Το Μνημείο Μακεδονομάχων στη Γουμένισσα – Εκδηλώσεις την ημέρα των αποκαλυπτηρίων του

Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος

Πρόσφατα στην ιστοσελίδα της εφημερίδας “Μαχητής του Κιλκίς” και στο προσωπικό λογαριασμό στο fb του ερευνητή ιστορικών θεμάτων και λογοτέχνη Θεόδωρου Μποράκη διάβασα το άρθρο του  “Τα μνημεία διηγούνται ιστορία… – Το μνημείο πεσόντων Μακεδονικού Αγώνα 1904-1908 στη Γουμένισσα”. Στα όσα ο καλός και ακούραστος φίλος παρέθεσε, προσθέτω και τις παρακάτω πληροφορίες.

Η 19η Ιουνίου 1966 ήταν μια ιδιαίτερη ημέρα για την Γουμένισσα και την τότε επαρχία Παιονίας. Πραγματοποιήθηκαν στην κωμόπολη τα αποκαλυπτήρια δύο μνημείων και παραδόθηκε αποπερατωμένο το νέο διδακτήριο του 1ου Δημοτικού Σχολείου της.

Α. Το Μνημείο Μακεδονομάχων

Το Μνημείο Μακεδονομάχων στη Γουμένισσα, (φ. Χρ. Ίντος)

Στήθηκε στην ομώνυμη πλατεία της Γουμένισσας και είναι έργο της γλύπτριας Αλίκης Χατζή. Το όνομά της αναγράφονταν στην πρόσοψη του Μνημείου, κάτω δεξιά, και καλύφθηκε, όταν τοποθετήθηκε νέα επιγραφή από τον Δήμο Παιονίας.

Η Αλίκη Χατζή (1923-1997) κατάγονταν από την Κοζάνη, σπούδασε στην Νομική Σχολή Θεσσαλονίκης και στην Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας. Πήρε μέρος σε  διαγωνισμούς για τη φιλοτέχνηση έργων, τα οποία τοποθετήθηκαν σε δημόσιους χώρους. Τιμήθηκε με διακρίσεις. Ήταν παρούσα στα αποκαλυπτήρια του έργου της στη Γουμένισσα.

Η τοποθέτηση του Μνημείου έγινε όταν Υπουργός Βορείου Ελλάδος ήταν ο Βουλευτής Ν. Κιλκίς, Στρατηγός εα Χρήστος Αβραμίδης (1892-1986). Υπήρξε σύμφωνη γνώμη του Κοινοτικού Συμβουλίου και του Κοινοτάρχη Γουμένισσας της περιόδου 1964-1967, Κωνσταντίνου Διδασκάλου (1928-1972).

Ο Χρήστος Αβραμίδης, πατέρας του μετέπειτα Βουλευτή Ν. Κιλκίς και Υφυπουργού Εθνικής Άμυνας Αλέξανδρου Αβραμίδη (1927-2013), κατάγονταν από την περιοχή Τίκβες των Σκοπίων. Μετά τη χάραξη των συνόρων σύμφωνα με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου (1913) η περιοχή της καταγωγής του επιδικάστηκε στους Σέρβους. Ελληνικές οικογένειες των περιοχών που έμειναν εκτός συνόρων (Μοναστηρίου, Γευγελής, Τίκβες, Στρώμνιτσας, Μελενίκου) με βαριά καρδιά, και πόνο ψυχής, άφησαν τις πατρογονικές εστίες και εγκαταστάθηκαν στην ελληνική επικράτεια. Μετά ταύτα ο Χρ. Αβραμίδης θεωρούσε πατρίδα του τη Γουμένισσα που υπεραγαπούσε. Γνώριζε τους κατοίκους της και την επισκέπτονταν τακτικότατα. Διετέλεσε στρατιωτικός Διοικητής Βορείου Ελλάδος τη δύσκολη περίοδο του εμφυλίου, εκλέχτηκε βουλευτής Ν. Κιλκίς (1956, 1964), Αντιπρόεδρος της Βουλής και ορίστηκε Υπουργός Βορείου Ελλάδος.

Γ. Αθανασιάδης – Νόβας και Χ. Αβραμίδης συμμετέχουν στον χωρό μετά τις εκδηλώσεις της 19ης-6-1966 στη Γουμένισσα, (αρχείο Χ. Ίντου)

Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου παρόντος του Υπουργού Βορείου Ελλάδος έγιναν από τον τότε Αντιπρόεδρο της Ελληνικής Κυβερνήσεως (17.9.19.1965-22.12.1964) Γεώργιο Αθανασιάδη – Νόβα (1893-1987), τον γνωστό ποιητή Γεώργιο Αθάνας. Διετέλεσε Πρόεδρος Βουλής (19.3.1964-14.11.1964) και Πρωθυπουργός (15.6.1965-20.8.1965). Κατάγονταν από την Ναύπακτο. Γνώρισε τη Γουμένισσα την περίοδο του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου, όταν η μονάδα στην οποία υπηρετούσε στάθμευσε στην κωμόπολη. Έμαθε για τον συμπατριώτη του δάσκαλο Ιωάννη Πίτσουλα, θύμα την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα στην περιοχή. Συνδέθηκε με κατοίκους και την ίδια περίοδο έγραψε τη βραβευμένη ποιητική συλλογή “Καιρός Πολέμου”, στην οποία περιλαμβάνονται δύο ποιήματα, για τη Γουμένισσα και τον Ι. Πίτσουλα.

Ομιλία για τον Μακεδονικό Αγώνα και για το Μνημείο εκφώνησε ο λόγιος, Μακεδονομάχος, τέως βουλευτής και Υπουργός, φίλος της Γουμένισσας και του Χρ. Αβραμίδη, Γεώργιος Μόδης (1887-1975) με καταγωγή από το Μοναστήρι της Πελαγονίας. Στη σειρά των βιβλίων του “Μακεδονικές Ιστορίες” έγραψε πολλά για τη Γουμένισσα, την επαρχία της και για πρόσωπα της περιοχής που πήραν μέρος στον Αγώνα εκείνον. Η ομιλία τυπώθηκε σε φυλλάδιο με τον τίτλο “Λόγος εις την Γουμένισσα”.

Στη βάση του μνημείου αρχικά τοποθετήθηκε η λευκή μαρμάρινη επιγραφή:

ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝ

1904-1908

ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ ΑΓΓΕΛΟΣ ΙΑΤΡΟΣ ΕΚ ΒΙΛΛΙΩΝ

ΠΙΤΣΟΥΛΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ ΕΚ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ

ΣΛΑΜΠΑΚΗΣ ΘΑΝΟΣ ΕΚ ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ

ΤΖΙΑΝΑΣ ΠΕΤΡΟΣ ΕΚ ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ

ΠΟΥΛΚΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΕΚ ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ

ΠΟΥΛΚΑ ΜΑΡΙΑ ΣΥΖ. Γ. ΕΚ ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ

Πριν λίγα χρόνια από τον Δήμο Παιονίας αντικαταστάθηκε η πρώτη επιγραφή με νέα σκούρου χρώματος:

ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝ

1904-1908

ΔΟΓΙΑΜΑΣ ΛΑΖΟΣ ΕΚ ΚΑΣΤΑΝΕΡΗΣ

ΔΟΓΙΑΜΑΣ ΓΚΟΝΟΣ ΕΚ ΚΑΣΤΑΝΕΡΗΣ

ΔΟΓΙΑΜΑΣ ΜΗΤΡΟΣ ΕΚ ΚΑΣΤΑΝΕΡΗΣ

ΔΟΓΙΑΜΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΕΚ ΚΑΣΤΑΝΕΡΗΣ

ΜΠΕΤΣΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΕΚ ΚΑΡΠΗΣ

ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ ΑΓΓΕΛΟΣ ΙΑΤΡΟΣ ΕΚ ΒΙΛΛΙΩΝ

ΠΙΤΣΟΥΛΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ ΕΚ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ

ΣΛΑΜΠΑΚΗΣ ΘΑΝΟΣ ΕΚ ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ

ΤΖΙΑΝΑΣ ΠΕΤΡΟΣ ΕΚ ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ

ΠΟΥΛΚΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΕΚ ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ

ΠΟΥΛΚΑ ΜΑΡΙΑ ΣΥΖ. Γ. ΕΚ ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ

ΒΑΛΚΑΝΗΣ ΕΚ ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΗΣ, άνευ ονόματος.

Επειδή ο Θ. Μποράκης στο άρθρο του ονομάζει το Μνημείο “πεσόντων  Μακεδονικού Αγώνα 1904-1908 στη Γουμένισσα”, σημειώνουμε, πως κάποιοι που τα ονόματά τους αναγράφονται στην πινακίδα είχαν συμμετοχή στον Αγώνα αλλά δεν έπεσαν την περίοδο 1904-1908. Μακεδονομάχοι, άνδρες και γυναίκες, από τη Γουμένισσα και την επαρχία Παιονίας ήταν πολλοί. Αυτό επιβεβαιώνεται από την “Επετηρίδα Μακεδονομάχων” και τις εκδόσεις του έργου “Το Μεγάλο συναξάρι, Αφανείς Γηγενείς Μακεδονομάχοι, 1903-1913, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, βελτιωμένη έκδοση 2011.

Β. Η Προτομή του Δάσκαλου Ιωάννη Πίτσουλα

Η Προτομή του Ιωάννη Πίτσουλα, (φ. Χρ. Ίντος)

Την ίδια ημέρα, 19-6-1966, από τον Αντιπρόεδρο της Κυβερνήσεως Γέωργιο Αθανασιάδη – Νόβα μετά τη θεία Λειτουργία και την επιμνημόσυνη δέηση για τους Μακεδονομάχους που τελέστηκε στον μεγαλοπρεπή Ι. Ν. Αγίου Γεωργίου παρουσία των προσώπων που αναφέρθηκαν, εκπροσώπων των αρχών του Νομού Κιλκίς και της Κεντρικής Μακεδονίας, έγιναν τα αποκαλυπτήρια της προτομής του Δάσκαλου Ιωάννη Πίτσουλα (1881-1904). Και αυτή είναι έργο της Αλίκης Χατζή. Το όνομά της αναγράφεται στο πλάι δεξιά της προτομής.

Τα αποκαλυπτήρια αυτής ήταν η πρώτη εκδήλωση της ημέρας εκείνης εκτός του Ναού. Επί της στήλης της προτομής αναγράφονται οι παρακάτω πληροφορίες:

ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΙΤΣΟΥΛΑΣ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ ΗΡΩΣ

ΕΚ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ

1881-1904

ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΕΝ ΕΤΕΙ 1966

ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΟΥ

ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΠΑΙΟΝΙΑΣ

ΤΙΜΗΣ ΚΑΙ ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ ΕΝΕΚΕΝ.

Επιθεωρητής ήταν ο Κωνσταντίνος Χανιώτης και πρόεδρος του Συλλόγου ο Ιωάννης Βερδούκας, οι οποίοι ήταν παρόντες στην τελετή. Για τον τιμώμενο  Δάσκαλο  μίλησε ο συμπατριώτης του Γ. Ανανασιάδης – Νόβας απαγγέλοντας και το ποίημα που του είχε αφιερώσει. Η αρχική θέση τοποθέτησης της προτομής ήταν ο χώρος μεταξύ του ναού του Αγίου Γεωργίου και του ιστορικού διδακτηρίου Γουμένισσας. Αργότερα μεταφέρθηκε στο προαύλιο του νέου κτηρίου του 1ου Δημοτικού Σχολείου, όπου και είναι και σήμερα.

Γ. Τα εγκαίνια του νέου διδακτηρίου του 1ου ΔΣ

Ακολούθησαν τα εγκαίνια του νέου Διδακτηρίου του 1ου ΔΣ. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 ειδικοί είχαν αποφανθεί για την ακαταλληλότητα του παλαιού ιστορικού διδακτηρίου και την ανάγκη ανέγερσης νέου. Ξεκίνησε η ανέγερση αλλά επί σειρά ετών το έργο έμεινε ημιτελές. Αποπερατώθηκε το 1966 και εγκαινιάστηκε παρουσία όλων όσων προαναφέρθηκαν στις 19-6-1966. Από το διδακτικό έτος 1966-67 υποδέχθηκε τους μαθητές του. Σε πείσμα των καιρών και της αδιαφορίας ανθρώπων και αρχών το ιστορικό διδακτήριο δεν κατέρρευσε. Του δόθηκε ανάσα ζωής στα μέσα της δεκαετίας του 1980 από τον τότε Νομάρχη Κιλκίς (1982-1985) Βασίλειο Πετροπουλάκη (1930-2018) και αναμένει τη συντήρηση και την εκ νέου χρήση του για κοινωφελείς σκοπούς.

Μετά από τις τελετές στις οποίες αναφερθήκαμε ακολούθησε γλέντι στην κεντρική πλατεία της κωμόπολης με τοπικές μουσικές. Στον πρώτο χορό συμμετείχαν ο Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης, ο Υπουργός Βορείου Ελλάδος, άλλοι καλεσμένοι, νέες και νέοι της κωμόπολης. Σε όλες της εκδηλώσεις της 19ης Ιουνίου 1966 στη Γουμένισσα συμμετείχαν το προσωπικό και οι μαθητές όλων των σχολείων με τις σημαίες τους, Διοικητικά Συμβούλια Συλλόγων και Σωματείων της κωμόπολης και της επαρχίας και πλήθος κόσμου. Ήταν μια ξεχωριστή ημέρα για τη Γουμένισσα και την επαρχία Παιονίας!

Πηγές:

– Γεώργιος Αθάνας, Καιρός πολέμου, ποιήματα 1918-1919, Αθήναι.

– Άγγελος Ανεστόπουλος, Ο Μακεδονικός Αγών, τ. 2, Θεσσαλονίκη 1965.

– Γεώργιος Μόδης, “Ομιλία εις Γουμένισσαν”, 1966.

– Γεώργιος Μόδης, Μακεδονικές ιστορίες, Αθήνα 1969.

– “Επετηρίς Μακεδονομάχων”, Σύλλογος Μακεδονομάχων, Θεσσαλονίκη.

– Σύλλογος Γουμενισσιωτών Θεσσαλονίκης, Ο Μακεδονικός Αγώνας

στην επαρχία Παιονίας, Γουμένισσα 2001.

– Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Το μεγάλο συναξάρι,

Αφανείς Γηγενείς Μακεδονομάχοι, 1903-1913, Β΄ έκδοση 2011.

– Βικιπαίδεια (ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια).

Για τα προαναφερθέντα γεγονότα γίνονται αναφορές στις εργασίες μας:

– Η Γουμένισσα στη ζωή και το έργο λογοτεχνών μας, Γουμένισσα 1989.

– “Τα οικεία κοσμείν και σώζειν”, Κιλκίς 1999.

– Ιωάννης Πίτσουλας, ο δάσκαλος που θυσιάστηκε στη Μακεδονία,

Γουμένισσα 2000.

– Τα σχολεία μας από την ίδρυσή τους ως το 2000, Κιλκίς 2004.

Αναφορές για το ίδιο θέμα και τα αναφερόμενα πρόσωπα γίνονται στις παρακάτω εισηγήσεις μας σε συνέδρια της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών και της Ελληνικής Ιστορικής Εταιρείας:

– Κέντρα οργάνωσης και δράσης στον Νομό Κιλκίς την περίοδο

του Μακεδονικού Αγώνα, ανάτυπο 2006.

– Τα Μαθητολόγια και οι Γενικοί Έλεγχοι των Σχολείων της Γουμένισσας

της περιόδου 1900-1930. Εκπαιδευτική και κοινωνική θεώρηση, ανάτυπο 2006.

– Πληροφορίες για τον ιστορικό και τον κοινωνικό βίο της Γουμένισσας

και της επαρχίας της από Κώδικα Διαθηκών έτους 1908, ανάτυπο 2009.

-Άγγελος Σακελαρίου, Ένας γιατρός από την Αθήνα στη Μακεδονία

την περίοδο 1891-1909. Η προσφορά και η δράση του, ανάτυπο 2011.