Η έννοια της αποκατάστασης των ψυχιατρικών ασθενειών

Αν και η αποκατάσταση δεν είναι υπόθεση, που αφορά αποκλειστικά και μόνο τους ψυχωσικούς, είναι σίγουρο ότι αποδεικνύεται πιο απαραίτητη και σημαντική για αυτήν την ομάδα ψυχιατρικών ασθενών.

Η έννοια της αποκατάστασης αναφέρεται σε εκείνη τη διεργασία, η οποία στοχεύει στην απόκτηση μιας, όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένης, ένταξης του ατόμου στο οικογενειακό και ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Το ενδιαφέρον έγκειται σε μία αποτελεσματική αποκατάσταση του ατόμου και η προσπάθεια πρέπει να μετατεθεί από το επίπεδο του ενδιαφέροντος, σε εκείνο του άρτιου σχεδιασμού.

Η αποκατάσταση αναγνωρίζεται ως μία άλλη μορφή θεραπείας, εφαρμόζεται σε κάθε μορφή νόσου και επηρεάζει όλη την περίοδο της νοσοκομειακής νοσηλείας και ανάρρωσης του ατόμου. Φροντίζει, κατά κύριο λόγο, να αξιοποιεί τα υγιή κομμάτια του ασθενούς και συγκεντρώνεται στα εναπομείναντα προσόντα του, τα οποία μπορούν να το βοηθήσουν, δίνοντάς του ένα λειτουργικό ρόλο στην κοινότητα.

Πολλοί υποστηρίζουν, ότι η αποκατάσταση θα πρέπει να αρχίζει από το στάδιο της αρχικής διάγνωσης και το σχεδιασμό του θεραπευτικού πλάνου, που θα ακολουθηθεί. Με άλλα λόγια, δεν αρκεί μόνο να χρησιμοποιήσουμε την κατάλληλη φαρμακοθεραπεία, προκειμένου να αντιμετωπίσουμε δυναμικά την ασθένεια, αλλά χρειάζεται, επίσης, να εξασφαλίσουμε τις ψυχολογικές και κοινωνικές προϋποθέσεις, που θα επιτρέψουν στο άτομο να αξιοποιήσει καλύτερα και αποδοτικότερα τις νεοαποκτηθείσες δυνατότητές του. Ένας σημαντικός αριθμός χρόνιων σχιζοφρενών, που διαφορετικά θα ήταν καταδικασμένοι να παραμείνουν χρόνια σε ψυχιατρικά ιδρύματα, είναι ικανοί να ζήσουν στην κοινότητα αν εφαρμοσθεί σωστά το μοντέλο της αποκατάστασης. Ας δούμε, όμως, αναλυτικότερα επιμέρους στάδια της αποκατάστασης των ψυχιατρικών ασθενών:

ί) Επιστροφή στην οικογενειακή ζωή
Η επιστροφή του ασθενούς στην οικογενειακή ζωή είναι πολύ δύσκολη για πολλούς λόγους, εκ των οποίων οι σημαντικότεροι είναι οι ακόλουθοι: Καταρχήν, ο ασθενής πρέπει να επιβλέπεται ακόμη και στις βασικότερές του ανάγκες και αυτό σημαίνει ότι κάποιος οικείος οφείλει να αναλάβει την ευθύνη για κάτι τέτοιο. Εν συνεχεία, οι οικείοι αισθάνονται, συχνά, ότι έχουν πλέον εμπλακεί σε μία χαμένη υπόθεση και σε μία αποστολή χωρίς αισιόδοξη προοπτική. Ακόμη και ο αρχικός ενθουσιασμός τους για ανάρρωση του αγαπημένου τους προσώπου χάνεται με το πέρασμα του χρόνου και, ενίοτε, εξαφανίζεται εντελώς. Επιπλέον, εμπλέκονται συναισθηματικά στην όλη κατάσταση και αναμειγνύουν και τα δικά τους προβλήματα, που αναδύονται ακόμη εντονότερα. Έχει διαπιστωθεί ότι οι σχιζοφρενείς προτιμούν να είναι μόνοι και έχουν σημαντική δυσκολία στη δημιουργία διαπροσωπικών σχέσεων. Αυτή η διαπίστωση κάνει ακόμη πιο πολύπλοκη την επιστροφή του ατόμου στην οικογενειακή ζωή.

ίί) Ψυχιατρική υποστήριξη – ψυχοθεραπευτική παρέμβαση
Είναι άκρως απαραίτητη η συνέχιση μίας ψυχιατρικής και ψυχοθεραπευτικής πράξης, για την οποία κρίνεται απαραίτητη η συχνή επίσκεψη του ατόμου στις αντίστοιχες δομές. Αυτό, όμως, ενοχλεί, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό τον ασθενή, καθώς τον υποχρεώνει να προσαρμόζει το καθημερινό πρόγραμμά του σε αυτή την προοπτική.

ίίί) Επανένταξη στην κοινότητα
Πολλοί ασθενείς παίρνουν εξιτήριο από το νοσοκομείο, αλλά δεν εντοπίζεται καμία σημαντική βελτίωση στην πορεία της ασθένειάς του και, συχνά, μάλιστα, τα συμπτώματά τους επιδεινώνονται αμέσως μετά από την έξοδό τους από το νοσοκομείο. Δεν πρέπει, όμως, σε καμία περίπτωση, να είμαστε επιφυλακτικοί απέναντι στη χορήγηση εξιτηρίων σε ασθενείς, που έχουν έστω και ελάχιστες πιθανότητες επιτυχημένης επανένταξης στην κοινωνία. Δε θα πρέπει, με άλλα λόγια, να μας ανακόπτει η ιδέα της επανεισαγωγής τους στο νοσοκομείο.

Κατά τη διάρκεια της θεραπευτικής παρέμβασης, εντός νοσοκομείου, ο ασθενής ενθαρρύνεται, σταδιακά, να επιστρέψει στη ζωή της κοινότητας και αποθαρρύνεται η διαρκής παραμονή του στο νοσοκομείο. Αυτό επιτυγχάνεται, συνήθως, με άδειες, οι οποίες αυξάνονται περιοδικά.

Υπάρχει, σαφώς, η ανάγκη της γεφύρωσης του χάσματος ανάμεσα στην ενδονοσοκομειακή θεραπεία και την επιστροφή στο σπίτι. Για να επιτευχθεί όλη η διεργασία της αποκατάστασης ένας καλός τρόπος είναι η συμμετοχή του προσωπικού του νοσοκομείου στην προσπάθεια και η, από κοινού με τους ασθενείς, δημιουργία σχεδίου με άμεσο στόχο μία επαρκή επανένταξη. Αυτό, βέβαια, μπορεί να επιτευχθεί μόνο εάν έχει προηγηθεί η ανάπτυξη μιας σχέσης, που βασίζεται στην εμπιστοσύνη, κατανόηση και αυθεντικότητα. Αρκεί να τονισθεί ότι η βελτίωση ή επιδείνωση ενός ασθενούς ακολουθεί, συχνά, πιστά τη βελτίωση ή επιδείνωση της σχέσης του με το θεραπευτή του και το υπόλοιπο προσωπικό, καθώς επίσης ακολουθεί τη βελτίωση ή επιδείνωση της συνεργασίας θεραπευτών-νοσοκόμων.

Επίσης, η εργοθεραπεία φαίνεται να συμβάλλει σημαντικά στη διαδικασία θεραπείας και, αργότερα, επανένταξης του ατόμου, καθώς κινητοποιεί το άτομο να εμπλακεί σε ομαδική δραστηριότητα, να δημιουργήσει και να επικοινωνήσει με άλλους. Γενικότερος στόχος της ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης του ατόμου είναι η επανένταξή του στο κοινωνικό σύνολο με διατήρηση και αύξηση του επιπέδου λειτουργικότητάς του σε καθημερινό επίπεδο. Η ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων είναι ένας βασικός στόχος και δίνεται ιδιαίτερη έμφαση σε μάθηση και απόκτηση επαγγελματικών δεξιοτήτων. Ακόμη, ένας θεσμός, που έχει αποδειχθεί αποτελεσματικότερος εάν συγκριθεί με παραδοσιακά σχήματα επανένταξης, είναι τα Κέντρα Ημέρας.

Πρόκειται για δομές, στις οποίες προσέρχονται οι ασθενείς και συμμετέχουν ενεργά σε διάφορες δραστηριότητες. Η προσέλευση των ασθενών σ’ αυτές τις δομές εξασφαλίζει μεγάλη αποφυγή υποτροπών, αυξάνει τη λειτουργικότητα των ατόμων και ελαττώνει την κυρίαρχη συμπτωματολογία. Μεγαλύτερη επιτυχία γνωρίζουν τα Κέντρα Ημέρας με έμφαση στην εργοθεραπεία και στην υποστηρικτική θεραπεία. Μικρότερη επιτυχία έχουν εκείνα τα Κέντρα, που εστιάζονται σε θέματα επαγγελματικού προσανατολισμού και εντατικής πολύωρης ψυχοθεραπείας.