Α.Ναούμη: Έθιμα – Παραδόσεις – Γιορτές του Μάρτη

Ο τρίτος μήνας του έτους, που ήδη διανύουμε, είναι λαμπροφορεμένος με έθιμα, με θρησκευτικές και με πατριωτικές γιορτές.

Ο Μάρτης από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα έχει πολλές ονομασίες που σχετίζονται με τις ασταθείς καιρικές συνθήκες.

Παροιμίες είναι συνδεδεμένες με το όνομα του, όπως: «Μάρτης είναι, χάδια κάνει, πότε κλαίει, πότε γελάει». Σε πολλά μέρη λέγεται Ανοιξιάτης καθώς αυτόν τον μηνά ξεκινάει η άνοιξη.

«Από Μαρτιού καλοκαιριά κι απ’ Αύγουστο χειμώνας».

Χωρίς βέβαια να παύει να είναι «γδάρτης και κακός παλουκοκάφτης», καθώς πολλές φορές με τα παρατεταμένα κρύα του ανάγκαζε τους χωρικούς, που είχαν εξαντλήσει τα αποθέματα σε καυσόξυλα, να καίνε ακόμη και τα παλούκια από τους φράκτες για να ζεσταθούν. Σε ορισμένες ορεινές περιοχές ονομάζεται και Πεντάγωνος:

«Ο Μάρτης ο Πεντάγωνος πέντε φορές εχιόνισε, και πάλι το μετάνιωσε που δεν εξαναχιόνισε». Για την αστάθεια του καιρού του Μάρτη ο λαός διηγείται διάφορα, όπως ότι ο Μάρτης έχει δυο γυναίκες, μια όμορφη και μια άσχημη, και ανάλογα με αυτήν που είχε κάθε φορά κοντά του είναι και οι καιρικές διαθέσεις του. Μια γαμήλια ευχή λέει: « Όπως τον Μάρτη τα βουνά ασπρίζουν από τα χιόνια, έτσι να ασπρίσουν τα μαλλιά της νύφης από τα χρόνια».

Άλλη παράδοση κάνει λόγο για μια γριά που τιμωρήθηκε όταν θέλησε να κοροϊδέψει τον Μάρτη νομίζοντας ότι γλύτωσε τα αρνιά και τα κατσίκια από το κρύο και τον χιονιά. Αυτός όμως έκανε τόσο δυνατή κακοκαιρία που η γριά και τα ζώα πέτρωσαν από το χιόνι. Γι’ αυτό τις Μαρτιάτικες ημέρες τις λέμε ημέρες της γριάς. Ο Μάρτης λέγεται και φυτευτής γιατί θεωρείται ο καταλληλότερος μήνας για φύτεμα δένδρων.

Το πιο διαδεδομένο έθιμο της πρωτομαρτιάς είναι η συνήθεια να δένουν στο χέρι ή στο πόδι των παιδιών τον λεγόμενο Μάρτη. Δηλαδή ένα κορδόνι από λευκό και χρωματιστό νήμα, για να το προφυλάξει από τις ακτίνες του Μαρτιάτικου ήλιου, που τις θεωρούσαν επικίνδυνες. «Απόχει κόρη ακριβή, του Μάρτη ήλιος μην την δει», λέει η παροιμία.

Ένα άλλο έθιμο, με μεγάλη διάδοση παλαιότερα, ιδιαίτερα στον Βορειοελλαδικό χώρο, είναι τα χελιδονίσματα. Πρόκειται για μελωδικό καλωσόρισμα της Άνοιξης με ειδικά τραγούδια που τα λένε τα παιδιά, γυρίζοντας από σπίτι σε σπίτι κρατώντας ομοίωμα χελιδονιού.

Όπως: «Χελιδόνα έρχεται, από Μαύρη Θάλασσα πέρασε και έκατσε, έκατσε και λάλησε… Μάρτης μας ήρθε, τα λουλούδια ανθίζουν, έξω ψύλλοι και κοριοί, μέσα υγεία και χαρά».

Αναφέρεται επίσης το χτύπημα με χλωρά κλαδιά προκειμένου αυτός που το δέχεται να αποκτήσει την ζωτικότητα που κρύβεται στα κλαδιά αυτά.

Το δημοφιλές έθιμο του πετάγματος του χαρταετού είναι συνδεδεμένο με την Καθαρά Δευτέρα, οπότε αρχίζει και η Σαρακοστή. «Δεν λείπει ο Μάρτης από την Σαρακοστή», όπως λέει και ο λαός μας. Κύρια θρησκευτικά χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου είναι η νηστεία και η ακολουθία του Ακαθίστου Ύμνου. Είναι μια περίοδος εντατικού αγώνα που σκοπό έχει να ζήσουμε το Πάθος και την Ανάσταση του Κυρίου.

Στις 25 Μαρτίου έχουμε την διπλή γιορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου και την επέτειο της εθνικής παλιγγενεσίας. Μια άλλη γιορτή προς το τέλος του Μάρτη είναι η γιορτή της Σταυροπροσκυνήσεως. Τότε υψώνεται μες στα δενδρολίβανα και τα λουλούδια ο Σταυρός του Κυρίου μας για να αντλήσουν από αυτόν δύναμη όσοι αγωνίζονται τον καλόν αγώνα.

Μάρτης, προοίμιο της Άνοιξης. Ας ευχηθούμε, με την βοήθεια του Θεού, αυτήν την άνοιξη , να επικρατήσει ειρήνη στον κόσμο και στις καρδιές των ανθρώπων.

*Συνταξιούχος δασκάλα