Το αεροδρόμιο της Γοργόπης και η συμμετοχή της αεροπορίας στη μάχη του Σκρα στις 17/30 Μαΐου 1918

Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος

Την περίοδο του Α΄ Παγκοσμίου μετά την άφιξη και την εγκατάσταση των δυνάμεων της Αντάντ στο Μακεδονικό Μέτωπο (1915) στη Γοργόπη της Παιονίας δημιουργήθηκε αεροδρόμιο που εκτείνονταν σε έκταση 300 στρεμμάτων. Εκεί για τις ανάγκες του Στρατού της Εθνικής Άμυνας στις 10 Δεκεμβρίου 1917 συγκροτήθηκε η πρώτη Ελληνική Πολεμική Μοίρα Αναγνωρίσεως – βομβαρδισμού, η οποία πήρε το διασυμμαχικό αριθμό 532. Τοποθετήθηκε ανάμεσα στις γαλλικές μοίρες, την 502η και την 505η που έδρευαν στην περιοχή.

Πρώτος διοικητής της 532ης Ελληνικής Πολεμικής Μοίρας ήταν ο Γάλλος Ζαν Λεν και τον αντικατέστησε ο συμπατριώτης του υπολοχαγός Κοττέ. Η οργάνωση ανατέθηκε στο Έλληνα Υπολοχαγό Ψαλλίδα. Είχε υπηρετήσει με εξαιρετική επιτυχία στο γαλλικό στρατό και στην γαλλική αεροπορία του τομέα Μοναστηρίου του Μακεδονικού Μετώπου.

Αεροπλάνα της 531ης Μοίρας στη Γοργόπη, (πηγή, Εμ. Βροντάκης)

Στη Μοίρα της Γοργόπης υπηρέτησαν οι υπολοχαγοί – αεροπόροι Κατσώνης, Κουβαρετάκης, Πετροπουλέας, ο ανθυπολοχαγός Γεωργιάδης και ο στρατιώτης Σβορώνος. Η δύναμη συμπληρώθηκε από Γάλλους. Αργότερα τοποθετήθηκαν οι υπολοχαγοί Μανιαδάκης, Φωτόπουλος, οι λοχίες Βιδάλης και Κορωναίος που είχαν αποφοιτήσει από τη δεύτερη εκπαιδευτική σειρά. Μέχρι το Σεπτέμβριο του 1918 οι Γάλλοι αντικαταστάθηκαν από Έλληνες. Συνολικά χειριστές και παρατηρητές ανήρθαν σε 32.

Τα αεροπλάνα της Μοίρας ήταν δώδεκα διθέσια αναγνωριστικά τύπου Dorand AR.1 και δεκατέσσερα διθέσια βομβαρδιστικά τύπου Breguet, όλα γαλλικής κατασκευής. Τα μέσα που διέθεταν ήταν απλά, δεν είχαν καμιά επικοινωνία μεταξύ τους κατά τις επιχειρήσεις και ο παρατηρητής – βομβαρδιστής στεκόταν όρθιος και κινδύνευε να παρασυρθεί από τον αέρα. Στις 6 Ιουλίου 1918 την 532η Μοίρα Γοργόπης επισκέφθηκε και επιθεώρησε ο Βασιλιάς της Ελλάδας Αλέξανδρος.

Οι πολεμικές επιχειρήσεις στην ξηρά, σε έναν πολύ σημαντικό τομέα του Μετώπου, του Σκρα, ανατέθηκαν στον Ελληνικό Στρατό. Το ίδιο έγινε και στον αέρα. Στις δύο ελληνικές Μοίρες που έδρευαν στη Γοργόπη, στην 531η και 532η, ανατέθηκε το έργο της αναγνώρισης και φωτογράφισης των θέσεων του εχθρού στην πρώτη γραμμή του μετώπου.

Ο αεροπόρος Αλέξανδρος Ζάννας με το σκάφος του, (πηγή, διαδίκτυο)

Στην πρώτη Μοίρα διοικητής ήταν ο Γάλλος υπολοχαγός Κοττέ και στη δεύτερη ο Έλληνας ανθυπολοχαγός Αλέξανδρος Ζάννας. Από τις αρχές του Μαΐου άρχισαν να πυκνώνουν οι ασκήσεις των αεροπόρων. Συχνά τα αεροπλάνα επέστρεφαν στη βάση τους, στη Γοργόπη, με σπασμένα φτερά και διάτρητους κινητήρες. Τις παραμονές της μάχης στην 531η Μοίρα προστέθηκαν 48 νέα αεροπλάνα διώξεως τύπου Σπαντ.

Οι δράσεις των Ελλήνων κατέπληξαν τους Γάλλους. Την ημέρα της επίθεσης, στις 17/30 Μαΐου, την πρώτη αεροπορική αποστολή εκτέλεσε ο ανθυπολοχαγός Ψαλλίδας με παρατηρητή τον Γάλλο Μισώ. Ακολούθησαν και άλλες αποστολές Ελλήνων και Γάλλων. Η 531η Μοίρα των διωκτικών αεροπλάνων υπερασπίστηκε στη μάχη τις αναγνωρίσεις της 532ης και καθήλωσε τους Γερμανούς.

Η νίκη στη μάχη του Σκρα ήταν μεγάλο επίτευγμα του ελληνικού στρατού στην ξηρά και στον αέρα. Όσον αφορά στην αεροπορία έδειξε πως οι αεροπόροι το 1918 ήταν ετοιμοπόλεμοι, πέτυχαν θαυμαστά αποτελέσματα και δίκαια απέσπασαν τον έπαινο του αρχιστράτηγου Γκιγιομά, ο οποίος στην επίσημη έκθεσή του σημείωσε: “….. Είναι δίκαιον να σημειωθούν αι μεγάλαι υπηρεσίαι, τας οποίας περέσχεν η Ελληνική Αεροπορία κατά την προπαρασκευήν της επιθέσεως και την εκτέλεσιν αυτής. Οι ελληνικοί στολίσκοι έρριψαν έναν τόνον εκρηκτικών βομβών επί των κατασκηνώσεων και των αποθηκών του εχθρού….Οι Έλληνες αεροπόροι επετέλεσαν θαυμασίως το προς την Πατρίδαν καθήκον”.

Ο διοικητής της 531ης Μοίρας Διώξεως ανθυπίλαρχος Αλ. Ζάννας περιέγραψε τις συνθήκες της μάχης: “… Στα ελεεινά αεροπλάνα της εποχής εκείνης, είχαμε τέσσερα πράγματα μπροστά μας που δεν μπορούσαμε να κινηθούμε: Ασύρματο, τέσσερα περιστέρια (αι περίφημαι αγγελιοφόροι περιστεραί), δύο μεγάλα πιστόλια φωτοβολίδων και 100 φωτοβολίδες. Ο καιρός ήταν φρικτός, χωρίς σύννεφα, αλλά με δυνατό αέρα που τίναζε το ελαφρύ εκείνο αεροπλάνο πάνω – κάτω, τόσον, ώστε δεν μπορούσε κανείς να γράψει…. Επειδή πετούσαμε πολύ χαμηλά βρισκόμαστε πολλές φορές στην τροχιά των βλημάτων του εχθρού, αλλά και του φίλιου πυροβολικού….”.

Ο αεροπόρος Αλέξανδρος Ράλλης που πήρε μέρος στη μάχη του Σκρα, 17:30-5-1918, κατέπεσε και φονεύθηκε, (πηγή, Εμ. Βροντάκης)

Στο πεδίο της μάχης του Σκρα η αεροπορία έχασε δύο άνδρες της 532ης μοίρας. Τον λοχία χειριστή Αλέξανδρο Ράλλη και τον Γάλλο παρατηρητή ανθυπασπιστή Laillet. Το αεροπλάνο τους καταρρίφθηκε και σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες έγινε ορατό βόρεια της Γουμένισσας. Από το σκάφος έβγαιναν καπνοί και κατέρχονταν προς το έδαφος με μεγάλη ταχύτητα. Όταν έφθασε σε ύψος 100 μέτρων είδαν τον παρατηρητή να πηδά στον αέρα και τον κυβερνήτη να εκτινάσσεται έξω από το αεροπλάνο που στη συνέχεια προσέκρουσε στο έδαφος. Από την ολοσχερή καταστροφή του σκάφους ήταν αδύνατο να εξακριβωθούν τα αίτια της πτώσης γύρω από την οποία διατυπώθηκαν διάφορες απόψεις. Η σορός του Ράλλη ενταφιάστηκε στο κοιμητήριο της Αξιούπολης, ενώ του Γάλλου στο κοιμητήριο Γουμένισσας. Επίσης τραυματίστηκε ο ανθυπασπιστής χειριστής Κλέαρχος Μαμαλάκης της 531ης.

Στο επίσημο ανακοινωθέν για τη νίκη στο Σκρα εξαίρεται η δράση της Ελληνικής αεροπορίας: «… Οι πιλότοι, υπολοχαγός Χαρισιάδης, ανθυπολοχαγοί Ψαλίδας, Αργυρόπουλος και Ζάννας, οι λοχίαι Τσουκάς και Ράλλης, οι παρατηρηταί υπολοχαγοί Φωτόπουλος και Παπαστάθης, οι ανθυπολοχαγοί Γεωργιάδης και Πετροπουλέας, ο λοχίας Βιδάλης και ο πυροβολητής Σβορώνος, ενήργησαν πολλάς πτήσεις, όπως φωτογραφήσουν τας θέσεις του εχθρού, διεκανόνισαν το πυρ του πυροβολικού, παρετήρησαν τα αποτελέσματα του βομβαρδισμού και εξασφάλισαν την συνοχήν του πεζικού κατά την μάχην.

Αξιοσημείωτον επίσης είναι ότι αι σπουδαίαι αυταί αποστολαί, εξετελέσθησαν υπό περιστάσεις λίαν κινδυνώδεις και συχνά υπό καιρόν λίαν δυσμενή (άνεμοι, νέφη, βροχαί). Τα αεροπλάνα του υπολοχαγού Χαρισιάδου, του ανθυπολοχαγού Αργυροπούλου, του λοχίου Τσουκά και του ανθυπολοχαγού Γεωργιάδου, τα οποία επέταξαν εις μικρόν ύψος, επανήλθον διάτρητα εκ σφαιρών και τεμαχίων οβίδων. Και είναι γνωστόν, ότι ο λοχίας Ράλλης εφονεύθη ενδόξως κατά την μάχην…».

Ο ιστορικός της Ελληνικής Αεροπορίας Εμμ. Βροντάκης έγραψε: “…… Κατά την μάχην του Σκρα … και κατά τας τρεις φάσεις αυτής, η αεροπορία διώξεως διεκρίθη τόσον δια το αποτελεσματικόν της προασπίσεως μεμονωμένων αεροπλάνων αναγνωρίσεως, φωτογραφήσεως και πυροβολικού, όσον και δια το αποτελεσματικόν της παρεμποδίσεως, δια περιπολιών φραγμού, πάσης εχθρικής αεροπορικής κινήσεως κατά την διάρκειαν της μάχης….”.

ΜΑΡΤΥΡΙΑ
Για τον αεροπόρο Ράλλη
“……Εμπιστεύθηκε την προαίσθηση που τον είχε καταλάβει από την προηγούμενη ημέρα πως θα έπεφτε την επόμενη στις εχθρικές γραμμές στον υπίλαρχο Στ. Χαρισιάδη. Επί μία και πλέον ώρα ο Χαρισιάδης προσπάθησε να τον πείσει να μην πετάξει… αλλά η απάντησή του ήταν μία «Έχω κύριε επίλαρχε, το πιστόλι μου και ένα κουτί σπίρτα, και όταν πέσω στους Βουλγάρους ούτε το αεροπλάνο μου θα χαρούν ούτε εμένα ….. Το μοιραίο πράγματι επήλθε την επόμενη …..”, Δημ. Βακκάς, Η Μεγάλη Ελλάς ….., σ. 168.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Αλέξανδρος Ζάννας (1892-1963), γόνος γνωστής οικογένειας της Θεσσαλονίκης, αξιωματικός, αργότερα πολιτικός, βουλευτής και υπουργός. Υπήρξε από τους πρώτους Έλληνες αεροπόρους. Σύζυγός του ήταν η Βιργινία Δέλτα, κόρη της Πηνελόπης Δέλτα.
2. Αλέξανδρος Ράλλης: Τον Οκτώβριο του 1917 στάλθηκε στη Γαλλία για τρίμηνη εκπαίδευση στην αεροπλοΐα. Στις αρχές του 1918 επέστρεψε στην Ελλάδα και αμέσως έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις στο Μακεδονικό Μέτωπο με ορμητήριο το αεροδρόμιο Γοργόπης, όπου υπηρετούσε. Στη μάχη του Σκρα ήταν χειριστής του με αριθ. AR 235 αεροσκάφους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Βροντάκης Εμ., Ιστορία της Ελληνικής Αεροπορίας (1908-1935), Αθήναι 1935.
ΓΕΣ/ΔΙΣ, Η συμμετοχή της Ελλάδος εις τον πόλεμον 1915-1918, Αθήναι 1961, τ. Β΄.
ΓΕΣ/ΔΙΣ, Επίτομη ιστορία της συμμετοχής του Ελληνικού Στρατού στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο 1914-1918, Αθήνα 1993.
Ιστορία Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τ. ΙΕ’.
Ίντος Π. Χρήστος, Ο Μεγάλος Πόλεμος (Α΄ Παγκόσμιος 1914-1918) στον Νομό Κιλκίς, Γουμένισσα 2019.