Το Μοναστήρι της Παναγίας της Γουμένισσας η Θαυματουργή Εικόνα και το τριήμερο πανηγύρι

Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος

Το Μοναστήρι της Παναγίας της Γουμένισσα είναι το αρχαιότερο της περιοχής και ίσως από τα παλαιότερα του Μακεδονικού χώρου. Βρίσκεται μέσα στην κωμόπολη της Γουμένισσας και έχει συνδεθεί στενά με την ιστορία και την γενικότερη πορεία της περιοχής.

Ως σήμερα δεν έχουν διερευνηθεί όλα εκείνα τα στοιχεία που θα φώτιζαν καλύτερα την πορεία της Μονής αυτής, η οποία στο παρελθόν ήταν και κεντρικός Ναός της παλιάς Παιονικής πρωτεύουσας, αλλά και κοιμητηριακός ακόμη. Αναφέρεται, πως ήταν, από τα βυζαντινά ακόμη χρόνια, μετόχι της Μονής του Αγίου ΄Ορους. Σαν μετόχι πρέπει να προϋπήρξε του μετέπειτα οικισμού που δημιουργήθηκε στο γύρω από το καθολικό του Μοναστηριού χώρο, έναν οικισμό με κατοίκους προερχόμενους από τις ως τότε διάσπαρτες αγροτικές συνοικίες της περιοχής.

Γιατί όμως να γίνει το Μοναστήρι εκεί; Υπάρχει σχετική τοπική παράδοση που διασώθηκε ως τις ημέρες μας μεταφερόμενη από τη μια γενιά στην άλλη. Πάνω στο Πάικο κοντά στον οικισμό του Πενταλόφου, υπήρχε ένα παλιό Μοναστήρι, ως λέγεται, αφιερωμένο στην Αγία Παρασκευή. Στην παλιά του θέση υπάρχουν σήμερα ένα προσκυνητάρι και αιωνόβιες βελανιδιές, μάρτυρες μιας εποχής και δόξας που χάθηκε στον χρόνο.
Εκεί, στο Μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής, φυλάσσονταν Εικόνα της Παναγίας μεγάλων διαστάσεων, την οποία οι πιστοί θεωρούσαν Θαυματουργή. Κατά θαυμαστό τρόπο εμφανίζονταν στη θέση του σημερινού Μοναστηριού της Παναγίας της Γουμένισσας μέσα στα βάτα. Το γεγονός συγκίνησε τους πιστούς, οι ποίοι έσπευσαν και ανήγειραν Ναό προς τιμήν της Παναγίας, την οποία και τοποθέτησαν σε περίοπτη θέση.

Η Εικόνα της Παναγίας της Γουμένισσας

Γύρω από το Ναό αναπτύχθηκε μικρή μοναστική κοινωνία και Μονή που σημάδεψε την πορεία του τόπου. Έγινε αιτία να δημιουργηθεί οικισμός και στη συνέχεια κωμόπολη που θα πάρει το όνομα Γουμένισσα, από έναν Ηγούμενο που απαγχόνισαν ληστές σε αιωνόβιο της περιοχής δένδρο. Πάντως το δένδρο αυτό δεν είναι ένα από τα πλατάνια της σημερινής πλατείας της Γουμένισσας, όπως κάποιοι ισχυρίζονται, γιατί αυτά είναι φυτεμένα κατά αδιάψευστη μαρτυρία, ακόμη και φωτογραφική, τη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα.

Δημιουργήθηκε το Μοναστήρι, η κωμόπολη της Γουμένισσας και άρχισε δυναμική και εντυπωσιακή ανάπτυξη και των δύο. Μοναχοί και κάτοικοι στήριξαν το Μοναστήρι με κάθε δυνατό τρόπο, υλικά, ηθικά. Πρόσφεραν προσωπική εργασία στα κτήματά του που είναι δική του προσφορά και αυτή.

Στα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς, κατά την τοπική παράδοση, το Μοναστήρι ήταν χώρος όπου συντηρήθηκε η πίστη των κατοίκων της περιοχής, αλλά και τα γράμματα, η ιστορία του τόπου και καλλιεργούνταν η ελπίδα της ανάκτησης της ελευθερίας. ΄Ήταν το επίκεντρο κάθε θρησκευτικής, εκπαιδευτικής και κοινωνικής δραστηριότητας. Το τετραήμερο πανηγύρι του, 14 ως και 17 Αυγούστου κάθε έτους, συγκέντρωνε και συγκεντρώνει πλήθος προσκυνητών. Γίνετσι αιτία για την παρουσίαση της πλούσιας τοπικής πολιτιστικής δραστηριότητας των φορέων της κωμόπολης. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός, πως όλες αυτές οι εκδηλώσεις ονομάζονται «ΘΕΟΤΟΚΕΙΑ» προς τιμήν της Παναγίας και έχουν γίνει θεσμός.

Το τέμπλο της Ι. Μ. της Παναγίας της Γουμένισσας

Ο σωζόμενος σήμερα Ναός είναι κτίσμα των αρχών του προηγούμενου αιώνα, όπως μαρτυρούν και οι εντοιχισμένες επιγραφές, στις οποίες αναγράφονται τα έτη 1802 και 1821. Κτίσθηκε βέβαια πάνω στη θέση προηγουμένου προσκυνήματος και είναι ρυθμού βασιλικής. Επίσης της ίδιας περιόδου είναι και τα περισσότερα εικονίσματα, τα οποία έχουν ιστορήσει αγιογράφοι της περιοχής και του ευρύτερου μακεδονικού χώρου. Υπήρχαν και τοιχογραφίες, ελάχιστα δείγματα των οποίων σώζονται.

Μέχρι το 1864 ήταν ο μοναδικός Ναός της κωμόπολης, οπότε οι κάτοικοι με προσωπική εργασία και εισφορές ανήγειραν νέο μεγαλοπρεπέστατο, εκείνον του Αγίου Γεωργίου. Η δυσκολότερη περίοδος για τον τόπο και το Μοναστήρι ήταν εκείνη ανάμεσα στα έτη 1870 και 1912, οπότε η δράση των προπαγανδών ήταν μεγάλη και η προσπάθεια αποκοπής από το Πατριαρχείο των Ορθοδόξων σφοδρή. Ωστόσο, παρά τις αντιπαραθέσεις η Παναγία ήταν τόπος λατρείας για όλους, όπως ομολογεί και ο Άθως Ρωμάνος, διπλωμάτης της Ελλάδας των αρχών του αιώνα και μετέπειτα υπουργός, ο οποίος σε περιοδεία του στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία επισκέφθηκε και τη Γουμένισσα.

Οι αλλαγές, οι τροποποιήσεις που υπέστη ο ναός κατά τους δύο τελευταίους αιώνες ήταν πολλές. Επιβλήθηκαν από τις εκάστοτε ανάγκες, τις συνθήκες και τις απαιτήσεις. Παρόλα αυτά, μέσα στο ναό έμειναν αναλλοίωτα δύο μοναδικά κειμήλια: Η Εικόνα της Παναγίας και το ξυλόγλυπτο τέμπλο.
Η Εικόνα θεωρείται έργο του 14ου αιώνα. Είναι μία γλυκύτατη Παναγιά συνδεδεμένη αιώνες τώρα με τις χαρές, τις λύπες και του καημούς όλων όσων προστρέχουν κοντά της. Το πλήθος των αφιερωμάτων, οι συνεχείς παρακλήσεις και ψαλμωδίες που αναπέμπονται προς χάριν της και το πλήθος των προσκυνητών που την επισκέπτονται καθημερινά, δείχνουν τη θέση που κατέχει η Παναγία της Γουμένισσας στις καρδιές των πιστών.

Οι παραδόσεις, οι ιστορίες του τόπου και το πλήθος των θαυμάτων που Της αποδίδονται συγκροτούν μία ολόκληρη μελέτη, πέρα από εκείνα που ο καθένας ξέρει και φυλάγει μέσα στην καρδιά του.

Βιβλίο του Χρ. Ίντου για την Παναγία της Γουμένισσας

Το δεύτερο σημαντικό στοιχείο του Ναού είναι το τέμπλο του. Είναι ξυλόγλυπτο με πάρα πολλές παραστάσεις και απεικονίσεις, επίχρυσο στο μεγαλύτερο μέρος του, μεγάλων διαστάσεων, εντυπωσιακό και επιβλητικό. Ο επισκέπτης καθηλώνεται μπροστά του. Λέγεται, πως επτά μοναχοί δούλευαν επί επτά χρόνια για να φιλοτεχνήσουν αυτό το μοναδικό κομψοτέχνημα, για το οποίο πρόσφεραν πολλά οι κάτοικοι της κωμόπολης και της περιοχής.

Μετά το 1991 και την ίδρυση της Ιεράς Μητροπόλεως Γουμενίσσης, Αξουπόλεως και Πολυκάστρου, από τον Μητροπολίτη κκ Δημήτριο δρομολογήθηκαν εργασίες ανάδειξης του μνημείου και των κειμηλίων του. Καθαρίστηκαν από ειδικούς οι εικόνες, το τέμπλο, έγιναν εργασίες αναπαλαίωσης του ναού και αναπλάστηκε ο περιβάλλων χώρος του. Σε παρακείμενο κτίριο, παλαιό οικοτροφείο, το οποίο επίσης ανακαινίστηκε στεγάζεται η Ιερά Μητρόπολη.

Η Παναγία της Γουμένισσας βοηθός και προστασία όλων. Χρόνια πολλά και καλά!

Σταχυολόγηση στοιχείων από το βιβλίο μας “Παναγία της Γουμένισσα, ιστορίες και παραδόσεις”, Γουμένισσα 2007.