Από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό Πολυκάστρου στη σφαγή των Προξένων της Θεσσαλονίκης

Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος

Στην ιστορία της πόλης της Θεσσαλονίκης καταγράφεται ένα τραγικό γεγονός που είναι γνωστό ως η Σφαγή των Προξένων. Συντελέστηκε το 1876. Η όλη ιστορία ξεκίνησε από τη Βογδάντσα (σήμερα στα Σκόπια). Η Βογδάντσα ήταν και είναι κωμόπολη μεταξύ Γευγελής και παλιάς Δοϊράνης, στην οποία κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας μέχρι και τους Βαλκανικούς πολέμους ανθούσε ελληνική κοινότητα με περισσότερα από το 2.000 μέλη. Στα χρόνια του μακεδονικού αγώνα ανέδειξε αξιόλογες φυσιογνωμίες, όπως ήταν ο οπλαρχηγός Γεώργιος Καραϊσκάκης (1880 – 1910) και ο Χρήστος Δέλλιος ή Ζαχαροπλάστης (1869-1957).

Ο πρώτος έδρασε στην ευρύτερη περιοχή της σημερινής Παιονίας και η προτομή του είναι στημένη στους Ευζώνους. Ο δεύτερος λόγω του επαγγέλματός του υιοθέτησε το επίθετο Ζαχαροπλάστης, γιατί έτσι ήταν γνωστός στη γενέτηρά του αλλά και στη Γευγελή, όπου μετακόμισε και λειτούργησε κατάστημα. Στον τόπο μετοίκισης αναδείχθηκε σε ηγετική μορφή της ελληνικής κοινότητας, ιδρυτής και ψυχή της εκεί Φιλοπτώχου Αδελφότητος. Στο τέλος του βίου του έζησε στην Κορυφή Ημαθίας, όπου και προτομή του.

Η Βογδάντσα μετά τον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο, το 1913, επιδικάστηκε στη Σερβία, παρά τις εκκλήσεις της πλειοψηφίας των κατοίκων της προς την τότε ελληνική κυβέρνηση να συμπεριληφθεί στο ελληνικό κράτος.

Δεν επιτεύχθηκε ο πόθος τους, εγκατέλειψαν τις εστίες τους και εγκαταστάθηκαν εντός της ελληνικής επικράτειας. Στον Νομό Κιλκίς, ιδιαίτερα στον σημερινό Δήμο Παιονίας, και στη Θεσσαλονίκη.
Από τη Βογδάντσα κατάγονταν η νεαρή Στεφάνα Δέλλιου – Γκιόζα. Ήταν γνωστή και με το όνομα Βελίκω. Συναναστρέφονταν και είχε φίλες μουσουλμάνες. Ποιος ξέρει γιατί και με ποιον τρόπο, προσηλυτίστηκε στον Μωαμεθανισμό. Το γεγονός αναστάτωσε την οικογένειά της, την ορθόδοξη κοινότητα Βογδάντσας και της ευρύτερης περιοχής. Άρχισαν αντιπαραθέσεις, αντιδικίες και διαφαίνονταν συγκρούσεις.

O τοπικός χότζας και συνεργάτες του αποφάσισαν να την φυγαδεύσουν. Επέλεξαν πεζοπορώντας να φθάσουν στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Καρασουλίου (Πολυκάστρου), από εκεί με το τρένο της γραμμής να καταλήξουν στη Θεσσαλονίκη. Θα εξαφάνιζαν τα ίχνη της στη μεγαλούπολη. Παρέκαμψαν τον σταθμό Γευγελής, γιατί ήταν σίγουροι, πως και εκεί θα ξεσηκώνονταν η χριστιανική κοινότητα. Έφθασαν στο Πολύκαστρο, όπου τότε η κοινότητα ήταν μικρή και δεν εγκυμονούσε κινδύνους. Παραμόνευσαν στα πέριξ του, αναμένοντας το τρένο που θα έρχονταν από το βορρά προς τη μακεδονική πρωτεύουσα. Κάποτε ήρθε και όλα φαίνονταν ήσυχα. Επιβιβάστηκαν.

Ο ΣΣ Πολυκάστρου στον Α΄ ΠΠ (Πηγή, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ – Ε ΙΣΤΟΡΙΚΑ, 1081)

Στην ίδια αμαξοστοιχία επέβαινε με συγγενείς και η μητέρα της Στεφάνας. Είχαν επιβιβαστεί από το Σταθμό της Γευγελής, μαθαίνοντας τα σχέδια του χότζα. Σκοπός της να βρεί και να πάρει πίσω το παιδί της. Από τις φωνές των αναζητούντων, την οχλαγωγία και τον πανικό που επικράτησε οι υπάλληλοί του έμαθαν τι συμβαίνει, απομόνωσαν τον χότζα και τη συνοδεία του με την αιτιολογία πως δεν μπορούν να βρίσκονται στο ίδιο βαγόνι με τις γυναίκες. Με μέτρα ασφάλειας έφθασε το τρένο στη Θεσσαλονίκη.

Στον σταθμό της πόλης Τούρκοι χωροφύλακες παρέλαβαν και περιφρούρησαν την κοπέλα και όσους τη συνόδευαν. Τη μητέρα της που κραύγαζε και ζητούσε πίσω το παιδί της την περιστοίχισαν σιδηροδρομικοί και χριστιανοί που προσέτρεξαν να μάθουν τι συμβαίνει. Προκλήθηκε τεράστια αναστάτωση, καυγάς, διαπληκτισμοί, ξυλοδαρμοί! Οι χριστιανοί πήραν το κορίτσι δύο φορές και άλλες τόσες το πήραν οι αλλόθρησκοι χωροφύλακες. Έγινε κλοτσοσκούφι. Την τελευταία φορά που ήταν στα χέρια την χριστιανών το επιβίβασαν στην άμαξα του πρόξενου των ΗΠΑ στη Θεσσαλονίκη Χατζηλαζάρου που διέρχονταν την ώρα εκείνη από τον τόπο της συγκέντρωσης.

Όλη η ιστορία και η στάση του προξένου εξόργισε τους Τούρκους της πόλης. Συγκεντρώθηκαν στο Σαατλί τζαμί κοντά στο Διοικητήριο. Απειλήθηκαν επεισόδια και σφοδρή σύγκρουση χριστιανών – μουσουλμάνων. Πολλοί φοβήθηκαν πως όλα όσα συνέβαιναν θα οδηγούσαν την κατάσταση στα άκρα. Για τη διάσωση της κόρης κατέφθασαν, αφού έμαθαν τα καθέκαστα, οι πρόξενοι της Γερμανίας Ερρίκος Άμποτ και της Γαλλίας Ζυλ Μουλέν. Το αλλόφρων πλήθος εφόρμησε, τους οδήγησε στο εσωτερικό του τζαμιού και τους κατέσφαξε. Η κατάσταση ήταν εκτός ελέγχου. Στο πλήθος ήταν παρόντες οι πρόξενοι Βρετανίας, Ιταλίας και Αυστρίας.
Το θλιβερό γεγονός διατάραξε τις σχέσεις της οθωμανικής αυτοκρατορίας με τις ευρωπαϊκές δυνάμεις και απειλήθηκε σύρραξη. Ο Σουλτάνος Αμπντούλ Αζίζ καθαίρεσε αξιωματούχους, διέταξε εντοπισμό των υπαιτίων, εκτελέστηκαν με απαγχονισμό έξι στη σημερινή πλατεία Ελευθερίας της πόλης. Το τρένο της γραμμής Πολυκάστρου – Θεσσαλονίκης το 1876, μια καθημερινή ημέρα, μετέφερε στη μακεδονική πρωτεύουσα όχι απλά μια απαχθείσα κόρη αλλά δυναμίτιδα που έβαλε ανεξέλεγκτη φωτιά.

Παρακείμενη στο Διοικητήριο Θεσσαλονίκης οδός, κάθετος μεταξύ των οδών Αγίου Δημητρίου και Κασσάνδρου, φέρει το όνομα “Οδός Προξένων”. Τίποτε δεν θυμίζει από το Σαατλί τζαμί και τα όσα διαδραματίστηκαν εκεί. Το όνομα της οδού θυμίζει τους άδικα σφραγισθέντες τότε προξένους της Γερμανίας και Γαλλίας, τα επεισόδια, σε όσους αναρωτιούνται για το όνομά της. Τι απέγινε η κόρη από τη Βογδάντσα, μάλλον δεν απασχόλησε άλλους εκτός από τους δικούς της. Η δική της ιστορία επισκιάστηκε από τα γεγονότα των οποίων ήταν αιτία.

Με το θέμα ασχολήθηκαν ιστορικοί και ερευνητές. Γράφτηκαν πολλά και αποτελεί θέμα έρευνας ακόμη και σήμερα. Πρόσφατα (2021) ήρθε στη Θεσσαλονίκη γόνος του Γάλλου προξένου να δει και να μάθει για τον προπάππο του. Στην όλη ιστορία, αφετηρία, ο καζάς (διοίκηση – νομός) Γευγελής, όπου υπάγονταν μεγάλο μέρος του σημερινού Δήμου Παιονίας, Αξιούπολη και Πολύκαστρο με τα γύρω χωριά, και οι σιδηροδρομικοί σταθμοί Γευγελής και Πολυκάστρου.

Βιβλιογραφία:
Βακαλόπουλος Απόστολος, Ιστορία της Θεσσαλονίκης, 315 π. Χ. – 1912, Θεσσαλονίκη 1947.
Ζέμπη Ζωή, “Τα γεγονότα της σφαγής των προξένων στη Θεσσαλονίκη”, Βαλκανικά Σύμμεικτα, Θεσσαλονίκη 2000.
Μαζάουερ Μάρκ, Θεσσαλονίκη πόλη των φαντασμάτων, Αθήνα 2004.
Μέγας Γιάννης, Η σφαγή των προξένων, Θεσσαλονίκη 2018.
Ξανθός Ιωάννης, Ιστορία της Γευγελής, Θεσσαλονίκη 1954.