Το σύνδρομο του κακοποιημένου παιδιού

Το φαινόμενο της κακοποίησης και της παραμέλησης του παιδιού είναι γνωστό διά μέσου των αιώνων και εκδηλώνεται με διάφορες μορφές. Είναι αμέσως συνδεδεμένο με πολιτισμικούς και κοινωνικούς παράγοντες και εξαρτάται από τα πρότυπα, τα οποία κάθε κοινωνία επιβάλλει στους γονείς σχετικά με τους τρόπους ανατροφής, πειθαρχίας και συμπεριφοράς των παιδιών.

Είναι γεγονός, ότι η κακοποίηση ή και η παραμέληση ενός παιδιού γίνεται αφορμή, για να διαταραχθεί σοβαρά η σχέση με τους γονείς του. Πρέπει, βεβαίως, να αναφερθεί ότι πολλοί γονείς που κακοποιούν τα παιδιά τους παράλληλα τα αγαπούν και προσπαθούν να ενδιαφερθούν και να τα φροντίσουν, χωρίς βεβαίως, αυτό να δικαιολογεί την απαράδεκτη συμπεριφορά που έχουν απέναντί τους.

Έχουν καταβληθεί πολλές προσπάθειες, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, να μελετηθεί η προσωπικότητα αυτών των γονέων καθώς και να διερευνηθούν οι λόγοι, που μπορεί να τους οδηγούν σε μια τέτοια συμπεριφορά. Έχει αποδειχθεί, λοιπόν, ότι οι ίδιοι οι γονείς είχαν τις περισσότερες φορές κακοποιηθεί από τους δικούς τους γονείς, πράγμα που επαναλαμβάνουν στην σχέση με τα παιδιά τους μέσα από τους μηχανισμούς της ταύτισης με τον επιτιθέμενο. Ένα άλλο χαρακτηριστικό των γονέων που κακοποιούν τα παιδιά τους είναι η χαμηλή τους αυτό-εκτίμηση, που σχετίζεται με την ανεπάρκεια που αισθάνονται στην εκτέλεση του μητρικού και πατρικού τους ρόλου. Γενικότερα, οι οικογένειες αυτές χαρακτηρίζονται από πολλαπλά ψυχοκοινωνικά προβλήματα, οι γονείς είναι συνήθως νεαρής ηλικίας, δεν έχουν σταθερή εργασία και είχαν κακή σχέση με τις δικές τους οικογένειες.

Τα παιδιά που κακοποιούνται ή και παραμελούνται παρουσιάζουν έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις. Κλαίνε πολύ εύκολα, είναι απαιτητικά και εμφανίζουν υπερκινητικότητα. Ο όρος «παγωμένο βλέμμα» περιγράφει την χαρακτηριστική έκφραση που έχουν. Στη σχέση τους με τρίτους είναι πολύ επιφυλακτικά στην σωματική επαφή και γενικά καχύποπτα. Φαίνεται, επίσης, ότι έχουν μιάν ετοιμότητα να αντιδρούν σε σημάδια κινδύνου ή έντασης από το περιβάλλον. Η μελέτη της κοινωνικής συμπεριφοράς αυτών των παιδιών έδειξε, ότι παιδιά που κακοποιούνται, είναι λιγότερο κοινωνικά σε σχέση με άλλα, η συναλλαγή τους με τους άλλους δεν έχει φαντασία, ενώ, παράλληλα, οι αντιδράσεις τους δεν είναι σταθερές.

Τα κακοποιημένα παιδιά έχουν αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους, με πιθανή πρόγνωση να συνεχιστεί ο φαύλος κύκλος σε όλη τους τη ζωή. Τα παιδιά αυτά έχουν λιγότερους φίλους και αρκετά αναπτύσσουν διαταραχές της συμπεριφοράς. Μία ευρωπαϊκή μελέτη διερεύνησε τη σχέση μεταξύ της πολύ αυστηρής και τιμωρητικής συμπεριφοράς των γονέων και των επιπτώσεών της στην προσωπικότητα των παιδιών. Βρέθηκε ότι τα παιδιά εξ αιτίας αυτής της συμπεριφοράς, αναπτύσσουν ένα σύνδρομο που ονομάστηκε «διαταραχή της διαγωγής» ή ένα άλλο σύνδρομο όπου παρουσιάζουν άγχος ή κατάθλιψη.

Η μεγάλη συχνότητα της αυτοκαταστρεπτικής συμπεριφοράς που έχει περιγραφεί σε κακοποιημένα παιδιά σε σχέση με φυσιολογικά ή παραμελημένα παιδιά συμπεριλαμβάνει αυοακρωτηριασμούς και απόπειρες αυτοκτονίας. Έχει, επίσης, περιγραφεί καθυστέρηση στην εξέλιξη του λόγου. Υποστηρίζεται, δηλαδή, ότι τα παιδιά δεν εμπιστεύονται το περιβάλλον τους, για να μιλήσουν, και, επομένως, η καθυστέρηση στην εξέλιξη του λόγου είναι αποτέλεσμα μικρής πρακτικής εξ αιτίας της παραμελήσεως. Η νοητική ανάπτυξη αυτών των παιδιών, επίσης, επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό, φαίνεται δε ότι συνδέεται περισσότερο με την διαδικασία της κακοποίησης-παραμέλησης και όχι με τη σοβαρότητα των τραυμάτων.

Για την αντιμετώπιση του προβλήματος είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι ο τραυματισμός του παιδιού από τους γονείς του είναι ένδειξη άρρωστης οικογένειας. Σε κάθε περίπτωση που υπάρχει υποψία για κακοποίηση χρειάζεται άμεση εισαγωγή του παιδιού στο νοσοκομείο. Με αυτόν τον τρόπο προστατεύουμε τη ζωή του παιδιού και έμμεσα τους γονείς.

Αυτό που κυρίως χρειάζεται, είναι να επιτευχθεί η αλλαγή των στάσεων των γονιών σε θέματα ανατροφής των παιδιών, ιδίως στη χρησιμοποίηση της σωματικής τιμωρίας. Σημαντική, ωστόσο, είναι η ανάπτυξη προγραμμάτων με στόχο τον εντοπισμό οικογενειών και παιδιών που ανήκουν σε ομάδες «υψηλού κινδύνου». Η έγκαιρη εντόπιση εγκύων που ανήκουν σε τέτοιες ομάδες και η παρακολούθησή τους, καθώς και των παιδιών που θα γεννηθούν, για ωρισμένο χρονικό διάστημα, μπορεί να προλάβει σοβαρά προβλήματα διαταραχής στην γονεϊκή ικανότητα, που με ειδική παρέμβαση μπορούν να αποκατασταθούν.