“Ακτινογραφία” των Μωμό(γ)ερων του θεατρικού δρώμενου στο Κιλκίς

Το ιστορικό θεατρικό δρώμενο δρόμου του Πόντου “Μωμό(γ)εροι” τελέστηκε την Κυριακή 31.12.23, από την ένωση ποντίων νομού Κιλκίς “Οι Αργοναύτες”, με διέλευση από κεντρικές οδούς του Κιλκίς και κατάληξη – αποκορύφωμα την πλατεία Ειρήνης.

Για μία ακόμη φορά στην ελληνική ιστορία του πολιτισμού, λαϊκές, μαγικές , γονιμικές και ευετηριακές τελετές, θρησκευτικές τελετουργίες, γέννησαν θεατρικά δρώμενα.
Ξεκινώντας από μία θρησκευτική, παγανιστική, εθιμική, αφετηρία μέσα από διαδικασίες εξέλιξης τελετουργικών δρωμένων, η λαϊκή φαντασία και ή λαϊκή καλλιτεχνική δημιουργία έπλασε θεατρικούς πυρήνες.

Οι αυτοσχέδιοι ηθοποιοί αποκτούν θεατρική συνείδηση σε αντίθεση με το αρχαϊκό δρώμενο όπου οι συμμετέχοντες είχαν συνείδηση λατρευτικής ιερότητας. Στην τωρινή εξέλιξη οι ηθοποιοί αυτοσχεδιάζουν με μίμηση και λόγο χωρίς απαραίτητα θεατρικό κείμενο με πολλές ελευθεροστομίες και απρεπείς κινήσεις.

Αυτή η μορφή λαϊκού θεάτρου δρόμου ίσως αποτελεί την παλαιότερη μορφή ελληνικού θεάτρου και μετά ακολουθούν ο καραγκιόζης και οι ζακυνθινές ομιλίες.

ΜΑΣΚΕΣ ΠΡΟΣΩΠΕΙΑ
Τα προσωπεία προέρχονται από πρωτόγονη εποχή με μαγική και γονιμική αφετηρία.
Προσωπεία από φλοιούς δέντρων, δέρμα ζώων, προβιές, κυριαρχούν σε δρώμενα αρχέγονων μαγικών τελετουργιών.
Η μάσκα κρύβει το πρόσωπο και το άτομο καθίσταται πιο τολμηρό και απελευθερωμένο. Αποκρύπτεται το ΕΓΩ και προβάλλεται η δύναμη και η ενέργεια του συνόλου. Αποδεσμεύεται η έκφραση βαθύτερων μορφών του καθολικού ασυνείδητου.
Στους Μωμόγερους το προσωπείο καθορίζει τον χαρακτήρα που υποδύεται ο συμμετέχων, με άσπρα γένια και επιβλητικός, ή με γυναικείες κοτσίδες , ή με άσπρα μαλλιά και πάντα με σκοπό την γελιοποίηση του ατόμου.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ ΕΘΙΜΟΥ
Ντερέμπεης (αλογάς) – ο πλούσιος Τούρκος Μπέης , ο οποίος …. «Με τον παρά του και την κυρά του»
Κιζίρτ΄ς – Ο νέος , ωραίος, υπήκοος του Μπέη.
Νύφε – Συμβολίζει την γονιμότητα , την καρποφορία, την ζωή , την Γή.
Κατής – Ο Τούρκος δικαστής που προσπαθεί να δικάσει με το δικό του «συμφέρον».
Τσανταρμάς – Ο Χωροφύλακας που προσπαθεί να ΜΗΝ αποδώσει ενοχή
Δίκωλον – Κουβαλάει το νεκρό αδελφό του στην πλάτη και προσπαθεί να βρει το δίκιο του
Διατρόν – Ο γιατρός προσπαθεί με ανορθόδοξες μεθόδους να διαπιστώσει τον θάνατο του Κιζίρ
Δέβολος – Διαβολίζει όλους τους συμμετέχοντες μαζί και τους θεατές
Μωμόγεροι – Επιβλητικοί συνοδοί της ομάδας που προστατεύουν την Νύφη
Λοιπόν! Τι Είναι Τελικά Αυτοί Οι Μωμόγεροι;

Είναι ν’ απορεί κανείς! Λαϊκό Θέατρο, Σάτιρα, Χορευτικό; τι απ’ όλα αυτά; ή όλα αυτά μαζί, που μας κάνουν ένα έθιμο, που πηγάζει διαχρονικά από την ίδια την κοινωνία;

Οι Μωμόγεροι, είναι οι ζωντανοί, αληθινοί Ήρωες του Ελληνικού Πολιτισμού, που διατήρησαν τις ιστορικές ρίζες μας από τα Αρχαία χρόνια και μας συνδέουν μ’ αυτά με την μυστηριακή δύναμη του χορού τους.

Το έθιμο των Μωμόγερων πιστεύεται ότι προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα, λόγω της ομοιότητάς του με τον διθύραμβο. Οι θεωρίες που κυριαρχούν υποστηρίζουν ότι οι Μωμόγεροι ή ήταν οι δώδεκα ιερείς του Μώμου, θεού του γέλιου και της σάτιρας, ή σύμβολα των στρατηγών του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Το έθιμο είχε αρχικά τελετουργικό χαρακτήρα, στη συνέχεια όμως μεταβλήθηκε λόγω των επιδράσεων που δέχτηκαν οι Μωμόγεροι τόσο από το περιβάλλον τους, όσο και από τις γειτονικές κουλτούρες, σήμερα οι παραλλαγές κοντεύουν σε διψήφιο αριθμό.

Στη συγκεκριμένη παραλλαγή – καταγραφή από την Παϊπούρτη – κεντρικό πρόσωπο του εθίμου είναι η νύφη, η οποία αντιπροσωπεύει τη βλάστηση και τη γονιμότητα της γης. Επίσης κεντρικά πρόσωπα είναι ο Ντερέμπεης και ο νέος ο Κιζίρτ ς, οι οποίοι κατά τη διάρκεια του δρώμενου συγκρούονται, καθώς διεκδικούν και οι δυο τη νύφη, άλλοι χαρακτήρες είναι ο Κατής ο δικαστής, ο Τσανταρμάς ο χωροφύλακας , ο Δικωλον λόγω του ότι κουβαλά στην πλάτη του τον νεκρό αδελφό του και ψάχνει να βρει το δίκιο του, ο Διατρόν ή Φακελίδης, ο Δέβολον, και οι μωμόγεροι επιβλητικοί συνοδοί της ομάδας
Σκοπός του δρώμενου είναι η σάτιρα, αλλά υπήρχαν και περιπτώσεις όπου ήταν πιο σοβαρές, καθώς είχαν σκοπό να δώσουν κάποιο κοινωνικό μήνυμα.

Καλοτυχία θεωρείται ότι φέρνουν οι Μωμόγεροι, σύμφωνα τουλάχιστον με την εκδοχή του ποντιακού εθιμικού ενώ η παρουσία τους πιστεύεται ότι διώχνει τα κακά πνεύματα και κάνει καλό… ποδαρικό στη νέα χρονιά.

Στο έθιμο των Μωμόγερων συμμετέχουν μόνο άνδρες, μήπως γιατι στις αρχαίες παρόμοιες τελετουργίες , απ’ όπου προέρχεται και το συγκεκριμένο δρώμενο, επιτρεπόταν μόνο άνδρες, μήπως γιατί οι απρεπείς κινήσεις και οι αθυροστομίες μπορούσαν να τις αποδώσουν οι άνδρες, ή γιατί το δρώμενο χρησιμοποιήθηκε κατά καιρούς , από μεταμφιεσμένους άντρες αντάρτες για να κατασκοπεύουν τους Τούρκους, ή για όλα μαζί, δεν ξέρουμε.

Τέλος, να αναφέρουμε ότι στα τέλη του 2016 η Διακυβερνητική Επιτροπή της Σύμβασης για την Διαφύλαξη της Άϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, ενέκρινε την πρόταση του υπουργείου Πολιτισμού και ενέγραψε το έθιμο των Μωμόγερων στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ.