Η ελληνική πολεμική αεροπορία στο Α΄παγκόσμιο πόλεμο (αεροδρόμια στο νομό Κιλκίς)

Γράφει ο Χρήστος ‘Ιντος

Οργάνωση, συγκρότηση, παρουσία της Ελληνικής Αεροπορίας στο Μακεδονικό Μέτωπο

Το Υπουργείο Στρατιωτικών της Ελλάδος το 1911 κοινοποίησε προς τις ελληνικές στρατιωτικές αρχές την απόφασή του να οργανώσει πολεμική αεροπορία. Αυτό έγινε μετά από πρόταση της γαλλικής στρατιωτικής αποστολής που είχε αναλάβει το έργο της ανασυγκρότησης του Ελληνικού Στρατού μετά το κίνημα στου Γουδή το 1909. Με την ίδια εγκύκλιο γνωστοποιούνταν, πως όσοι ήθελαν να εκπαιδευτούν στο νέο σώμα μπορούσαν να υποβάλουν σχετική αίτηση. Υπήρξε ενδιαφέρον από πολλούς νέους αξιωματικούς. Μετά από επιλογή, ομάδα αξιωματικών στάλθηκε για εκπαίδευση στη Γαλλία.

Ένα χρόνο μετά πρώτος Έλληνας αξιωματικός χειριστής αεροσκάφους ήταν ο υπολοχαγός πυροβολικού Δημήτριος Καμπέρος. Ο πρώτος πυρήνας της Ελληνικής Πολεμικής αεροπορίας πήρε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους το 1912-1913 και η συμβολή του ήταν αξιόλογη.

Μετά την κήρυξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, πιο συγκεκριμένα το 1915, στο Λεμπέτ (Σταυρούπολη) Θεσσαλονίκης λειτούργησε αεροπορική σχολή με πρώτο διοικητή τον Δ. Καμπέρο. Λίγο μετά την αποβίβαση γαλλικών δυνάμεων στη Θεσσαλονίκη, τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς, γερμανικό αεροπλάνο βομβάρδισε την πόλη και ιδιαίτερα τη συμμαχική βάση στο Τόψιν (σημερινή Γέφυρα).

Το 1916 η σχολή μεταφέρθηκε στη Λάρισα, όπου εκπαιδεύτηκε σειρά Ελλήνων αξιωματικών. Μετά την επίσημη κήρυξη του πολέμου από την Ελλάδα εναντίον των Κεντρικών Δυνάμεων στις 16 Ιουνίου 1917 η Ελληνική Αεροπορία που διακρίνονταν σε Στρατιωτική και Ναυτική υπήχθη η μεν πρώτη στη διοίκηση των Γάλλων, η δε δεύτερη των Άγγλων. Η Ναυτική Αεροπορία είχε βάσεις στον Μούδρο της Λήμνου και στη Θάσο.

Στα μέσα του 1917 μετά από συνεννόηση της υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο Προσωρινής Κυβέρνησης Θεσσαλονίκης με την ανώτατη Διασυμμαχική Αρχηγία, ιδρύθηκε στο Σέδες (Θέρμη) Θεσσαλονίκης Κέντρο Εκπαίδευσης Διασυμμαχικής Αεροπορίας. Εκπαιδεύτηκαν Έλληνες αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και οπλίτες ως παρατηρητές, πιλότοι, χειριστές, βομβαρδιστές και πυροβολητές. Κάποιοι στάλθηκαν για εκπαίδευση στη Γαλλία.

Η Γενική Διοίκηση της Συμμαχικής Στρατιάς της Ανατολής έχοντας να αντιμετωπίσει πολύ ισχυρά και άριστα οργανωμένα γερμανικά, αυστριακά και βουλγαρικά στρατεύματα στο Μακεδονικό Μέτωπο εγκατέστησε σε τομείς του Μετώπου αυτού αεροπορικές βάσεις:

Στο Μοναστήρι (σήμερα ΠΓΔΜ), έξι γαλλο-σερβικές μοίρες.

Στο Σμόρτσκο (Πευκωτό Αλμωπίας), μια γαλλο-σερβική.

Στη Γοργόπη (Παιονίας) δύο γαλλικές και δύο ελληνικές.

Στη Δοϊράνη, μία αγγλική.

Στη Μέριανη, κοντά στο Στρυμόνα, μια αγγλική μοίρα δίωξης.

Στο Δημητρίτσι Σερρών, μία ελληνική.

Στο Λεμπέτ (Σταυρούπολη) Θεσσαλονίκης, γαλλικό όρχο αεροπορίας.

Στην Επανωμή Θεσσαλονίκης, μία επάκτιο γαλλική μοίρα.

Μεταξύ Μοναστηρίου και Κορυτσάς, μία ιταλική μοίρα.

Η οργάνωση ανατέθηκε στο Γάλλο διοικητή της Συμμαχικής Αεροπορίας στο Μακεδονικό Μέτωπο ταγματάρχη και αεροπόρο Ντεναίν. Βοηθός του ορίστηκε ο ανθυπίλαρχος Αλέξανδρος Ζάννας.

Ο Αλ. Ζάννας κατάγονταν από γνωστή οικογένεια της Θεσσαλονίκης. Είχε πάρει μέρος ως εθελοντής στους Βαλκανικούς πολέμους και πρωτοστάτησε στη δημιουργία του Στρατού της Εθνικής Άμυνας στην πόλη. Είχε καταταχθεί στην 505η Γαλλική Μοίρα που είχε έδρα την Γοργόπη Παιονίας.

Μετά την εκπαίδευση Ελλήνων Αεροπόρων στο διασυμμαχικό αεροδρόμιο του Σέδες Θεσσαλονίκης και του Μούδρου της Λήμνου, η Γαλλική Διοίκηση του Μακεδονικού Μετώπου δημιούργησε καθαρά ελληνικές μοίρες με ελληνικό προσωπικό.

ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΕΣ ΜΟΙΡΕΣ ΓΟΡΓΟΠΗΣ
532η Μοίρα
Στην Γοργόπη Παιονίας δημιουργήθηκε αεροδρόμιο που εκτίνονταν σε έκταση 300 στρεμμάτων. Για τις ανάγκες του Στρατού της Εθνικής Άμυνας τις 10 Δεκεμβρίου 1917 συγκροτήθηκε εκεί η πρώτη Ελληνική πολεμική μοίρα αναγνωρίσεως – βομβαρδισμού, η οποία πήρε το διασυμμαχικό αριθμό 532. Τοποθετήθηκε ανάμεσα στις γαλλικές μοίρες 502 και 505 που είχαν την έδρα τους στη γέφυρα του Αξιού μεταξύ Αξιούπολης και Πολυκάστρου και υπαγόταν στον τομέα Γοργόπης.

Πρώτος διοικητής της 532 τοποθετήθηκε ο Γάλλος Ζαν Λεν, τον οποίο ο Ντεναίν αντικατέστησε με τον υπολοχαγό Κοττέ. Η οργάνωση ανατέθηκε στο Έλληνα υπολοχαγό Ψαλλίδα, γιατί είχε υπηρετήσει με εξαιρετική επιτυχία στο γαλλικό στρατό και στη γαλλική αεροπορία του τομέα Μοναστηρίου.

Στη μοίρα Γοργόπης υπηρέτησαν οι εκπαιδευμένοι Έλληνες αεροπόροι, υπολοχαγοί Κατσώνης, Κουβαρετάκης, Πετροπουλέας, ο ανθυπολοχαγός Γεωργιάδης και ο στρατιώτης Σβορώνος. Το προσωπικό συμπληρώθηκε από Γάλλους, ενώ αργότερα τοποθετήθηκαν Έλληνες που είχαν τελειώσει τη δεύτερη εκπαιδευτική σειρά, οι υπολοχαγοί Μανιαδάκης, Φωτόπουλος και οι λοχίες Βιδάλης και Κορωναίος. Μέχρι το Σεπτέμβριο του 1918 οι Γάλλοι αντικαταστάθηκαν από Έλληνες. Συνολικά χειριστές και παρατηρητές ανήρθαν σε 32.

Τα αεροπλάνα της μοίρας ήταν δώδεκα διθέσια αναγνωριστικά τύπου Dorand AR.1 και δεκατέσσερα διθέσια βομβαρδιστικά τύπου Breguet, όλα γαλλικής κατασκευής. Τα μέσα που διέθεταν ήταν απλά, δεν είχαν καμιά επικοινωνία μεταξύ τους κατά τις επιχειρήσεις και ο παρατηρητής – βομβαρδιστής στεκόταν όρθιος και κινδύνευε να παρασυρθεί από τον αέρα.
Στις 6 Ιουλίου 1918 την 532 Μοίρα Γοργόπης την επισκέφθηκε και την επιθεώρησε ο Βασιλιάς των Ελλήνων Αλέξανδρος. Προς τιμή του ο πιλότος Ψαλίδας εκτέλεσε αεροπορικές επιδείξεις:

Η 531η Μοίρα
Στις 13 Μαρτίου του 1918 συγκροτήθηκε και η 531 ελληνική πολεμική μοίρα διώξεως, η οποία εγκαταστάθηκε κοντά στην 532 ελληνική και την 505 γαλλική επίσης στο αεροδρόμιο της Γοργόπης. Η οργάνωση και η διοίκησή της ανατέθηκαν στον έφεδρο ανθυπολοχαγό Α. Ζάννα, ο οποίος εκπαιδεύτηκε στο διασυμμαχικό αεροδρόμιο του Σέδες Θεσσαλονίκης.

Η μοίρα υπάγονταν στον αεροπορικό τομέα Αξιού υπό τον Γάλλο λοχαγό Πακέν που αντικαταστάθηκε από τον ομοβάθμιο συμπατριώτη του Περρέν ντε Πρενσαμπώ, πολύ αξιόλογο χειριστή. Το προσωπικό αποτελούσαν Γάλλοι αξιωματικοί και Έλληνες βοηθητικοί. Διέθετε αεροπλάνα τύπου Nieuport 24BIS και αργότερα τα τελειότερα καταδιωκτικά για την εποχή εκείνη, τα Spad VII. Όλα ήταν γαλλικής προέλευσης. Στη Γοργόπη έδρευε και αεροπορικό απόσπασμα της 502ης γαλλικής μοίρας.

Το αεροδρόμιο Γοργόπης λειτούργησε ως στρατιωτικό και στα μετά τον Α΄ ΠΠ χρόνια. Για την ιστορία αναφέρουμε, πως σε αυτό βρήκαν το θάνατο δύο Έλληνες αεροπόροι. Ο λοχίας Νικηφορίδης Χαράλαμπος στις 3 Ιουλίου 1926 και ο στρατιώτης Φλωρόπουλος το 1929.

Στο Μακεδονικό Μέτωπο, όπως προαναφέρθηκε, υπήρχαν και άλλες αεροπορικές μονάδες και εγκαταστάσεις. Στο Καραμπουρνάκι της Θεσσαλονίκης, στη Δοϊράνη, στη Βόλβη, στο Δημητρίτσι Σερρών, στο Αμύνταιο, στη Φλώρινα Στο τέλος του 1918 στο Μέτωπο υπήρχαν δεκαεπτά πολεμικές μοίρες μεταξύ των οποίων πολλές ελληνικές.

Βρετανικό αεροδρόμιο αεροστάτων στο Γιάννες (Μεταλλικό) Κιλκίς
Στα μέσα Μαρτίου του 1917 έγινε η μεταφορά υλικού και η κατασκευή βάσης αεροστάτων στο Γιάννες (Μεταλλικό Κιλκίς) κάτω από καταρρακτώδη βροχή και την απειλή βομβαρδισμού από τους εχθρούς. Τα νερά παρέσυραν τις εγκαταστάσεις και η καταστροφή ήταν μεγάλη. Την επομένη τη βροχή διαδέχθηκε ανεμοθύελλα προξενώντας επίσης μεγάλες καταστροφές. Ακολούθησε σφοδρή χιονόπτωση εξ αιτίας της οποίας υπέκυψαν άνθρωποι και ζώα.

Από το αεροδρόμιο του Γιάννες, κοντά στο οποίο υπήρχε και Νοσοκομείο Εκστρατείας, έγιναν ανιχνεύσεις στις θέσεις του εχθρού με αποτέλεσμα κάποιες φορές να πυροβοληθούν τα βρετανικά αερόστατα. Δεν έλειψαν και οι αερομαχίες στην περιοχή. Μία διαδραματίστηκε την Πρωτομαγιά του 1917 κατά την οποία εχθρικό αεροπλάνο κτυπημένο από αντιαεροπορικό όπλο κατέπεσε και έγινε παρανάλωμα του πυρός. Το γεγονός αποθανάτισε σε πίνακά του ο Βρετανός στρατιώτης τότε στην περιοχή και ζωγράφος William Wood.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Εμμαν. Βροντάκης, Ιστορία της Ελληνικής Αεροπορίας (1908-1935), Αθήναι 1935.

Ιστορία της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας, τ. Α΄, Αθήναι 1980.

Al. Mann, Το μέτωπο της Θεσσαλονίκης, Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Αθήνα 2008.

(Από την ανέκδοτη εργασία, ο ΑΠΠ στον Ν. Κιλκίς)