Η αναμέτρηση Ηρακλή – Κύκνου στο έργο “Η ασπίδα του Ηακλή”

Από την αρχαία ελληνική μυθολογία, αναφορές στην περιοχή του Ν. Κιλκίς

Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος

Σε σημείωμά μας που φιλοξενήθηκε στον “ΜΑΧΗΤΗ ΤΟΥ ΚΙΛΚΙΣ”, φ. 2238/11-02-2020, κάναμε λόγο για την αναμέτρηση Ηρακλή και Κύκνου στις όχθες του ποταμού Εχέδωρου (Γαλλικού). Μια ιστορία που εντάσσεται στον κύκλο δράσεων και κατορθωμάτων του Ηρακλή πέρα από τους γνωστούς δώδεκα άθλους του.

Η ιστορία έχει πολλές εκδοχές αλλά, αν και δεν είναι από τα δυσκολότερα που κατάφερε να πετύχει ο γιος του Δία, εντούτοις αποτέλεσε πηγή έμπνευσης και επικής μετρικής σύνθεσης του γνωστού ποιητή της αρχαιότητας Ησίοδου (8ος π. Χ. αιώνας). Από κάποιους μελετητές το έργο αυτό θεωρείται ψευδοησιόδιο. Ο δημιουργός του έζησε τον 6ο π. Χ. αιώνα και αντί του δικού του ονόματος έβαλε το όνομα του μεγαλύτερου ποιητή της αρχαιότητας μετά τον Όμηρο, του Ησίοδου.

Ο Ησίοδος ή ο ψευτο-Ησίοδος μιμούμενος τον Όμηρο αφηγήθηκε έμμετρα μέρος της ζωής του Ηρακλή και ένα από τα κατορθώματά του, τη νίκη του επί του Κύκνου. Η ποιητική αυτή σύνθεση είναι γνωστή με το όνομα η “Ασπίδα του Ηρακλή”. Και ο τίτλος, τηρουμένων των αναλογιών, είναι μίμηση του Ομήρου, ο οποίος στη Σ ραψωδία της Ιλιάδας, στίχοι 478-608, περιγράφει την κατασκευασμένη από τον Ήφαιστο “Ασπίδα του Αχιλλέα” που ο βασιλιάς των Μυρμιδόνων την κρατούσε όταν μονομάχησε με τον Έκτορα. Στην ασπίδα απεικονίζονταν πλήθος παραστάσεων από τη δημιουργία του κόσμου, τις ομορφιές της ζωής, των φυτών, των ζώων και των ανθρώπων.

Έτσι και η ασπίδα του Ηρακλή πέρα από τις άλλες παραστάσεις είχε ως κύριο θέμα τη μονομαχία Ηρακλή – Κύκνου. Στο ομώνυμο ποιητικό έργο (στους στίχους 57-482) έχουμε αφήγηση των προαναφερθέντων γεγονότων στη γλώσσα της εποχής. Μετάφραση του κειμένου, γλαφυρή και εντυπωσιακή, έκανε ο ποιητής Σωτήρης Σκίπης (1881-1952) που φιλοξενήθηκε στο περιοδικό “Νέα Ζωή “ της Αλεξάνδρειας (1904-1927). Αξίζει να παραθέσουμε ένα απόσπασμα μια και η ιστορία αφορά την περιοχή του Ν. Κιλκίς.

Η ασπίδα του Ηρακλή”, στίχοι 57-69.
………………………………………………………….
Σκοτώνει τον αντρειόψυχο του Άρη τον γιο, τον Κύκνο.
Σε άλσος ιερό του Απόλλωνα του Τοξευτή τον σμίγει,
μαζί με τον πατέρα του τον πολεμόχαρο Άρη,
και λάμπανε σαν τη λαμπρή τη φλόγα απ΄ τάρματά τους,
ολόρθοι πα στα αμάξια τους και τα γοργά τους άτια
το χώμα με τις κρούπεζες βροντούσανε και η σκόνη
απ΄ τους τροχούς ολόγυρα σηκώνονταν, κι απ΄ τα πόδια
των αλόγων, που πάραυτα ορμούσαν ε να τρέξουν.
Και ο άξιος Κύκνος τόλπιζε στο βάθος και χαιρόταν,
τον γιο του Δία τον άντρακλα και τον σταυραδελφό του
να τους ξεκάνει και τους δυο, και να τους πάρει απέκει
τα δοξασμένα τ άρματα. Μα ο Απόλλωνας ο Φοίβος
τάστρωνε αλλιώς και του Ηρακλή τη δύναμη εκεντούσε
…………………………………………………………..

Μέρος της ίδιας ποιητικής σύνθεσης παραθέτει ο Γάλλος Ακαδημαϊκός Ζαν Ρισπέν στο έργο του “Μεγάλη Ελληνική Μυθολογία”, τ. Β΄, σ. 117-118, σε πεζή μορφή, χωρίς να αναφέρει την πηγή από την οποία την δανείστηκε.
…………………………………………………………….
Στο μεταξύ, ο Κύκνος που δαμάζει τα άγρια άτια
και ο πολέμαρχος Άρης προχωρούσαν κατά μέτωπο,
μοιάζοντας με φλόγα ή με θύελλα.
Τα άλογα των δυο αρμάτων, βρεθήκανε μούρη με μούρη
κι αρχίσανε να χλιμιντράνε δυνατά,
τόσο που αντήχησε όλος ο τόπος γύρω.
Ο Ηρακλής καλεί τον Κύκνο να στρέψει το άρμα του
και να τον αφήσει να περάσει. Ο Κύκνος αρνείται.
Αμέσως ο γιος του μεγάλου Δία και ο γιος του τρομερού Άρη
χυμάνε πάνω από τα ψηλά τους άρματα….
Κι αρχίσανε να χτυπιούνται βγάζοντας και οι δυο φωνή μεγάλη.
…………………………………………..
Η αφήγηση συνεχίζεται με την παρέμβαση των θεών και από τις δύο πλευρές. Καταλυτικότερη ήταν η βοήθεια της Αθηνάς προς τον προσταευόμενό της Ηρακλή, ο οποίος τελικά κατάφερε να επιφέρει θανάσιμο πλήγμα στον Κύκνο και “τον έριξε χάμω καταμεσής στον στίβο”. Και η κατάληξη:
“τον απιθώσανε σε ένα άρμα μεγαλόπρεπο,
χτυπήσανε με το μαστίγιο τα άλογα
και τον ανεβάσανε στον απέραντο Όλυμπο”.

Ένας αρχαίος μύθος συνδεδεμένος με τον τόπο μας πέρασε στην αρχαία ελληνική ποίηση, έγινε τραγούδι και εντυπωσιακή κατασκευή, αμυντικό όπλο αρχαίου πολεμιστή.

Πηγές:
http://users.sch.gr/makritid, Η ασπίδα του Ηρακλή, πρόσβαση 16-02-2020.
https://el.wikipedia.org/wiki, Ησίοδος, πρόσβαση 16-02-2020.
Περιοδικό “Νέα Ζωή “ Αλεξάνδρεια Αιγύπτου (1904-1927), ηλεκτρονική μορφή.
Ζαν Ρισπέν, “Μεγάλη Ελληνική Μυθολογία”, τ. Β΄, σ. 117-118.