ΟΙ ΦΩΤΙΕΣ – ΠΥΡΕΣ ΤΗΣ 23ΗΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ ΠΡΟΠΑΡΑΜΟΝΗΣ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ (ΚΟΛΝΤΕ)
Γράφει ο Γεώργιος Χ. Τοσιλιάνης*
Στα χωριά της περιοχής μας, αλλά και σε όλη σχεδόν την Μακεδονία, το βράδυ της 23ης Δεκεμβρίου, προπαραμονής των Χριστουγέννων, άναβαν και συνεχίζουν να ανάβουν φωτιές – πυρές στις γειτονιές και στις πλατείες, γύρω από τις οποίες συγκεντρώνονται οι κάτοικοι, και με την συνοδεία μουσικής γλεντούν μέχρι τις πρωινές ώρες.
Τις φωτιές αυτές στην Δεσκάτη Γρεβενών, την Σιάτιστα, την Καστοριά και σε κάποια άλλα μέρη της Δυτικής Μακεδονίας τις ονομάζουν «κλαδαριές» ή «μπουμπούνες».
Κατά το άναμμα της πυράς φώναζαν ρυθμικά τρεις φορές την λέξη «Κόλντεεε» αναγγέλλοντας με τον τρόπο αυτό την έλευση των Χριστουγέννων και την Γέννηση του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού.
Η λέξη «Κόλ(ι)ντε, ίδιας ρίζας και σημασίας με τις λέξεις «Κάλαντα», «Κόλιαντα», «Κόλιντα» έχει άμεση σχέση με τις Ρωμαϊκές «Καλένδες – kalendae» (=νουμηνία, πρωτομηνιά, τραγούδια πρωτομηνιάς και πρωτοχρονιάς), τις οποίες γιόρταζαν την 1η Ιανουαρίου, με την έλευση του νέου έτους οι Ρωμαίοι. Αλλά και οι «Καλένδες» ως λέξη έχουν Ελληνική ρίζα, καθώς σύμφωνα με τον Βάρωνα, στην αρχαία Ρώμη την έναρξη του καινούριου μήνα ανήγγειλλε ο Ποντίφηκας από το Καπιτώλιο, κατά την είσοδο της νέας Σελήνης, με τη φράση: “Calo Juno novella”. Από την λέξη Calo (= καλώ, ονομάζω) δόθηκε η ονομασία Καλένδες στις πρώτες ημέρες του μήνα και του έτους.
Κατά άλλους, καθώς η λέξη «Κόλ(ι)ντε» μοιάζει με το σλαβικό ρήμα «Κόλιουμ» που σημαίνει «σφάζω», δηλώνει την Γέννηση του Χριστού και συσχετίζεται με την σφαγή των νηπίων από τον Ηρώδη.
Μετά το γλέντι, φεύγοντας ο καθένας για το σπίτι του, έπαιρναν μέσα σε ένα τενεκεδάκι ως ευλογία, κάρβουνα από την φωτιά – πυρά αυτή, για να ενισχύσουν με αυτά την φωτιά στο τζάκι του σπιτιού τους, στην οικιακή εστία. Τα ξύλα για το άναμμα της πυράς συγκεντρώνονται τις προηγούμενες ημέρες συνήθως από παιδιά, και κατά το έθιμο, έπρεπε να έχουν κλαπεί από ξένες αυλές.
Για την σημασία και τον συμβολισμό του ανάμματος των πυρών αυτών έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις.
Σύμφωνα με την κυρίαρχη άποψη, ανάβονται φωτιές – πυρές, για να θερμανθεί η πλάση και να υποδεχτούμε σε ζεστό περιβάλλον τον νεογέννητο Χριστό, για να ζεσταθεί το Θείο Βρέφος που θα έρθει στον κόσμο.
Επίσης, οι φωτιές αυτές συμβολίζουν την φωτιά που άναψαν οι βοσκοί για να ζεστάνουν τον νεογέννητο Χριστό, ο οποίος γεννήθηκε στην καρδιά του Χειμώνα σε έναν ταπεινό στάβλο, τον οποίο, πριν φθάσουν οι βοσκοί ειδοποιημένοι από τον Άγγελο για να τον προσκυνήσουν, ζέσταναν με τα χνώτα τους μέσα στη φάτνη τα ζώα του στάβλου.
Υπάρχει και η άποψη ότι με το άναμμα των πυρών αναγγέλλεται η επικείμενη Γέννηση του Χριστού, καθώς ανέκαθεν οι πυρές υπήρξαν τρόπος μετάδοσης μηνυμάτων (Φρυκτωρίες).
Πάντως πρόκειται για ένα πανάρχαιο έθιμο, που σχετίζεται με πανάρχαιες δοξασίες, το οποίο με την έλευση του Χριστιανισμού απέκτησε Χριστιανικό ένδυμα.
Στην αρχαιότητα, αυτήν ακριβώς την εποχή άναβαν πυρές για να ενισχύσουν τον θεό ήλιο, που όπως πίστευαν, ξαναγεννιέται τις ημέρες αυτές, μετά το Χειμερινό ηλιοστάσιο. Επίσης, στα Ρωμαϊκά Σατουρνάλια που εορτάζονταν αυτήν ακριβώς την εποχή, άναβαν κεριά και δαυλούς για να ενισχύσουν τον νεογέννητο ήλιο.
Βέβαια, σύμφωνα με την αστρονομία, την νύχτα της 21ης προς την 22α Δεκεμβρίου έχουμε την μεγαλύτερη νύχτα του χρόνου, το Χειμερινό Ηλιοστάσιο, και αρχίσει να μεγαλώνει η διάρκεια της ημέρας – του φωτός από της επόμενες ημέρες, και το γεγονός αυτό το είχαν παρατηρήσει ήδη από την αρχαιότητα.
Το έθιμο αυτό για κάποια χρόνια είχε ατονήσει στον τόπο μας, όμως τα τελευταία χρόνια αναβίωσε και πραγματοποιείται με πρωτοβουλία των Πολιτιστικών συλλόγων της περιοχής μας.
Καλά Χρισούγεννα! Με Υγεία και ότι καλύτερο!
