Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΤΟ 1821 Το βαρύ τίμημα αίματος της πόλης και της Κ.Μακεδονίας

Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος

Τον Σεπτέμβριο του 1820 έφθασε στη Θεσσαλονίκη με εντολή του σουλτάνου ο μολάς Χαϊρουλλάχ για να αναλάβει καθήκοντα ανώτατου δικαστή. Όταν έφθασε την περιηγήθηκε και έγραψε στον ηγέτη του οθωμανικού θρόνου: “….. Όμως, Θεέ μου, ποια ήταν η έκπληξή ου, όταν περνώντας την πύλη του Βαρδάρη βρέθηκα στη μεγάλη λεωφόρο, που ενώνει την Ανατολή με τη Δύση (Εγνατία οδό). Η Μεγαλειότητά Σου μπορεί να είναι περήφανη, που ανάμεσα στις τόσες και τόσες πόλεις, που κατέχει, συγκαταλέγεται και η Θεσσαλονίκη. Τι να πρωτοθαυμάσει κανείς! Τα τζαμιά της; τους τεκέδες της; τις αγορές της ή τον υπέροχο, παραδεισένιο λόφο του Τσαούς Μοναστήρ (Μονή Βλατάδων); και του Γεντί Κουλέ; και ο Κανλή Κουλές; και ο Τοπ Χανές; Λέγουν, ότι το μεγαλείο μιας πόλης και η δύναμή της εξαρτάται από τον αριθμό των τζαμιών, που έχει. Αν αυτό είναι αλήθεια, και βέβαια είναι σοφή αλήθεια!, τότε η Θεσσαλονίκη είναι μια από τις πιο δυνατές πόλεις Σου, αν όχι η πιο δυνατή…..υπάρχουν πάνω από εβδομήντα τζαμιά … που πρώτα ήταν εκκλησίες των απίστων…. Τα περίλαμπρα τζαμιά ..”. Τα απαριθμεί με τις οθωμανικές ονομασίες με πρώτα: Αχειροποίητο, Παναγία Χαλκέων, Αγία Σοφία, Αγία Αικατερίνη, Άγιο Δημήτριο, Άγιο Παντελεήμονα, Αγίους Αποστόλους, Άγιο Γεώργιο κλπ.

Όταν ξέσπασε η επανάσταση στη Μολδοβλαχία ο Σουλτάνος Μουράτ Β΄ έστειλε δύο επιστολές στον διοικητή της Θεσσαλονίκης Γιουσούφ μπέη. Με την πρώτη του καθιστούσε γνωστό τι συμβαίνει με το Αλέξανδρο Υψηλάντη και τον βοεβόδα της Βλαχίας Σούτσο. Στη δεύτερη συμπεριλαμβάνονταν και η έγκριση από την ανώτατη ιερή μουσουλμανική αρχή “…δια την εξόντωση των Ελλήνων επαναστατών και δια την δια πυρός και σιδήρου καταστολή πάσης εξεγέρσεως….”. Ο Γιουσούφ είχε αντιληφθεί τις ύποπτες κινήσεις των Ελλήνων της πόλης, όπως γράφει στα απομνημονεύματά του ο μουλάς που προαναφέραμε, ο Χαϊρουλλάχ. Όταν έφθασε στη νέα του θέση, επισκέφθηκε στο διοικητήριο τον Γιουσούφ. Ο τελευταίος του είπε: “… Οι άπιστοι Έλληνες του βιλαετίου ετοιμάζουν εξέγερση εναντίον της κυβερνήσεως και της εξουσίας του Σουλτάνου και δια τούτο πρέπει να τους χτυπούμε αλύπητα…”.

Η Μονή Βλατάδων

Ο μολάς επισκέφθηκε και τον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης. Εκμυστηρεύτηκε το κακό που προμηνύονταν και συνέστησε προσοχή. Ήδη όμως είχε εξαπολυθεί κυνηγητό των υπόπτων. Κάποιοι έπεσαν στα χέρια των διωκτών, άλλοι διέφυγαν και ο Χαϊρουλλάχ αφέντης ρίχτηκε μαζί με ύποπτους στον Κανλή Κουλέ (Λευκό Πύργο). Ήταν συγκρατούμενος των Ελλήνων με πρώτο τον ιερέα Ανανία Μαρκόπουλο που πάνω του βρέθηκαν έγγραφα της Φιλικής Εταιρείας. Όλοι οι Έλληνες θανατώθηκαν και είναι οι πρώτοι μάρτυρες του αγώνα στη Θεσσαλονίκη.

Ο Γιουσούφ είχε πληροφορίες και για την κίνηση στη Χαλκιδική. Οι συλλήψεις υπόπτων συνεχίστηκαν και στο υπόγειο του Διοικητηρίου βρέθηκαν περισσότεροι από τετρακόσιοι κρατούμενοι από τους οποίους εκατό και πλέον ήταν από τα αγιορείτικα μετόχια που βρίσκονταν εκτός του Όρους. Άλλες δύο χιλιάδες Ελλήνων οδηγήθηκαν στο περίβολο και τον Μητροπολιτικό ναό (σήμερα Αγίου Γρηγορίου Παλαμά). Μεταξύ των συλληφθέντων και ο Μητροπολίτης Κίτρους Μελέτιος που ήταν τοποτηρητής του Θεσσαλονίκης Ιωσήφ. Ο Θεσσαλονίκης ως συνοδικός έλλειπε στην Κωνσταντινούπολη. Το μουσουλμανικό στοιχείο παροτρύνθηκε, ξεσηκώθηκε και ρίχτηκε σε καταστροφές και διαρπαγές.

Ο Νεομάρτυς Κίτρου Μελέτιος, τοποτηρητής Θεσσαλονίκης το 1821, (πηγή, pemtousia.gr)

Οι πλέον επιφανείς Έλληνες της Θεσσαλονίκης Χριστόδουλος Μπαλάνος, Γεώργιος Πάικος, Χρήστος Μενεξές, Στέργιος Πολύδωρος, Αναστάσιος Κυδωνιάτης, Αθανάσιος Σκανδαλίδης, Κωνσταντίνος Τάττης, ο ιερέας της εκκλησίας του Αγίου Μηνά Παπαγιάννης και οι Χατζηνικολάου, Αργυρόπουλος, Αναγνώστης, Γούναρης, Αχτάρης, Νάκος, Πεσές και Παπάς αλυσοδεμένοι οδηγήθηκαν στο κέντρο, στο καπάνι (αλευραγορά) μπροστά στον Γιουσούφ και το επιτελείο του. Μαζί με τον Μητροπολίτη Μελέτιο αποκεφαλίστηκαν οι περισσότεροι. Η τρομοκρατία κυριάρχησε στην πόλη, οι συλλήψεις και οι εκτελέσεις ξεπέρασαν τις τρεις χιλιάδες. Όλοι Έλληνες. Ο αριθμός των συλληφθέντων στο εσωτερικό της Μακεδονίας ξεπέρασε, σύμφωνα με μαρτυρίες ξένων συγγραφέων, τις είκοσι χιλιάδες. Οι περισσότεροι εκτελέστηκαν. Η κατάσταση αυτή κυριάρχησε δύο ολόκληρους μήνες.

Ο Γιουσούφ αναχώρησε με το στράτευμα να καταπνίξει την εξέγερση στην περιοχή Λαγκαδά. Πέταξε στη Μεγάλη Βόλβη τους κατοίκους της Παζαρούδας, δια στόματος μαχαίρας διαπέρασε τους κατοίκους της Ρεντίνας,και κατευθύνθηκε προς το Άγιον Όρος. Μετά και την άφιξη στην περιοχή του Μπαϊράμ πασά που όδευε με σουλτανική διαταγή για την νότια Ελλάδα και τη δράση του για την κατάπνιξη του κινήματος στη Μακεδονία μαζί με τους άλλους, Γιουσούφ, Σελίμ, στις μάχες Ρεντίνας, Ιερισσού, Βασιλικών, Κασσάνδρας η κατάσταση στην πόλη της Θεσσαλονίκης και την ενδοχώρα ήταν τραγική .

Οι φλόγες των χωριών που καίγονταν φαίνονταν από τη Θεσσαλονίκη. Θλιβερά καραβάνια σκλάβων οδηγούνταν προς την πόλη. Τα παζάρια γέμιζαν! Πουλιούνταν από πέντε ως είκοσι τάλαρα το κεφάλι. Κερδοσκόποι και σωματέμποροι αγόραζαν Ελληνίδες και τις πουλούσαν στη Σμύρνη για να μεταφερθούν από εκεί στη Βεγγάζη, στα χαρέμια μπέηδων και αγάδων .

Χωριά ληστεύονταν, αιχμάλωτοι με λύτρα απελευθερώνονταν, και ο Μπαϊράμ συνοδευόμενος από πλήθος αιχμαλώτων στρατοπέδευσε στο Καραμπουρνού και μετά λίγες ημέρες αναχώρησε για τον νότο, παραδίδοντας τη διοίκηση του βιλαετιού Θεσσαλονίκης πάλι στον Γιουσούφ. Αυτός, αφού συνέτριψε δύναμη επαναστατών που είχαν αποβιβαστεί στην Κασσάνδρα, όσους συνέλαβε τους μετέφερε στη Θεσσαλονίκη και εκτελέστηκαν στην Πύλη Βαρδαρίου. Το ίδιο έγινε και όταν κατέστρεψε την Κασσάνδρα. Αντικαταστάθηκε από τον Μεχμέτ Εμίν, που τον αποκαλούσαν λόγω της σκληρότητάς του Εμπού Λουμπούτ, δηλαδή ροπαλοφόρο. Με διαπλοκή και ραδιουργίες ο τελευταίος προσπάθησε να θέσει υπό τον έλεγχό του γνωστούς Έλληνες της πόλης, όπως την οικογένεια Κυριακού, με σκοπό να σφετεριστεί την περιουσία της.

Οι σφαγές της Θεσσαλονίκης ήταν οι χειρότερες που είχαν ζήσει οι Έλληνες της πόλης. Φανερώνουν πόσο βαθιά είχε συνταράξει το οθωμανικό κράτος το ξέσπασμα της επανάστασης στην περιοχή και γενικότερα. Τα όσα διαπράχτηκαν ήταν αντίθετα με όσα παραδέχονταν η οθωμανική διακυβέρνηση που υποστήριζε “ …. το κράτος μεριμνά για όλους όσοι βρίσκονται υπό το σκήπτρο του…” . Ο Χαϊρουλλαχ αφέντης έγραψε για τη σφαγή εκείνη: “… Οι Έλληνες πλήρωσαν τα σφάλματα των άπιστων της Ρωσίας …”, προφανώς πιστεύοντας πως ο ξεσηκωμός ήταν έργο και υποκίνηση των Ρώσων.

1. Α. Ε. Βακαλόπουλος, Ιστορία της Θεσσαλονίκης 315 π. Χ. – 1912, Θεσσαλονίκη 1947, σ. 150-151.
2. Ι. Κ. Βασδραβέλλης, Οι Μακεδόνες εις τους υπέρ της ανεξαρτησίας αγώνας 1796-1832, σ. 67 κ. ε., Θεσσαλονίκη 1950.
3. Α. Ε. Βακαλόπουλος, ό. π., σ. 147.