Ελευθέριος Βενιζέλος: Μία «μεγάλη» προσωπικότητα με «Διχασμό» και «Μεγάλη Ιδέα»

Γράφει η Κωνσταντίνα Τσαλικίδου*

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος αδιαμφισβήτητα ήταν από τους κορυφαίους, ξεχωριστούς Έλληνες πολιτικούς ηγέτες, που άφησε το στίγμα του στην ιστορία της χώρας μας και όχι μόνο. Έκανε βήματα εκσυγχρονισμού, αλλά παράλληλα υπέστη μεγάλες καταστροφές και υπήρχε διχογνωμία για το πρόσωπό του.

Είναι γνωστό ότι ήταν πρωταγωνιστής στον Μεγάλο Διχασμό που κυριάρχησε στην Ελλάδα, σε μία περίοδο, οπότε οι Έλληνες διακατέχονταν από ακμαίο ηθικό μετά τις νίκες των Βαλκανικών Πολέμων. Ο Διχασμός δημιουργήθηκε εξ αιτίας δύο διαφορετικών απόψεων σχετικά με την εξωτερική πολιτική της χώρας· ο Βενιζέλος υποστήριζε την έξοδο στον πόλεμο στο πλευρό της Συνεννόησης (ΑΝΤΑΝΤ) και στον αντίποδα ο βασιλιάς Κωνσταντίνος με την θεώρηση, πως η Ελλάδα έπρεπε να παραμείνει ουδέτερη.

Η σύγκρουση όμως αυτή δεν παρέμεινε μόνο σε αυτό το στάδιο, αλλά επεκτάθηκε σε ιδεολογικό, καθώς και προσωπικό επίπεδο. Η ένταση του Διχασμού ήταν τέτοια, που είχε ως αποτέλεσμα τον Μάρτιο του 1915 ο πρόεδρος της κυβέρνησης Βενιζέλος να υποβάλει την παραίτηση του, λόγω της άρνησης του βασιλιά Κωνσταντίνου να επιτρέψει τη συμμετοχή των Ελλήνων στην επιχείρηση των Δαρδανελίων.

Παρ’ όλη την αντιπαράθεση στις εκλογές του Ιουνίου του ίδιου έτους, το κόμμα των Φιλελευθέρων εξασφάλισε και πάλι την εξουσία. Ο Κωνσταντίνος επέμενε ωστόσο, στην αποφυγή οποιασδήποτε εμπλοκής της Ελλάδας, θυσιάζοντας καίρια ελληνικά συμφέροντα. Έτσι ο Βενιζέλος παραιτείται για δεύτερη φορά και δηλώνει απόχη των Φιλελευθέρων στις επόμενες εκλογές. Η αντίθεση αυτή του θρόνου προς το Κοινοβούλιο είχε συνέπειες στην πολιτική ζωή της χώρας. Το κράτος έχασε το κύρος που του προσέδιδε η συμβίωση του ανώτατου άρχοντα με τις δυνάμεις του Κοινοβουλίου.

Ο Βενιζέλος φαίνεται ενθάρρυνε τους στρατιωτικούς να πάρουν θέση στη διαφωνία αυτή κατά την κρίση του 1916 και ακολούθησε το κίνημα της Θεσσαλονίκης. Ο Βενιζέλος ήλπιζε ότι η κατάληψη της Καβάλας θα έπειθε τον Κωνσταντίνο να αλλάξει πολιτική. Σχημάτισε επαναστατική κυβέρνηση στην Κρήτη, την οποία ονόμασε «Προσωρινή Κυβέρνησις του Βασιλείου της Ελλάδος», προκειμένου να μην παρεξηγηθεί η θέση του απέναντι στη μοναρχία. Η ουδετερότητα όμως είχε γίνει ψύχωση τόσο για τον βασιλιά Κωνσταντίνο, όσο και για τους συμβούλους του. Παρά την απομάκρυνση του βασιλιά από την Ελλάδα ο διχασμός παρέμενε ζωντανός. Τον Ιούνιο του 1917 ανέλαβε καθήκοντα η κυβέρνηση Βενιζέλου και αμέσως επέβαλε στρατιωτικό νόμο για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της πολεμικής κινητοποίησης. Ο αντιβασιλικός φόβος όμως έκανε την κυβέρνηση ευάλωτη στις πιέσεις και στα προσωπικά συμφέροντα και έτσι ο κρατικός μηχανισμός εκκαθαρίστηκε από τους βασιλικούς.

Στο Συνέδριο Ειρήνης στο Παρίσι το 1919, ο Βενιζέλος υπήρξε εμβληματική φυσιογνωμία αφού αγωνίστηκε για το πιο φιλόδοξο πρόγραμμα εδαφικών διεκδικήσεων που ανέλαβε ποτέ Έλληνας πολιτικός, γνωστό ως «Μεγάλη Ιδέα». Δηλαδή να προσαρτηθούν στο ελληνικό κράτος, η Δυτική και Ανατολική Θράκη, η Βόρεια Ήπειρος, τα παράλια της Μικράς Ασίας και τα ιταλοκρατούμενα Δωδεκάνησα. Η Συνθήκη των Σεβρών υπογράφηκε 28 Ιουλίου- 10 Αυγούστου του 1920, με την οποία διαμελίστηκε η Οθωμανική Αυτοκρατορία και δημιούργησε την Ελλάδα «των δύο ηπείρων και πέντε θαλασσών».

Στις 6 Μαΐου 1919 ο Λόυντ Τζωρτζ εισηγείται την αποστολή ελληνικού στρατού στην Σμύρνη ως εγγύηση της ομαλότητας, κάτι που ο Βενιζέλος δεν δίστασε να ακολουθήσει. Ο Βενιζέλος όμως είχε υπερεκτιμήσει της δυνατότητες του κράτους του να επεκταθεί. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του ναύαρχου Τζον ντε Ρόμπεκ προς τον λόρδο Κούρζον : « Ο Βενιζέλος δεν είναι αθάνατος, αλλά εφήμερος, και δεν είναι μόνο εφήμερος, αλλά σε ό,τι αφορά την Ελλάδα είναι ένα φαινόμενο. Με αυτό εννοώ ότι δεν διαθέτει διάδοχο του δικού του διαμετρήματος. Με άλλα λόγια δεν είναι Ελλάδα». Ο Βενιζέλος, εξ αιτίας των ασχολιών του με τις Συνθήκες Ειρήνης, άφησε τα εσωτερικά ζητήματα της χώρας να τα διαχειρίζονται οι συνεργάτες του.

Το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920 να υποστεί ήττα και τότε πολλοί αναρωτήθηκαν αν οι κατοπινές εξελίξεις θα ήταν διαφορετικές με νικητή τον Βενιζέλο και όχι των αντιπάλων του. Ο Βενιζέλος αφού παρέδωσε αμέσως την εξουσία στους νικητές, αναχώρησε για το εξωτερικό, με σκοπό να μην επιστρέψει στην πολιτική. Η πρώτη μέριμνα της νέας κυβέρνησης ήταν να εκκαθαρίσει τον κρατικό μηχανισμό από τα στοιχεία του προκατόχου της.

Παρά τα προβλήματα που δημιούργησε η επιστροφή του Κωνσταντίνου στις σχέσεις της Ελλάδας με τις μεγάλες συμμαχικές χώρες, οι κυβερνήσεις των φιλοβασιλικών δεν εγκατέλειψαν την πολιτική των αμοιβαίων εξυπηρετήσεων προς τις Δυνάμεις και ιδιαίτερα προς τη Μεγάλη Βρετανία. Η ολέθρια ελληνική αισιοδοξία για τις δυνατότητες του στρατού να συντρίψει τους κεμαλικούς μέσα στα εδάφη τους, εκφράστηκε στη σύσκεψη του Λονδίνου. Η ελληνική αυτοπεποίθηση και η επιμονή των κεμαλικών να εκκενωθεί χωρίς όρους η Μικρά Ασία από ξένα στρατεύματα οδήγησαν την σύσκεψη σε ναυάγιο. Η τουρκική επίθεση τον Αύγουστο του 1922 διέσπασε το μέτωπο και προκάλεσε ραγδαία υποχώρηση των ελληνικών δυνάμεων. Μέσα σε μικρό διάστημα η τύχη της ελληνικής παρουσίας στη Μικρά Ασία είχε κριθεί.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος είναι ίσως ο πιο ολοκληρωμένος από τους πολιτικούς ηγέτες που γνώρισε η Ελλάδα. Ο Κρητικός ηγέτης μπορεί να έκανε ωρισμένες λανθασμένες κινήσεις, αλλά είχε κάτι που λίγοι ηγέτες κατορθώνουν. Να ασκεί υπέρμετρο μαγνητισμό στους οπαδούς του. Έτσι αποτέλεσε ίνδαλμα, αλλά και αντικείμενο μίσους για χιλιάδες Έλληνες. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, μία καινοτόμος φυσιογνωμία, ένα νέο είδος πολιτικού, χωρίς προηγούμενο αλλά και επόμενο.

(*Πηγές: Έλενα Βενιζέλου-Στη σκιά του Βενιζέλου, Νίκος Αλιβιζάτος- Οι πολιτικοί θεσμοί σε κρίση 1922-1974, Αριστόβουλος Μάνεσης- «Ο Βενιζέλος και τα πολιτεύματα», Έλληνες Πολιτικοί, Γεώργιος Βεντήρης- Η Ελλάς του 1910-1920.
Εικόνες: el.wikipedia.org, www.tovima.gr)

* Φιλόλογος