων μπορεί να δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα από αυτά που θα επιλύσει. Ελληνική έρευνα με δείγμα 390 γονείς παιδιών που φοιτούν στο Δημοτικό σχολείο, έδειξε πως αξιολογούν την οικογένεια ως τον πιο σημαντικό παράγοντα μόρφωσης. Μετά από την οικογένεια ακολουθεί το σχολείο, η λογοτεχνία, η εκκλησία, οι παρέες και η γειτονιά. Όσον αφορά τους εκπαιδευτικούς στόχους που καλείται να υπηρετήσει η λειτουργία του σχολείου, οι γονείς ανέδειξαν την παρακάτω αξιολόγηση: ανάπτυξη ηθικών αξιών (76% το ποσοστό των θετικών απαντήσεων), αυτογνωσία των παιδιών (58%), απόκτηση χρήσιμων γνώσεων (54%), ανάπτυξη ευρωπαϊκής συνείδησης (52%), αισθητική καλλιέργεια (51%,) απόκτηση θρησκευτικής συνείδησης (28%), διαπαιδαγώγηση των μαθητών σε δημοκρατικούς πολίτες (27%), απόκτηση κριτικής σκέψης (16%). Ως σημαντικότερα προβλήματα των σχολείων οι γονείς σημειώνουν την έλλειψη πειθαρχίας ( 64%), τα ακατάλληλα σχολικά κτίρια (61%) και τα φτωχά σε περιεχόμενο βιβλία (37%).

Η τακτική επαφή και συνεργασία του σχολείου με την οικογένεια είναι απαραίτητη σε περιπτώσεις που η οικογένεια είναι διαφορετική της τυπικής (π.χ. παλιννοστούσα, ξένης εθνικότητας κ.α.), ή φορέας διαφορετικών αντιλήψεων, αξιών και τρόπων συμπεριφοράς, προκειμένου να αποφευχθούν εσωτερικές συγκρούσεις στον ψυχισμό του μαθητή.

Κλειδί για τις υψηλές σχολικές επιδόσεις είναι και η αξιοποίηση του χρόνου. Οι μαθητές-τριες με υψηλές σχολικές επιδόσεις ξοδεύουν πολύ περισσότερο χρόνο (ώρες ανά εβδομάδα) από αυτούς με χαμηλές σχολικές επιδόσεις σε εξωσχολικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες, σε χόμπι, παιχνίδια και συνομιλίες που έχουν εκπαιδευτικό προσανατολισμό. Μαθητές/τριες με μικρές σχολικές επιδόσεις ξοδεύουν περισσότερο χρόνο μιλώντας στο τηλέφωνο και βλέποντας τηλεόραση. Η ποιότητα των δραστηριοτήτων με τις οποίες εμπλέκονται τα παιδιά έξω από το σχολείο, ο χρόνος που αφιερώνουν σε δραστηριότητες που προωθούν τη μάθηση και οι προσδοκίες των γονέων, επηρεάζουν τις σχολικές επιδόσεις.

Γονείς και σχολείο

Οι πεποιθήσεις και αντιλήψεις των γονέων παίζουν καθοριστικό ρόλο στο πώς εμπλέκονται στην εκπαίδευση των παιδιών τους. Για παράδειγμα, ενώ οι Ευρωπαίοι πιστεύουν ότι το παιχνίδι είναι σημαντικότατο για την ανάπτυξη του παιδιού γιατί βοηθάει στη σωματική, κοινωνική, συναισθηματική και γνωστική ανάπτυξη του, οι Ασιάτες δεν του προσδίδουν ιδιαίτερη σημασία γιατί θεωρούν πώς δεν προετοιμάζει το παιδί για το σχολείο. Θεωρούν δηλαδή ότι είναι απαραίτητο για τη γνωστική ανάπτυξη του παιδιού να ξεκινά νωρίς δραστηριότητες ακαδημαϊκού χαρακτήρα και συνεπώς από την προσχολική ηλικία πρέπει να παρέχεται ακαδημαϊκή εκπαίδευση.

Οι έρευνες δείχνουν πως οι εκπαιδευτικοί αποδίδουν τα εμπόδια στη συνεργασία γονέων – σχολείου τόσο σε παράγοντες που έχουν σχέση με τους ίδιους, όσο και σε παράγοντες που έχουν σχέση με τους γονείς. Παράγοντες που σχετίζονται με τους εκπαιδευτικούς είναι οι στάσεις τους απέναντι στους γονείς, ο διαθέσιμος χρόνος για συνεργασία με τους γονείς, η κατάρτισή τους σε τεχνικές ενίσχυσης της γονεϊκής εμπλοκής. Παράγοντες που σχετίζονται με τους γονείς είναι οι στάσεις τους απέναντι στο σχολείο, οι πολιτισμικές και κοινωνικοοικονομικές διαφορές γονέων και εκπαιδευτικών, οι διαφορές στο γλωσσικό κώδικα γονέων – εκπαιδευτικών, καθώς και γνώσεις και δεξιότητες των γονέων για βοήθεια του παιδιού στις σχολικές εργασίες του.

Σκοποί των εκπαιδευτικών στο πλαίσιο της συνεργασίας με τους γονείς είναι να πληροφορούν τους γονείς για την πρόοδο των παιδιών τους, να μοιράζονται μαζί τους τα προβλήματα και τις δυσκολίες των παιδιών, να παίρνουν πληροφορίες για τους μαθητές/τριες τους, να προσδιορίζουν τρόπους με τους οποίους οι γονείς θα βοηθούν τα παιδιά τους, να αντιμετωπίζουν από κοινού με τους γονείς ζητήματα συμπεριφοράς. Οι σκοποί των γονέων αντίστοιχα είναι να ενημερώνονται για την πρόοδο των παιδιών τους, να βρίσκουν τρόπους για να τα βοηθούν, να επιβλέπουν τις εργασίες τους, να μαθαίνουν περισσότερα για το σχολείο και τη διδασκαλία, να ενημερώνουν τους εκπαιδευτικούς για κάποιο ιδιαίτερο πρόβλημα. Πολλές φορές όμως, οι γονείς αντιμετωπίζονται από τους εκπαιδευτικούς περισσότερο ως “απειλή” και όχι ως συνεργάτες. Ως εμπόδια για την ανάπτυξη συνεργασίας μεταξύ σχολείου-οικογένειας οι εκπαιδευτικοί δηλώνουν πως αρκετοί γονείς «είναι προσκολλημένοι στον τρόπο διδασκαλίας με τον οποίον διδάχθηκαν με αποτέλεσμα να μη δέχονται τις αλλαγές», ότι «έχουν πάψει να πιστεύουν στην επιστημονικότητα του δασκάλου/ας» και ότι «θέλοντας τα παιδιά τους να πρωτεύουν, όταν αυτό δεν συμβαίνει νομίζουν πως ευθύνεται ο δάσκαλος/α».

Επιμύθιο

Οι αντιλήψεις και απόψεις για τη σχέση σχολείου και οικογένειας μεταβάλλονται συνεχώς ακολουθώντας τις αλλαγές που πραγματοποιούνται στις κοινωνικές συνθήκες και δομές. Οι επιστημονικές έρευνες βοηθούν να κατανοήσουμε τις πεποιθήσεις και τις στάσεις γονέων και εκπαιδευτικών για να μπορέσουμε να σχεδιάσουμε αποτελεσματικότερα εκπαιδευτικά συστήματα και να προωθήσουμε παρεμβάσεις που θα βελτιώνουν τις συνθήκες διδασκαλίας και αγωγής στα πλαίσια της σχολικής ζωής.

* Σε επόμενο άρθρο μας θα γίνει προσπάθεια να καταδείξουμε πρακτικές των γονέων που βοηθούν στη σχολική επιτυχία και τις τεράστιες κοινωνιολογικές αλλαγές στις στάσεις των γονέων τις τελευταίες δεκαετίες απέναντι στην ‘’παιδικότητα’’ και τις επιθυμητές συμπεριφορές των παιδιών.

*Διευθυντής Π.Ε. Κιλκίς