Εμβολιασμός των ενηλίκων: Ποια εμβόλια πρέπει να γίνονται και πότε

Γράφει η Ευφροσύνη Τσιρογιάννη*

Ο εμβολιασμός έναντι λοιμωδών νοσημάτων, είναι απολύτως απαραίτητος καθώς προστατεύει από ασθένειες που είναι δυνατόν να προκαλέσουν μεγάλες επιδημίες, αυξημένη νοσηρότητα και θνητότητα.

Είναι δεδομένο ότι ο εμβολιασμός προλαμβάνει 2-3 εκατομμύρια θανάτους ανθρώπων κάθε χρόνο. Από την βρεφική ηλικία έως και την ενήλικη ζωή, ο εμβολιασμός προστατεύει από νοσήματα όπως η διφθερίτιδα, ο τέτανος, ο κοκκύτης, η γρίπη, οι πνευμονιοκοκκικές λοιμώξεις, ο έρπητας ζωστήρας, κ.α.

Οι εμβολιασμοί στην Ελλάδα ορίζονται από το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών, όπως αυτό διαμορφώνεται κάθε φορά από την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών και χορηγούνται δωρεάν σε όλους τους πολίτες. Η εφαρμογή τους αποτελεί βασική προτεραιότητα για τη διαφύλαξη της Δημόσιας Υγείας. Και δεν αφορά μόνο τα παιδιά.

Τα εμβόλια είναι ιδιαιτέρως σημαντικά για την υγεία και των ενηλίκων, γιατί προστατεύουν τον οργανισμό από επικίνδυνα και ενίοτε θανατηφόρα νοσήματα, κυρίως σε άτομα που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου, είτε λόγω της ηλικίας τους (με τη πάροδο των ετών το ανοσοποιητικό σύστημα εξασθενεί και άρα ο οργανισμός είναι πιο ευάλωτος στις λοιμώξεις), είτε λόγω προβλημάτων υγείας, όπως σακχαρώδης διαβήτης, χρόνια καρδιακά και αναπνευστικά νοσήματα, ανοσοκατεσταλμένοι ασθενείς, αλλά και καπνιστές, είτε τέλος λόγω του επαγγέλματός τους και του τρόπου ζωής τους. Στην Ελλάδα, μεταξύ των άλλων, έχουν ήδη ενταχθεί στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών για Ενήλικες, εμβόλια ενάντια στη γρίπη και την πνευμονιοκοκκική νόσο.

Το εμβόλιο έναντι της γρίπης ανανεώνεται κάθε χρόνο και περιέχει τα 4 πιο πιθανά στελέχη του ιού (4δύναμο) που ήταν υπεύθυνα την τελευταία 5ετία για το 80% των περιπτώσεων της νόσου. Αυτά τα στελέχη εμπεριέχονται στο εμβόλιο που θα κυκλοφορήσει κάθε νέο έτος. Ο εμβολιασμός ξεκινάει πριν από την έναρξη της εμφάνισης της γρίπης (κυρίως τον Οκτώβριο στο Βόρειο ημισφαίριο και το Μάιο στο Νότιο αντίστοιχα).

Η κάλυψη από το εμβόλιο αρχίζει 2 εβδομάδες μετά από τον εμβολιασμό και η αποτελεσματικότητά του υπολογίζεται μεταξύ 60-90%. Δεν προστατεύει 100% γιατί δεν είναι δυνατό να συμπεριληφθούν στο εμβόλιο όλοι οι ιοί της γρίπης. Αν κάποιος νοσήσει από στέλεχος του ιού που δεν συμπεριλαμβάνεται στο εμβόλιο που εφαρμόζεται κατά το τρέχον έτος, μπορεί να νοσήσει, αλλά το εμβόλιο τον προστατεύει μερικώς, με αποτέλεσμα ο ασθενής να εμφανίζει πιο ήπια συμπτώματα.

Η σύσταση για εμβολιασμό από το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών αφορά άτομα ηλικίας μεγαλύτερης των 60 ετών, παιδιά 6 μηνών – 18 ετών (τα παιδιά < 6 μηνών προστατεύονται μέσω του εμβολιασμού της μητέρας), άτομα 19 – 59 ετών με χρόνια νοσήματα, κυοφορούσες γυναίκες σε οποιοδήποτε τρίμηνο της κύησης και επαγγελματίες υγείας.

Ο εμβολιασμός έναντι του πνευμονιόκοκκου αφορά ομάδες του πληθυσμού που είναι ηλικιωμένοι, άνω των 65 ετών, και ανθρώπους που ανήκουν σε ομάδες αυξημένου κινδύνου. Σήμερα είναι διαθέσιμα 2 εμβόλια: το παλαιό 23δύναμο το οποίο προστατεύει από 23 ορότυπους του πνευμονιοκόκκου και το νέο 13δύναμο που προστατεύει από 13 ορότυπους, μεταξύ των οποίων υπάρχει και ο 6Α που δεν εμπεριέχεται στο παλαιό.

Η αποτελεσματικότητα του παλαιού εμβολίου κυμαίνεται από 4-63% ενώ του νέου 45-75%. Ο συνδυασμός και των δύο εμβολίων αυξάνει ακόμη περισσότερο την προστασία από τον πνευμονιόκοκκο. Το παλαιό εμβόλιο στο παρελθόν έπρεπε να επαναλαμβάνεται κάθε 3-5 έτη, γιατί μετά από το 3ο έτος από την εφαρμογή του μειωνόταν η αποτελεσματικότητά του. Σήμερα όμως γίνεται μια φορά εφάπαξ. Το νέο εμβόλιο (13δύναμο) γίνεται επίσης μια φορά εφάπαξ. Εάν κάποιος έχει εμβολιασθεί με το παλαιό εμβόλιο, τότε μετά από 8 εβδομάδες – 1 έτος μπορεί να επαναλάβει τον εμβολιασμό με το νέο εμβόλιο, οπότε δεν χρειάζεται να κάνει κάτι παραπάνω εφόρου ζωής.

Οι ανεπιθύμητες ενέργειες από τα εμβόλια έναντι της γρίπης και του πνευμονιόκοκκου είναι κυρίως τοπικές (στο σημείο της ένεσης) όπως η εμφάνιση ερυθρότητας, φαγούρας, πρηξίματος (εξαφανίζονται σε 48 ώρες περίπου), ενώ μερικές φορές μπορεί να εμφανισθεί χαμηλός πυρετός που πάλι υποχωρεί μετά από 24-48 ώρες. Τα εμβόλια σήμερα θεωρούνται ασφαλή, γεγονός που αποδεικνύεται από τα εκατομμύρια των δόσεων που εφαρμόζονται παγκοσμίως και τη μηδαμινή αναφορά ανεπιθυμήτων ενεργειών. Η μόνη αντένδειξή τους είναι η αλλεργία σε αβγά και ορισμένες νευρολογικές παθήσεις.

Άλλα εμβόλια που εφαρμόζουμε στους ενήλικες είναι αυτό του έρπητα ζωστήρα και η αναμνηστική δόση του εμβολίου για τέτανο, διφθερίτιδα ή/και κοκκύτη. Σε ό,τι αφορά τον έρπητα ζωστήρα, με τον εμβολιασμό, μπορεί να προληφθεί η εκδήλωση της νόσου και συνεπώς να αποφευχθεί ο μακροχρόνιος νευροπαθητικός πόνος που αυτός προκαλεί. Ο εμβολιασμός έναντι του έρπητα ζωστήρα συστήνεται από το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών για όλα τα άτομα άνω των 60 ετών. Στην ίδια ηλικιακή ομάδα συστήνεται επίσης και η αναμνηστική δόση του εμβολίου για τέτανο, διφθερίτιδα ή/και κοκκύτη.

Νέα λοιμώδη νοσήματα αποτελούν μια συνεχής πρόκληση για την δημόσια υγεία (π.χ. ζωονοτική γρίπη, Ebola, Covid-19). Ο νέος κορονοϊός προκαλεί σοβαρές λοιμώξεις του αναπνευστικού και μπορεί να επιπλακεί και με άλλες λοιμώξεις όπως την πνευμονία από γρίππη ή πνευμονιόκοκκο. Για αυτό και ο εμβολιασμός του ευάλωτου πληθυσμού με τα προαναφερθέντα εμβόλια, αποτελεί πολύ σημαντική στρατηγική για την πρόληψη των επιπλοκών της λοίμωξης και από τον κορονοϊό.

Οι γιατροί που δεν έχουν μεριμνήσει να εμβολιάσουν αυτές τις ομάδες, μπορούν να το κάνουν έστω και τώρα, ποτέ δεν είναι αργά. Από την άλλη, γίνονται εντατικές προσπάθειες για την ταχύτερη ανάπτυξη αποτελεσματικού εμβολίου για το νέο κορονοιό Covid-19, ώστε στην επόμενη επιδημία να υπάρξει ανοσία του πληθυσμού και μειωμένη νοσηρότητα Ο εμβολιασμός είναι από κάθε άποψη μία επένδυση υγείας – ατομική και συλλογική – με οφέλη που αποτυπώνονται σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου και σε ολόκληρη την κοινωνία.

*Ειδικός Παθολόγος, Ιδιώτης Ιατρός, Διδάκτωρ ΑΠΘ και Επιστημονικός Συνεργάτης του Γ.Ν.Θ. «Ιπποκράτειο»