Εκατό χρόνια από τον Α΄ ΠΠ, 1914-1918

Γράφει ο Χρήστος ‘Ιντος

Κιλκίς-14-7-1916-Γάλλοι-αξιωματικοί.-Πηγή-ΓΥΠ.-542×391

Σχετικά με τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, 1914 -1918, από την έναρξη του οποίου συμπληρώθηκαν ήδη εκατό χρόνια, και σχετικά με όσα συνέβησαν στην ευρύτερη περιοχή του σημερινού Ν. Κιλκίς την πρώτη περίοδό του, 1914-1915, αναφερθήκαμε περιληπτικά σε προηγούμενα δημοσιεύματά μας που φιλοξενήθηκαν στην ίδια αυτή εφημερίδα.

Υπογραμμίστηκαν η τότε πολιτική κατάσταση στην χώρα μας, η άφιξη στην περιοχή γαλλικών και αγγλικών στρατιωτικών δυνάμεων με άνδρες από όλη σχεδόν την υφήλιο, η διαμόρφωση του λεγομένου Μακεδονικού Μετώπου που διέσχιζε τον Ν. Κιλκίς, οι πρώτες πολεμικές συγκρούσεις με τις αντίπαλες δυνάμεις, Βουλγάρους, Γερμανούς και Αυστριακούς, και ακόμα η στάση των λεγομένων συμμαχικών δυνάμεων (ΑΝΤΑΝΤ) απέναντι στους κατοίκους της περιοχής μας.

Θα επιχειρήσουμε σύντομη προσέγγιση στα γεγονότα του έτους 1916 και πάλι σε σχέση με τον τόπο μας. Αυτά μπορούν να ταξινομηθούν στις παρακάτω ενότητες: Πολεμικές αναμετρήσεις το 1916 στην περιοχή, εντυπώσεις για τα ξένα στρατεύματα, το κίνημα της Εθνικής Άμυνας, ο Ελληνικός Στρατός την ίδια χρονιά και τέλος αναφορά στο ειρηνικό έργο των ξένων στρατευμάτων.

α. Πολεμικές αναμετρήσεις – 1916

Ενώ ο Χειμώνας καλά κρατούσε, τις πρωινές ώρες της 4ης Φεβρουαρίου 1916, γερμανικό αεροπλάνο διήλθε πάνω από τα ελληνικά σύνορα και κατευθύνθηκε προς το Κιλκίς με σκοπό την ανίχνευση της περιοχής. Από τοπική συμμαχική αεροπορική βάση απογειώθηκε γαλλικό αεροπλάνο για να εμποδίσει το γερμανικό. Σε ύψος 2.300 ποδών διεξήχθη αερομαχία με αποτέλεσμα να βληθεί το γερμανικό και να καταπέσει στη σιδηροδρομική γραμμή Κρηστώνης – Καλίνδριας, σε απόσταση τριών χιλιομέτρων από τον πρώτο σταθμό. Ο πιλότος και ο παρατηρητής του αεροσκάφους ήταν Πρώσοι αξιωματικοί, εκ των οποίων ο πρώτος τραυματίστηκε και παραδόθηκε, ενώ ο δεύτερος πετώντας τα προσωπικά του είδη διέφυγε. Ο τραυματίας και το καταληφθέν αεροπλάνο μεταφέρθηκαν στη Θεσσαλονίκη, όπου ο πιλότος εξέπνευσε. Ο στρατηγός Σαράιγ επιβράβευσε τους Γάλλους αεροπόρους με απονομή παρασήμων ανδρείας .

Την Άνοιξη του 1916 έντονη ήταν η φήμη πως επίκειται επίθεση στη Μακεδονία των γερμανικών και βουλγαρικών δυνάμεων. Το πρώτο σχετικό επεισόδιο στην περιοχή Ν. Κιλκίς συντελέστηκε την 1/14 και 2/15 Μαρτίου 1916 στην ελληνική μεθόριο κοντά στα χωριά Εύζωνοι και Ειδομένη. Οι Γερμανοί επιτέθηκαν σε γαλλικές προφυλακές στους Ευζώνους και προωθήθηκαν μέχρι το Πευκόδασος εξαναγκάζοντας τους Γάλλους να συγκεντρωθούν στο Πολύκαστρο, όπου είχαν ισχυρές δυνάμεις πεζικού, ιππικού και πυροβολικού. Οι γερμανικές και βουλγαρικές δυνάμεις εισέβαλαν και στην περιοχή της Ειδομένης φθάνοντας μέχρι το χωριό Δογάνης. Και στις δύο περιπτώσεις αιχμαλώτισαν Γάλλους στρατιώτες και αξιωματικούς.

Στις 3/16 Μαρτίου 1916 αναδιοργανωμένοι οι Γάλλοι προχώρησαν στην αντεπίθεση. Κατέλαβαν τους Ευζώνους, εκδιώκοντας από εκεί τους Γερμανούς, πυρπόλησαν τμήμα του χωριού και βομβάρδισαν τις εχθρικές θέσεις. Την επόμενη οι Γερμανοί πέρασαν στην δική τους αντεπίθεση εξαναγκάζοντας τους Γάλλους σε υποχώρηση. Κατέλαβαν τα χωριά Ειδομένη, Χαμηλό και Δογάνης και οι Γάλλοι οχυρώθηκαν στα Πλάγια, τον Φανό και την Πύλη.

Από τους Ευζώνους ως τα Πλάγια δημιουργήθηκε τοπικό μέτωπο, το οποίο επεκτάθηκε και ανατολικά προς τη λίμνη της Δοϊράνης με συνεχή κορύφωση των αψιμαχιών. Και οι δύο πλευρές ενισχύονταν με δικά τους νέα στρατεύματα. Η σύγκρουση παρά την ένταση και επέκτασή της χαρακτηρίσθηκε τοπικού χαρακτήρα. Τα σπουδαιότερα αναμένονταν για αργότερα .

Στην επαρχία του Κιλκίς έντονη ήταν η φήμη για εισβολή των βουλγαρικών και γερμανικών δυνάμεων. Μπροστά στην κατάσταση αυτή ο Άγγλοι και Γάλλοι στα μέσα Απριλίου του 1916 προχώρησαν στην επίταξη των ζώων των χωρικών της περιοχής με τη δικαιολογία πως αυτό πραγματοποιούνταν στο πλαίσιο προληπτικών μέτρων. Στα τέλη του ίδιου μήνα στην Καλίνδρια συγκρούστηκαν γερμανοβουλγαρικές με αγγλογαλλικές δυνάμεις. Υπήρξαν απώλειες και από τις δύο πλευρές, όπως και απλών χωρικών, των οποίων τα σπίτια βομβαρδίστηκαν από το πυροβολικό των αντιμαχομένων πλευρών. Ταυτόχρονη συμπλοκή υπήρξε και στην περιοχή του Αξιού, πάνω στο Πάικο, μεταξύ Κούπας και Αρχαγγέλου .

Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΟ 1916
Οι Μεραρχίες της Εθνικής Άμυνας στον Ν. Κιλκίς

Στο προηγούμενο σημείωμα αναφερθήκαμε στο Ελληνικό Στρατό κατά το έτος 1916, στη στάση των δυνάμεων της Συνεννόησης, στο Κίνημα της Θεσσαλονίκης του 1916 καθ στην Μεραρχία Σερρών.

Μεραρχία Κρήτης

Άρχισε να συγκροτείται τον Οκτώβριο του 1916 στη Σούδα της Κρήτης με πρώτο διοικητή τον συνταγματάρχη Ιωάννη Φικιώρη, πρώτο φρούραρχο Γουμένισσας μετά την απελευθέρωση του 1912. Η συγκρότησή της ολοκληρώθηκε στις 4/17 Μαΐου 1917, μεταφέρθηκε στη Θεσσαλονίκη με τη συνοδεία πολεμικών πλοίων και από εκεί στο χωριό Γέφυρα, για εξοπλισμό και εκπαίδευση.

Μετά το θάνατο του Φικιώρη τη διοίκησή της ανέλαβε προσωρινά ο συνταγματάρχης Ιωάννης Κονταράτος. Όπως διαπιστώνεται από το δημοσιευμένο αρχείο του στρατηγού Δαγκλή, η διοίκηση προορίζονταν για τον υποστράτηγο Εμμανουήλ Ζυμβρακάκη. Είχε παραιτηθεί από Υπουργός των Στρατιωτικών και είχε αναλάβει προσωρινά τη διοίκηση ενός εφήμερου Β΄ Σώματος Στρατού. Στη συνέχεια, στα μέσα Απριλίου 1917, του ανατέθηκε η διοίκηση της Μεραρχίας με επιτελάρχη τον Γ. Κατεχάκη.

Η ανάθεση της διοίκησης της Μεραρχίας στον Εμμ. Ζυμβρακάκη, προκάλεσε δυσαρέσκειες, όπως διαπιστώνεται από την αλληλογραφία του Δαγκλή με Γάλλους ανώτατους αξιωματικούς και από επιστολή του επιτελάρχη, μέχρι τον Μάρτιο του 1917, αντισυνταγματάρχη Θεόδωρο Πάγκαλο, προς τον στρατηγό Δαγκλή .

Η Μμεραρχία μεταφέρθηκε στο μέτωπο και συγκεντρώθηκε στα μέσα Μαΐου 1917 κοντά στην Αξιούπολη, στον τομέα Γευγελής . Ως προς τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, από την περίοδο που ανέλαβε το Σώμα Στρατού Εθνικής Αμύνης ο Ζυμβρακάκης, τελούσε υπό στις διαταγές του Γάλλου στρατηγού Gerome, διοικητή του ίδιου τομέα. Στην Μεραρχία υπηρετούσαν οι: Θεόδωρος Πάγκαλος επικεφαλής του 9ου Συντάγματος Πεζικού, τον οποίο, κατά την ένωση του Κράτους (Ιούνιος 1917), έστειλαν προσωρινά στην Αθήνα με τρία τάγματα που διοικούσαν οι Χαϊδεμενάκης, Σπανόπουλος και Καλομενόπουλος.

Ο Αλ. Οθωναίος του 7ου συντάγματος με διοικητές ταγμάτων τους Τζανακάκη, Σκανδάλη και Αλεξάκη και ο Θ. Μανωλάκης επικεφαλής του 8ου συντάγματος με διοικητές ταγμάτων τους Ζουδιανό, Βλαστό και Αναγνώστου. Στη διοίκηση της Μεραρχίας τον Εμμ. Ζυμβρακάκη, ο οποίος ανέλαβε τη διοίκηση του Σώματος Στρατού Εθνικής Άμυνας., αντικατέστησε τον Ιούλιο του 1917 ο υποστράτηγος Παναγιώτης Σπηλιάδης.

Η Μεραρχία τον Μάιο του 1918 πήρε μέρος στη μάχη του Σκρα. Τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς μεταφέρθηκε στην Ευκαρπία Κιλκίς και πήρε μέρος στη μάχη της Δοϊράνης . Οι έδρες του Στρατηγείου της ήταν: Τον Οκτώβριο του 1916 τα Χανιά, τον Μάιο του 1917 η Θεσσαλονίκη, στις 12-6-1917 εγκαταστάθηκε στην Πύλη Αξιούπολης, στις 27-8-1018 στην Ευκαρπία Κιλκίς και στις 10-10-1918 στο Σιδηρόκαστρο. Επιτελάρχες διετέλεσαν επίσης ο αντισυνταγματάρχης (ΜΧ) Πτολεμαίος Σαρηγιάννης μέχρι τον Αύγουστο του 1918, ο ταγματάρχης (ΠΖ) Απόστολος Σερμακέζης μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1918 και στη συνέχεια ο αντισυνταγματάρχης Ιππικού Νικόλαος Σπυρόπουλος .

Η Μεραρχία Αρχιπελάγους

Συγκροτήθηκε από στρατεύματα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου που είχαν προσχωρήσει στην Εθνική Άμυνα. Διοικήθηκε από τον συνταγματάρχη και λίγο αργότερα υποστράτηγο Δημήτριο Ιωάννου με επιτελάρχη τον αντισυνταγματάρχη (ΠΒ) Δημήτριο Καθενιώτη μέχρι τον Αύγουστο του 1917. Απαρτίστηκε στην αρχή από δύο Συντάγματα που έδρευαν στην Μυτιλήνη και δύο Τάγματα με έδρες αντίστοιχα τη Χίο και τη Σάμο.
Τον Απρίλιο 1917 μεταφέρθηκε στη Θεσσαλονίκη. Εγκαταστάθηκε για εφοδιασμό και εκπαίδευση στην Τούμπα και αμέσως αναχώρησε για την Αξιούπολη. Παρέμεινε για λίγο εκεί και αναχώρησε για το μέτωπο του Μοναστηρίου . Έδρα της ήταν το χωριό Κλαδοράχη Φλώρινας και ήταν ενταγμένη στον τομέα της 57ης γαλλικής Μεραρχίας υπό τον στρατηγό Ζακεμό . Στη συνέχεια, τον Οκτώβριο του 1917, μεταφέρθηκε δεξιά του Αξιού, στον τομέα της Γευγελής ή, όπως τον αποκαλούσαν άλλοι, στον τομέα Σκρα. Πήρε μέρος στην ομώνυμη μάχη .

26-12-1916, Στρατός της Εθνικής Άμυνας σε κατασκήνωση στην Αξιούπολη. (Πηγή, ΓΥΕξ.).

Επίσης επιτελάρχες της διετέλεσαν οι αντισυνταγματάρχες (ΠΖ) Αχιλλέας Πρωτοσύγγελος μέχρι τον Οκτώβριο του 1918 και στη συνέχεια Πέτρος Κλάδης. Πιο αναλυτικά οι έδρες του Στρατηγείου της Μεραρχίας αυτής ήταν: Σεπτέμβριος 1916 Μυτιλήνη, Απρίλιος 1917 Θεσσαλονίκη, 18-5-1917 Κλαδοράχη, 4-8-1917 Βελούζινα, 7-11-1917 τρία χιλιόμετρα δυτικά της Κούπας Παιονίας, 8-10-1918 Κότσανα, 18-11-1918 Λαχανάς, 30-11-1918 Δράμα .

Το Σώμα Στρατού Εθνικής Άμυνας
Οι τρεις μεραρχίες που προαναφέρθηκαν αποτέλεσαν το Σώμα Στρατού Εθνικής Άμυνας. Πρώτη του έδρα ήταν η Θεσσαλονίκη με Διοικητή τον υποστράτηγο Λεωνίδα Παρασκευόπουλο μέχρι τον Ιούλιο του 1917.Η δύναμή του στα τέλη Μαΐου της ίδιας χρονιάς ανέρχονταν σε 1.865 αξιωματικούς και 59.678 οπλίτες. Από τη δύναμη αυτή την ίδια περίοδο στο μέτωπο ήταν 885 αξιωματικοί και 29.180 οπλίτες. Επί πλέον στην δύναμή του υπάγονταν ναυτικό (94 αξιωματικοί, 1.046 ναύτες) και χωροφυλακή (274 αξιωματικοί και 5.631 οπλίτες).
Μετά τις επιχειρήσεις του Μαΐου 1917, στους τομείς Μοναστηρίου και Γευγελής, το Σώμα με διοικητή τον Υποστράτηγο Εμμανουήλ Ζυμβρακάκη, συγκεντρώθηκε δεξιά του Αξιού με έδρα από τις 10/23 Νοεμβρίου 1917 μέχρι και τον Σεπτέμβριο του 1918 την Αξιούπολη . Ο Ζυμβρακάκης μετακινήθηκε από τη Μεραρχία Σερρών, με επιτελάρχη τον Σπυρόπουλο και στη συνέχεια τον Γ. Κατεχάκη. Αρχηγοί αντίστοιχα πεζικού, πυροβολικού και μηχανικού ήταν οι αξιωματικοί Μαγγανάρας, Λελάκης και Παπασωτηρίου.

Το συμμαχικό αρχηγείο του εμπιστεύθηκε τον τομέα από τα Νότια (Αλμωπίας) ως τον λόφο Ντρομαντέρ (Παιονία). Δυτικά είχε σύνδεσμο με τη σερβική στρατιά και ανατολικά με την 122η γαλλική Μεραρχία. Όταν οι Γάλλοι μεταστάθμευσαν σε θέσεις εφεδρείας, οι ελληνικές δυνάμεις συνδέθηκαν με τις αγγλικές που βρίσκονταν κοντά στο Αξιό. Τον Ιούνιο του 1917 ο τομέας του πυροβολικού στην περιοχή Σκρα – Φανού ανατέθηκε στον ταγματάρχη Θ. Μανέτα, ο οποίος διακρίνονταν για τη μόρφωση και τα στρατιωτικά του προσόντα. Οι νίκες που πέτυχαν οι Έλληνες την περίοδο Απριλίου – Μαΐου 1917 έκαναν σεβαστή και υπολογίσιμη την παρουσία και τη μαχητικότητα του Στρατού της Εθνικής Άμυνας . Από το Μάιο του 1917 μέχρι και την άνοιξη του 1918 στο μέτωπο υπήρξε ηρεμία που διαταράσσονταν από μικροεπεισόδια.

27-12-1916, Στρατός της Εθνικής Άμυνας προς στοα Πλάγια. (Πηγή, ΓΥΕξ.).

Το στρατηγείο του Σώματος Στρατού της Εθνικής Άμυνας κατά την περίοδο των επιχειρήσεων στην περιοχή της Παιονίας ήταν στη θέση Μαύρο Δένδρο, στην ορεινή περιοχή της Αξιούπολης .
Τον Σεπτέμβριο του 1918, όταν άρχισαν οι επιχειρήσεις της μάχης της Δοϊράνης έδρα του Στρατηγείου ήταν η Κρηστώνη Κιλκίς και από το Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς ο Λαχανάς .