Προεπαναστατικά κινήματα στην ευρύτερη περιοχή μας (Καζάδες – περιφέρειες – Γιαννιτσών και Κιλκίς)

Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος

α. Μία από τις μεγαλύτερες επιθέσεις Ελλήνων αρματολών, κλεφτών, ακόμη και Αλβανών, εναντίον των Οθωμανών ήταν την περίοδο 1710-1711. Έγινε στην ευρύτερη περιοχή Γιαννιτσών και Έδεσσας. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν μεγάλες καταστροφές χωριών της Κεντρικής Μακεδονίας. Τρία χρόνια αργότερα, το 1714, ο Σουλτάνος διέταξε εκστρατεία τακτικού στρατού γενιτσάρων εναντίον των κλεφτών της περιοχής.

Ο στρατός δεν πέτυχε και πολλά. Οι κλέφτες συνέχισαν να επηρεάζουν τη δημόσια ζωή του τόπου και πολλές φορές τοποθετούσαν στις διοικήσεις των κοινοτήτων πρόσωπα της επιλογής τους(1).

β. Την περίοδο 1767–1774, των ρωσοτουρκικών πολέμων, στη Μακεδονία, ιδιαίτερα στην περιφέρεια Εδέσσης, όπου εκκλησιαστικά υπάγονταν η επαρχία Γουμενίσσης, σημειώθηκε προεπαναστατικό κίνημα. Από τους πρωτεργάτης του ήταν ο επιχώριος επίσκοπος Μελέτιος.
Το 1772 έφθασε στη Μακεδονία, πράκτορας των Ρώσων, ο γιατρός Σωτήριος Λευκάδιος. Ήρθε σε συνεννόηση με Μακεδόνες οπλαρχηγούς, συγκρότησε σώμα 300 ανδρών, το οποίο μάλιστα από τους Ρώσους μεταφέρθηκε στη Μέση Ανατολή και πήρε μέρος στην πολιορκία της Βηρυτού. Ο Λευκάδιος συνεννοήθηκε με τους επισκόπους της Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης, Εδέσσης Μελέτιο, Βέροιας Δανιήλ, Καμπανίας Θεόφιλο, Πλαταμώνος Διονύσιο, Σερβίων και Κοζάνης Θεόφιλο. Συναντήθηκαν σε σύσκεψη, όπου πήραν μέρος και πρόκριτοι διαφόρων κοινοτήτων. Αποφασίστηκε να συγκροτηθούν 25 στρατιωτικά σώματα και να είναι έτοιμα να δράσουν σε περίοδο εξέγερσης των χριστιανών(2).
Οι Οθωμανοί πληροφορήθηκαν τα όσα σχεδιάζονταν και αμέσως προχώρησαν σε αντίποινα. Πρότειναν σφαγή επώνυμων Θεσσαλονικέων και των άλλων πόλεων, εγκατέστησαν στην πόλη 500-600 γιουρούκους, επέβαλαν φορολογίες, κατέστρεψαν περιουσίες στην ευρύτερη περιοχή. Η τρομερή κατάσταση πήρε τέλος το 1774, χρονιά κατά την οποία υπογράφηκε μεταξύ Τούρκων και Ρώσων η συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή.

γ. Από τις μεγαλύτερες καταστροφές στον χώρο της Μακεδονίας ήταν εκείνες που επέφερε η στρατιά του πασά των Ιωαννίνων Αλή Τεπελενλή. Αριθμούσε περισσότερους από 16.000 Αλβανούς. Ο Αλής επεξέτεινε τη δράση του πέρα από τα όρια της δικαιοδοσίας του έχοντας στόχο να γίνει ο κυρίαρχος και στην Μακεδονία. Ήταν διένεξη μεταξύ Οθωμανών πασάδων. Ωστόσο μεγάλη καταστροφή έπαθαν τα σώματα των κλεφτών της Μακεδονίας που προσπάθησαν να εμποδίσουν την προέλασή του. Πολλοί πολεμιστές, περισσότεροι από οκτακόσιοι, συνεννοήθηκαν με το στράτευμα του Ισμαήλ Μπέη των Σερρών, ο οποίος είχε κακές σχέσεις με τον Αλη των Ιωαννίνων. Μεταξύ 1797 και 1804 ο Αλής κατέλαβε τις πόλεις Έδεσσα, Κοζάνη, Βέροια και Νάουσα. Δεν προκάλεσε καταστροφές στην περιοχή Γιαννιτσών σεβόμενος την ιερότητα της πόλης του πολέμαρχου Γαζή Εβρενός. Διερχόμενος μέσω αυτής πορεύτηκε και έφθασε στη Φιλιππούπολη και τη Σόφια(3).

Ανδριάντας του Νικοτσάρα στην Ελασσόνα, (Πηγή, Διαδίκτυο)

δ. Στην περιοχή έδρασε και ο Νικοτσάρας. Ο γνωστός καπετάνιος (1771-1807) συνεργάστηκε με κλεφταρματολούς της εποχής του και μπήκε στην υπηρεσία των Ρώσων με σκοπό να αγωνισθεί εναντίον των Τούρκων έχοντας την υποστήριξή τους. Ήρθε σε συνεννόηση με τον Ρώσο ναύαρχο Σενιάβιν, συγκέντρωσε 550 άνδρες και όρισε υπαρχηγό τον Μακεδόνα καπετάνιο Καρατάσο. Το σχέδιό του προέβλεπε, πολεμώντας να διασχίσει τη βαλκανική και να φθάσει στη Ρωσία. Σε περίπτωση αποτυχίας του ο Σενιάβιν θα τον περίμενε στις εκβολές του Στρυμόνα, στον κόλπο Ορφανού. Στην περιοχή μας συναντήθηκε με τα στρατεύματα του πασά της Θεσσαλονίκης.
Του ζητήθηκαν εξηγήσεις και να μεταβεί στην Πόλη για διαπραγματεύσεις. Υποψιασμένος πως κάτι κακό για αυτόν έχουν κατά νου οι Οθωμανοί …..κατεβίβασε εν ακαρεί τα τουρκικάς σημαίας (πορεύονταν με αυτές για να παραπλανήσει τους εχθρούς) και αναπετάσας αναφανδόν την προσφιλή του Σταυρού σημαίαν απεδίωξεν υπεριφάνως τον σερδάρην…….Όπως ήταν επόμενο κατέφθασαν δυνάμεις να τον συλλάβουν αλλά και εκείνος είχε ετοιμασθεί για μάχη …..Ήτο πανταχού παρόν μετά του αιμοσταγούς γιαταγανίου αυτού εις τας χείρας, ήτο δε η αληθής ψυχή των αγωνιζομένων σταυραετών αυτού, ενθαρρύνων αυτούς λόγω και έργω όντας απηυδικότας εκ της δεκαώρου ανίσου πάλης…Κατάφερε με τους άνδρες του να επιφέρει τον όλεθρο στους εχθρούς και τελευταία ενέργειά του ήταν να κάψει χάνια της Γουμένισσας, όπου προφανώς θα έβρισκαν περίθαλψη επιζώντες Οθωμανοί.

Στη συνέχεια, μετά πορεία μέσω ανατολικής Μακεδονία, έφθασε στον τόπο όπου είχε ορισθεί να συναντηθεί με τον σύμμαχό του ναύαρχο Σενιάβιν. Εκείνος δεν το περίμενε, γιατί οι Ρώσοι είχαν συνάψει συνθήκη ειρήνης με τους Τούρκους. Ο Νικοτσάρας κατέφυγε στις Σποράδες όπου συναντήθηκε με κυνηγημένους από τον Αλή των Ιωαννίνων κλέφτες και συνέχισε τον αγώνα. Σκοτώθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου του 1810 σε ηλικία 36 χρόνων στο Λιτόχωρο πολεμώντας τον Μουχτάρ, τον γιο του Αλή Πασά(4) και(5).

Μαγιαδάγ (Φανός Παιονίας), από τις πολυπληθέστερες μουσουλμανικές κοινότητες της περιοχής, (πηγή, Γαλλικό Υπουργείο Πολιτισμού)

ε. Δύο χρόνια μετά, το 1810, οι Ρώσοι είχαν εισβάλει στην περιοχή της Πλεύνας, στη σημερινή Βουλγαρία. Προξένησαν σημαντικές καταστροφές. Πολλοί κάτοικοι εκπατρίστηκαν, άλλοι αιχμαλωτίστηκαν. Η κατάσταση ανησύχησε την Υψηλή Πύλη. Με φιρμάνι του ο Σουλτάνος διέταξε τον μουτεσελίμη Θεσσαλονίκης Γιουσούφ μπέη να στρατολογήσει στρατεύματα από την περιοχή των καζάδων της Κεντρικής Μακεδονίας και να τους θέσει στη διάθεση του Βεζίρη του Βιδινίου Βελή Ουδίν.

Τέσσερεις χιλιάδες άνδρες επιστρατεύτηκαν από την περιοχή της Θεσσαλονίκης, χίλιοι πεντακόσιοι από την περιοχή Γιαννιτσών και άλλοι τόσοι από τον καζά Αβρετ Χισάρ (Γυναικόκαστρου – Κιλκίς). Όλοι, με πολλούς άλλους από περιοχές της Μακεδονίας, οδηγήθηκαν στα βόρεια της Βαλκανικής, διότι, όπως αναφέρονταν στο φιρμάνι, …ο υπέρ πίστεως αγών είναι επιβεβλημένους δι΄ όλους και συνεπώς πρέπει πας, ο δυνάμενος να κρατήσει ξίφος εις τας χείρας του, να αρπάσει αμέσως το ξίφος και το τουφέκιόν του και να σπεύσει εις την κατεύθυνση του ιερού αγώνος εναντίον του εχθρού

…Το έγγραφο είχε ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1810(6). Δεν θα αναφερθούμε σε λεπτομέρειες του πολέμου εκείνου, αλλά είναι γεγονός πως τότε και μετέπειτα έγιναν βίαιοι εξισλαμισμοί κατοίκων των περιοχών που προαναφέρθηκαν.

1) Ι. Κ. Βασδραβέλλη, Ιστορικά Αρχεία, Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη 1952, σ. 105 – 108.
2) Σχετικά για τον Μητροπολίτη Βοδενών Μελέτιο και τη δράση του βλέπετε και στο Κ. Γ. Σταλίδη, Ιερά Μητρόπολις Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας, τ. Α, Επίσκοποι, Έδεσσα 2006, σ. 209 – 217.
3) Α. Ε. Βακαλόπουλος, Ιστορία της Μακεδονίας 1354 – 1833, Θεσσαλονίκη 1950, σ. 458 – 487.
4) Τα σχετικά με το Νικοτσάρα στοιχεία και τη δράση του στην περιοχή μας είναι παρμένα από το έργο Ιωάννου Πετρώφ του εκ Μόσχας φιλέλληνος, Περίδοξος κλεφτουριά της Μακεδονίας, βιογραφίαι 28 κλεφταρματολών της, επιμ. Γ. Χ. Χιονίδης, Θεσσαλονίκη.
5) Χ. Π. Ίντος, Τα οικεία κοσμείν και σώζειν, όπου κείμενο «Ο Νικοτσάρας στην περιοχή του Αξιού», Κιλκίς 1999, σ. 35 – 37.
6) Ι. Κ. Βασδραβέλλης, ό. π., σ. 415 – 417.