Ψυχοσωματικές ασθένειες: Η προσέγγιση του ανθρωποκεντρικού ψυχολόγου

Γράφει η Έλλη Φρεγγίδου

Η σύγχρονη αντίληψη για τη σχέση των συναισθημάτων με τις αρρώστιες ξεκίνησε από μια ομάδα φωτισμένων ιατρών, πριν μερικές δεκαετίες. Καρπός αυτής της ιατρικής στροφής ήταν μια νέα ειδικότητα, η Ψυχοσωματική Ιατρική. Πριν από τα τελευταία επιστημονικά δεδομένα, η σχέση σώματος και ψυχής ακολουθεί την ιστορία του ανθρώπινου είδους:

Οι πρωτόγονες κοινωνίες πίστευαν στις δυνάμεις των πνευμάτων και του εξορκισμού. Ο Σωκράτης δίδασκε ότι το σώμα δε θεραπεύεται χωρίς την ψυχή, ο Γαληνός ανέπτυξε τη «χυμική θεωρία» του, δηλαδή ότι οι ασθένειες προέρχονται από τη διαταραχή των υγρών (χυμοί) του σώματος και ο Ιπποκράτης θεράπευε με αυτές τις πεποιθήσεις. Αργότερα η θρησκεία θεώρησε την αμαρτία (ενοχή) ς αιτία αρρώστιας, δηλ. μορφή θεϊκής τιμωρίας. Ο Freud με την ψυχαναλυτική του θεωρία τονίζει ότι το ψυχικό μέρος οδηγεί σε σωματικές μετατροπές (Υστερία).

Σήμερα, οι έρευνες στρέφονται στα σημεία επαφής των ενδοψυχικών γεγονότων και των ερευνητικών δεδομένων της Νευροβιολογίας, πώς δηλαδή «διαβάζει» ο εγκέφαλος τις ψυχολογικές εμπειρίες και πώς τις μεταφράζει σε συμπεριφορά. Φαίνεται ότι οι ψυχοσωματικές ασθένειες ξεκινούν από την περιοχή της επιθυμίας, η ικανοποίηση της οποίας δεν εξαρτάται από το ίδιο το άτομο, αλλά από άλλους παράγοντες ή άτομα με τα οποία δεν έχει τη δυνατότητα να συνδιαλλαγεί και να διαπραγματευθεί την ικανοποίηση της επιθυμίας του.

Το αποτέλεσμα αυτής της ασυνείδητης διεργασίας είναι να βιώνει μια κατάσταση αδυναμίας, όμοια με αυτή του μικρού παιδιού, που εξαρτάται ολοκληρωτικά από τη μητέρα του.

Ως ανθρωπιστική προσέγγιση, η Gestalt θεωρεί ότι η Υγεία δεν ορίζεται σαν απουσία της ασθένειας ή αδυναμίας. Υγεία είναι μία κατάσταση πλήρους σωματικής, διανοητικής και κοινωνικής ευεξίας.

Ως ολιστική προσέγγιση, η θεραπεία Gestalt σκοπεύει στην ανάπτυξη και διατήρηση μιας τέτοιας αρμονικής κατάστασης και όχι σε μία θεραπεία. Η λέξη θεραπεία υπονοεί ότι υπάρχει μία αντικειμενική φυσιολογικότητα κάτι που είναι αντίθετο με τις αρχές της Gestalt. Το δικαίωμα της διαφορετικότητας και της μοναδικότητας του κάθε ατόμου.

Η θεραπεία στην Gestalt είναι εξομοιωμένη με την προσωπική ανάπτυξη και την ενδυνάμωση του δυναμικού που διαθέτει ο κάθε άνθρωπος.

Δεν υπάρχουν ασθένειες, υπάρχουν ασθενείς! Πράγματι, είναι τόσο πολυπαραγοντικές και πολυσυμπτωματικές οι ασθένειες και τόσο συνυφασμένες με την ιδιοσυγκρασία τις καταστάσεις ζωής του καθενός, που πράγματι διαφέρουν, με τον τρόπο που διαφέρουν όλοι οι άνθρωποι μεταξύ τους. Αν μετρήσουμε τις ασθένειες, είναι ένας μικρός αριθμός. Αν μετρήσουμε τους ασθενείς, είναι τεράστιος. Και ο καθένας χρειάζεται την δική του προσέγγιση.

Το πρώτο ιστορικό είναι πολύ σημαντικό για την αναγνώριση του πελάτη ενός ψυχολόγου. Έχει μεγάλη σημασία να δούμε και τους προσδιοριστικούς παράγοντες. Πότε και πώς χειροτερεύουν και πότε και πώς καλυτερεύουν. Τις ώρες της ημέρας που μειώνεται ή αυξάνεται η ενέργειά τους. Πώς κοιμούνται και πώς ξυπνάνε.

Πώς είναι η καθημερινότητά τους και πώς ήταν η καθημερινότητα τις εποχές που είχαν έντονα προβλήματα υγείας στο παρελθόν. Μέσα από αυτά, θα αρχίσουμε να καταλαβαίνουμε καλύτερα τον πελάτη. Μέσα από αυτά, θα αρχίσει και ο ίδιος να αποκτά μία σχέση με τα συμπτώματα του.

Αν και όλοι μπορούν να απαντήσουν σε αυτές τις ερωτήσεις, λίγοι έχουν επίγνωση αυτής της γνώσης τους και λιγότεροι είναι αυτοί που έχουν συσχετίσει τα σωματικά συμπτώματα με την ψυχική τους κατάσταση και τα γεγονότα της ζωής.

Σύμφωνα με πολλές παραδοσιακές αντιλήψεις, η ασθένεια δεν υπάρχει. Μόνο ο ασθενής υπάρχει και σε αυτόν πρέπει να επικεντρωθεί η προσοχή του γιατρού ή του θεραπευτή. Η ασθένεια μπορεί απλά να χαρακτηριστεί ως σημάδι ανισορροπίας που προέρχεται, τις περισσότερες φορές από τη συμπεριφορά συνειδητή η ασυνείδητη επομένως δεν είναι μοιραία και αναπόφευκτη. Έτσι, βάση αυτής της αντίληψης, τα συμπτώματα είναι οι ορατές ενδείξεις μιας φυσικής ή ψυχικής ανισορροπίας, η οποία είναι μη ορατή.

Προσπαθήστε τώρα να δείτε μια διαφορετική άποψη για το πως τα συμπτώματα είναι η έκφραση μιας ανισορροπίας στον οργανισμό και όχι καθαυτή η ανισορροπία, όπως επίσης είναι σύμμαχοι μας που φέρνουν πολύτιμες πληροφορίες στο τι πρέπει να κάνουμε για επαναφορά της ισορροπίας του οργανισμού, όπως και είναι ήδη η αρχή της επαναφοράς αυτής της ισορροπίας. Έτσι, όταν εμφανίζονται συμπτώματα, π.χ. πόνοι, ερυθήματα, πυρετός κτλ, είναι το σημάδι ότι το σώμα αρχίζει να αποκαθιστά την ισορροπία του.

Η σημερινή ιατρική βασίζεται ως τώρα σε ένα διπλό αξίωμα που στηρίζεται στο διαχωρισμό του σωματικού από το ψυχικό. 1. Θεωρεί ότι αν ένα σύμπτωμα εκδηλώνεται στο σωματικό επίπεδο αυτό συμβαίνει επειδή είναι φαινόμενο που αφορά μόνο το σώμα και 2. όταν έχει προσβληθεί ένα συγκεκριμένο όργανο, ως αιτία θεωρείται η κακή λειτουργία του οργάνου.

Στην καθημερινή όμως ζωή, παρατηρούμε ότι μια άσχημη ψυχολογική κατάσταση, μια άσχημη βιωμένη διαπροσωπική σύγκρουση, η απώλεια του νοήματος ζωής, η υπερένταση της καθημερινής ζωής ή έστω ένα φιλοσοφικό δίλημμα επηρεάζουν έντονα την σωματική μας υγεία.

Το να γίνει μια προσπάθεια να θεραπεύσει έναν άνθρωπο διαχωρίζοντας την σωματική, την ψυχική, την κοινωνική και την πνευματική του διάσταση φαίνεται να προέρχεται από αδυναμία αντίληψης που είναι αναποτελεσματική και επιβλαβής. Είναι σημαντικό να μη ξεχνάμε πως το σωματικό επηρεάζει το ψυχικό όπως και το ψυχικό επηρεάζει το σωματικό.