ΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ “ΚΙΛΚΙΣ” ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ

3 Αυγούστου, 2022

Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος

Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913), το 1914, για τη φύλαξη και τη θωράκιση της άμυνας του Αιγαίου προστέθηκαν στο ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό δύο νέα θωρηκτά, το «ΚΙΛΚΙΣ» και το «ΛΗΜΝΟΣ». Οι ονομασίες τους δόθηκαν για να θυμίζουν την επική μάχη του Ιουνίου του 1913 στο Κιλκίς και το νησί της Λήμνου που κατέχει μεγάλης στρατηγικής σημασίας θέση στο Βόρειο Αιγαίο. Η αγγελία των ονομασιών των ανακοινώθηκε τις παραμονές της πρώτης επετείου της μάχης του Κιλκίς τον Ιούνιο του 1913. Η υποδοχή του “ΚΙΛΚΙΣ” έγινε στις 11 Αυγούστου 1914 στα νερά του Αργοσαρωνικού. To υποδέχθηκε ο Πρωθυπουργός Ε. Βενιζέλος, ο Πρόεδρος της Βουλής Ζαβιτσιάνος, μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου, ο αρχηγός του Ναυτικού Επιτελείου Σ. Δούσμανης, αξιωματικοί του ναυτικού, των άλλων σωμάτων και πολύς κόσμος.

Το σκάφος είχε αγορασθεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Ναυπηγήθηκε το 1906-1907 και είχε το όνομα «ΜΙΣΙΣΣΙΠΗΣ», εκτόπισμα 13.500 τ., πλήρες φορτίο του 15.000 τ., μήκος 116 μ., πλάτος 23 μ και βύθισμα 7,60 μ. Η ταχύτητά του ανέρχονταν σε 17 κόμβους και ο οπλισμός του περιελάμβανε τέσσερα πυροβόλα των 303 χιλιοστών, οκτώ των 178 και δώδεκα ταχυβόλα των 76 χιλιοστών (εφ. ΕΜΠΡΟΣ).

Η Σμύρνη καίγεται, (πηγή, διαδλικτυο)

Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918) κατασχέθηκε μαζί με άλλα ελληνικά πολεμικά σκάφη λόγω της ουδετερότητας της Ελλάδας. Τον Ιούνιο του 1917 αποδόθηκε στο Ελληνικό Ναυτικό, διότι ο Πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος αποφάσισε την ένταξη της χώρας στο πλευρό των δυνάμεων της Αντάντ. Την ίδια περίοδο ήταν το σκάφος του μοιράρχου του ελαφρού ελληνικού στόλου του Γεώργιου Κακουλίδη, γνωστού στην περιοχή Γουμένισσας – Γευγελής από την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα, όπου είχε δράσει αρχηγός ανταρτικού σώματος με διάφορα ψευδώνυμα. Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο και την τουρκική συνθηκολόγηση, 1 Νοεμβρίου 1918, κατέπλευσε με άλλα πλοία στη Νικομήδεια της Μικράς Ασίας.

Το 1919, όταν άρχισε η Μικρασιατική Εκστρατεία, συνόδευσε τη ναυαρχίδα του ελληνικού στόλου, το «ΑΒΕΡΩΦ», στην Κωνσταντινούπολη. Αρχηγός του στόλου και επί του «ΑΒΕΡΩΦ» ήταν και πάλι ο Γ. Κακουλίδης. Το “ΚΙΛΚΙΣ” συμμετείχε και στην επιχείρηση μεταφοράς και αποβίβασης ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων στη Σμύρνη τον Μάιο του 1919. Συγκεκριμένα στις 13 Μαΐου 1919 αναχώρησε από το λιμάνι της Ελευθερούπολης για τη Σμύρνη η 1η Μεραρχία Πεζικού. Τα ελληνικά πλοία τα συνόδευαν τέσσερα ελληνικά αντιτορπιλικά, τρία βρετανικά και τα θωρηκτά “ΚΙΛΚΙΣ” και “ΛΗΜΝΟΣ” (Σταματία Καπέ).

Την ίδια χρονιά (1919) πήρε μέρος στις επιχειρήσεις της Κριμαίας κατά των Μπολσεβίκων στον Εύξεινο Πόντο. Μετά το τέλος αυτών επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, όπου παρέμεινε την περίοδο της Μικρασιατικής Εκστρατείας (1919-1922) διακόπτοντας την παραμονή του με συμμετοχή σε επιχειρήσεις (Γ. Συντομόρου).

Ναύτης του ΚΙΛΚΙΣ από την Ερμιόνη, (πηγή, Η. Φραγκούλη – Βελλέ)

Τα Χριστούγεννα του 1919 βρίσκονταν στην Κωνσταντινούπολη. Πολλοί από τους ναύτες του κατάγονταν από την Ερμιόνη. Διασώθηκαν ευχετήριες κάρτες, τις οποίες έστειλαν σε συγγενείς τους κάποιοι από αυτούς, όπως ο Παύλος Φραγκούλης που έγραψε στον αδελφό του Απόστολο “αίσιον και ευτυχές το νέον έτος και παν ποθητόν”, “Εν όρμω Κωνσταντινουπόλεως επί του θωρηκτού “ΚΙΛΚΙΣ” (Ήρα Φραγκούλη – Βελλέ).

Το 1920 κυβερνήτης του ήταν ο Νικόλαος Βότσης που εκτελούσε και καθήκοντα Ύπατου Αρμοστή Κωνσταντινούπολης. Το σκάφος πήρε μέρος στις επιχειρήσεις απελευθέρωσης της Ανατολικής Θράκης επικεφαλής ελληνοβρετανικής ναυτικής δύναμης. Η δύναμη αυτή βοήθησε στον βομβαρδισμό των τουρκικών θέσεων αλλά και στη μεταφορά τον Ιούλιο του 1920 τμημάτων της Στρατιάς της Σμύρνης και την αποβίβασή τους στη Ραιδεστό. Συμμετέχοντας σε Μοίρα ελληνικών σκαφών της οποίας ηγούνταν ο πλοίαρχος Γέροντας βοήθησε στην επιβίβαση και αποβίβαση της Μικτής Ταξιαρχίας Ξάνθης στις 19 Ιουνίου 1920 στην Πάνορμο (ιστ. Σαν σήμερα).

Ένα χρόνο αργότερα, τον Ιούνιο του 1921, το “ΚΙΛΚΙΣ” ήταν αγκυροβολημένο στη Νικομήδεια, η οποία δέχθηκε αιφνιδιαστική επίθεση δυνάμεων του Κεμάλ. Οι χερσαίες ελληνικές δυνάμεις αδυνατούσαν να υπερασπιστούν την πόλη και οι Βρετανοί με τα εκεί ευρισκόμενα πλοία τους εμπόδισαν το “ΚΙΛΚΙΣ” να βάλει κατά του εχθρού. Οι Έλληνες της πόλης που ανέρχονταν τότε σε 85.000 βρέθηκαν σε δύσκολη θέση. Να πέσουν στη θάλασσα ή να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς; Το “ΚΙΛΚΙΣ” βομβάρδισε τον εχθρό και του προκάλεσε τεράστιες απώλειες. Ωστόσο η Νικομήδεια χάθηκε! Οι κάτοικοί της ήταν από τους πρώτους πρόσφυγες στην Ελλάδα. Τα ιερά κειμήλια της πόλης και της παρακείμενης Ιεράς Μονής Αγίου Παντελεήμονα στις 26 Ιουνίου 1921 συσκευασμένα σε κιβώτια παραδόθηκαν στο “ΚΙΛΚΙΣ” και μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα (Γ. Συντομόρου).

Μετά την κατάρρευση του Μικρασιατικού Μετώπου, τον Αύγουστο του 1922, με κυβερνήτη τον πλοίαρχο Ι. Θεοφανίδη, μαζί με άλλα ελληνικά σκάφη, ανέλαβαν την μετεπιβίβαση της Μικρασιατικής Στρατιάς από τη Σμύρνη και τον Τσεσμέ στην Ελλάδα. Η επιχείρηση διήρκησε από 27 Αυγούστου μέχρι 16 Σεπτεμβρίου. Τα σκάφη αγκυροβόλησαν στη Χίο, όπου σημειώθηκε επαναστατική κίνηση από τους συνταγματάρχες Ν. Πλαστήρα και Γ. Γονατά. Στην κίνηση δεν συμμετείχε το “ΚΙΛΚΙΣ” και μετακινήθηκε στη Λέσβο. Από εκεί με τη συνεργασία του πλοιάρχου Ι. Θεοφανίδη και του Αμερικανού Πάστορα Asa Jennings συνέβαλε στη διάσωση πολλών Ελλήνων προσφύγων. Με πρωτοβουλία του πάστορα και τη συμμετοχή του “ΚΙΛΚΙΣ” από τη φλεγόμενη προκυμαία της Σμύρνης σώθηκαν περισσότεροι από 300.000 άνθρωποι. Τα εγγόνια του Μοιράρχου Ι. Θεοφανίδη, πριν λίγα χρόνια, το 2014, δώρισαν στο Ψηφιακό Μουσείο Σμύρνης και Νέας Σμύρνης ένα από τα τρία ραδιογραφήματα του “ΚΙΛΚΙΣ”, τα οποία είχαν σταλεί στην τότε Ελληνική Κυβέρνησηγια για να χορηγηθεί άδεια σε ελληνικά πλοία να σπεύσουν προς βοήθεια των εγκλωβισμένων Ελλήνων στη Σμύρνη (ΤΑ ΝΕΑ, 2014).

Από το πλήρωμα του ΚΙΛΚΙΣ, Ναύτες από την Ερμιόνη, (πηγή, Η. Φραγκούλη – Βελλέ)

Μετά ταύτα τα πολεμικά σκάφη διατάχτηκαν να πλεύσουν στον ναύσταθμο της Σαλαμίνας. Ο κυβερνήτης του “ΚΙΛΚΙΣ” δεν πειθάρχησε και με την επικράτηση της επαναστατικής κίνησης στη χώρα συμμορφώθηκε προς τις εντολές της. Κυβερνήτης ανέλαβε ο πλοίαρχος Γ. Δεμέστιχας, παλιός Μακεδονομάχος, γνωστός ως Νικηφόρος Β΄ στην περιοχή των Γιαννιτσών – Γουμένισσας, όπου έδρασε.

Στη συνέχεια το σκάφος αγκυροβόλησε για ένα ολόκληρο χρόνο στη Σάμο «..προς αποκατάστασιν της τάξεως…». Από εκεί με άλλα πολεμικά κατέπλευσε στο Κερατσίνι. Το 1923 ήταν στο Βόλο και την περίοδο 1925-1928 επισκευάστηκε στα ελληνικά πολεμικά ναυπηγία. Άλλοτε σε κίνηση και άλλοτε παροπλισμένο έφθασε στον Β΄ Παγκόσμιο, οπότε χρησιμοποιήθηκε ως αντιαεροπορικό πυροβολείο και καταφύγιο. Στις 24 Απριλίου 1941 οι Γερμανοί το επεσήμαναν, το βομβάρδισαν και καταβυθίστηκε. Στο βυθό του Αργοσαρωνικού έμεινε ως το 1949. Ανασύρθηκε και διαλύθηκε. Αυτό ήταν και το τέλος του “ΚΙΛΚΙΣ”. Είχε γράψει τη δική του ιστορία για σαράντα περίπου χρόνια έχοντας το όνομα της πόλης του Κιλκίς, θυμίζοντας την περιώνυμη μάχη και τον εκεί θρίαμβο των ελληνικών όπλων τον Ιούνιο του 1913.

ΠΗΓΕΣ:

Βικιπέδια, Ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια

Εφ. ΕΜΠΡΟΣ, «Τα συμβόλαια υπεγράφησαν, πως παραδίδονται τα σκάφη»,

φ. 6346/20-6-1914, σ. 4,

“ Η προπομπή του πληρώματος του «ΚΙΛΚΙΣ»,

φ. 6353/27-6-1914, σ. 3,

«Ο κατάπλους του «ΚΙΛΚΙΣ»,

φ.6342./12-8-1914, σ. 2 και φ. 6349/19-8-1914, σ. 1, 2, 3.

Εφ. ΤΑ ΝΕΑ, Τα άγνωστα ντοκουμέντα του “ΚΙΛΚΙΣ” στην καταστροφή της Σμύρνης στο tanea.gr/2017/06/14

Καππέ Σταματία, “Το χρονικό του Μικρασιατικού ολέθρου”,

στο larissanet.gr/2022/07/23

Ίντος Χρήστος, «ΚΙΛΚΙΣ, το θωρηκτό που λησμονήθηκε»,