Πληροφορίες για τη γρίπη του 1918-19 από εφημερίδες της εποχής (Ομοιότητες με την πανδημία των ημερών μας)

1918, Φίλαθλοι παρακολουθούν αγώνα (Πηγή, Καθημερινή)

Γράφει ο Χρήστος Ίντος

Με το θέμα της γρίπης του 1918 ασχοληθήκαμε σε εργασία μας που φιλοξενήθηκε στην ίδια αυτή εφημερίδα (φ. 2139/13-02-2018) και αφορούσε στην επιδημία σε σχέση με το Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και ειδικότερα για την περιοχή του Ν. Κιλκίς (μέτρα προστασίας, λειτουργία νοσηλευτηρίων, περίθαλψη, ανάρρωση, θύματα κλπ).

Στο σημείωμα αυτό αναφερόμαστε στο ίδιο θέμα, όπως καταγράφηκε σε ελληνικές εφημερίδες της εποχής. Η διαπίστωση, με την πρώτη ανάγνωση του τύπου, είναι το πλήθος των ομοιοτήτων σε όλα τα επίπεδα με την πανδημία που πλήττει την ανθρωπότητα στις μέρες μας (2020), εκατό και πλέον χρόνια μετά τη μεγάλη τότε δοκιμασία του κόσμου.

Η ΕΠΙΔΗΜΙΑ:
Με τον τίτλο αυτόν η εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ, (φ. 7894/04-10-1918, σ. 1). αναγγέλλει την εμφάνιση απειλητικής νόσου στη Δυτική Μακεδονία, η οποία ήδη στην Ευρώπη και μάλιστα στην Ελβετία, διέκοψε το νήμα της ζωής εκατοντάδων ανθρώπων. Εξαίρεται η πρωτοβουλία της τότε Ελληνικής κυβέρνησης να λάβει αυστηρά μέτρα προστασίας των πολιτών και επισημαίνεται, πως αυτά πρέπει να τηρηθούν με θρησκευτική ευλάβεια από όλους. Ο κίνδυνος ήταν μεγάλος. Ο ιός προκαλεί βρογχίτιδες και πνευμονικές περιπλοκές. Προτείνονταν να διαφωτιστεί το κοινό με σχετικά δια του τύπου μηνύματα, για να αντιμετωπίσει τον θανάσιμο κίνδυνο.

Στην ίδια εφημερίδα (φ. 7897/07-10-1918, σ. 1) επισημαίνονται οι “Οι κίνδυνοι εκ της επιδημίας”, η οποία είναι βέβαιον, σημειώνει, πως θα διέλθει όλη την χώρα και θα απειλήσει τη ζωή πολιτών κάθε ηλικίας. Υπογράμμιζε, πως καλά και σωστά είναι τα μέτρα πρόληψης, αλλά είναι κυρίως ατομική ευθύνη η σχολαστική καθαριότητα. Δεν μπορεί και δεν είναι δυνατόν να τα κάνει όλα τα Κράτος. Η κοινωνία θα πρέπει να αποδείξει πως δεν είναι άθροισμα ανθρώπων αλλά “….οργανισμός με συνείδησιν των υποχρεώσεων αυτού…”.

Για την αναχαίτιση της απειλητικής εξάπλωσης της νόσου συνεδρίασε υπό την προεδρία του Υπουργού των εσωτερικών το Ιατροσυμβούλιο που είχε συγκροτηθεί για τον σκοπό αυτό και πήρε αποφάσεις για την άμυνα έναντι της νόσου και μέτρα προστασίας. Διαπιστώθηκε πως δεν υπάρχουν φάρμακα πρόληψης, δεδομένο εμβόλιο και αποφασίστηκε να συστήνεται η αποφυγή των συγκεντρώσεων των πολιτών. Η χρήση σκόρδου, ούζου και άλλων παρομοίων, στα οποία κατέφευγαν οι πολίτες χαρακτηρίστηκαν κωμικά. “….Η νόσος μεταδίδεται δια των σταγονιδίων του φταρνίσματος, της ομιλίας και το καλύτερον των φαρμάκων είναι να αποφεύγονται οι συγκεντρώσεις, όπου ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος και άμεσος”.
Στη συνεδρίαση συμμετείχαν και οι Δήμαρχοι Αθηνών και Πειραιώς, οι οποίοι ζήτησαν από το Υπουργείο τη στήριξη με περισσότερα μέσα μεταφοράς των απορριμμάτων, αφού λόγο του πολέμου είχαν επιταχθεί τα άλογα και τα κάρα ήταν λειψά (ήταν μια άλλη εποχή). Καθαριότητα λοιπόν και όχι συγκεντρώσεις, ήταν η κύρια σύσταση.

Και η εφημερίδα της Θεσσαλονίκης “ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ” (φ. 2429/16-10-1918, σ. 1) πρωτοσέλιδα φιλοξένησε ανακοίνωση του Υπουργείο των Εσωτερικών με την οποία γνωστοποιούνταν ο τρόπος μετάδοσης της νόσου (φτάρνισμα, εισπνοή σταγονιδίων ασθενών κλπ), συστήνονταν αποφυγή συγχρωτισμού, αναγκαιότητα κλεισίματος των σχολείων, σχολαστικά μέτρα ατομικής και γενικής καθαριότητας, φροντίδα για την καθαριότητα των δημόσιων χώρων και όσοι θεραπεύονταν να προσέχουν για τυχόν υποτροπιασμό της νόσου και να προφυλάσσονται. Η μετάδοση της κάλπαζε. Επεκτείνονταν από την μία περιοχή στην άλλη, στον Βόλο, την Άρτα, τη Λάρισα, τον Τύρναβο … (φ. 21-10-1918).

ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΤΡΑΤΟ:
Βρισκόμαστε στο τέλος του Α΄ Παγκοσμίου. Στη Μακεδονία είχαν δοθεί οι μεγάλες μάχες με τελευταία εκείνη της Δοϊράνης. Κατέρρευσε το Μακεδονικό Μέτωπο. Συνήλθε το Υπουργικό Συμβούλιο και αποφάσισε για τη διαφύλαξη της υγείας των στρατιωτών να δοθούν άδειες μακράς διάρκειας στους ένστολους και ιδιαίτερα των τριών τελευταίων κλάσεων για να αραιώσουν οι άνδρες στα στρατόπεδα και να φροντίσουν τους εαυτούς των στα σπίτια τους. Επίσης αποφασίστηκε να ενισχυθούν οι στρατιωτικές μονάδες με περισσότερα κλινοσκεπάσματα και καλύτερη τροφή. Την όλη δράση ανέβαλαν να υλοποιήσουν οι Υπουργοί Γρίβας και Αθανασάκης (ΕΜΠΡΟΣ, φ. 7908/18-10-1918, σ. 1).

Ανακοίνωση του Υπουργείου Υγιεινής (Πηγή, Τα Αθηναϊκά)

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ:
Μετά την έναρξη του σχολικού έτους 1918-19 τα μαθήματα διακόπηκαν. Στα μέσα Νοεμβρίου 1918 οι Επιθεωρητές κάλεσαν τους εκπαιδευτικούς για να ανακοινώσουν την επαναλειτουργία (ιδιαίτερα στην Αθήνα και τον Πειραιά ) βάσει κανόνων και όρων. Σε κάθε τμήμα θα υπήρχαν 25-30 μαθητές, η φοίτηση θα ήταν εναλλάξ, οι μαθητές θα προσκόμιζαν βεβαίωση γιατρού ή γονέα ότι κανένα μέλος της οικογένειάς τους δεν πάσχει. Οι ώρες λειτουργίας ήταν 9-12 πμ και 1-4,30 μμ. Οι διευθυντές καθημερινά θα ανάφεραν στους προϊσταμένους των την κατάσταση της υγείας των μαθητών τους. Εάν δεν τηρούνταν τα μέτρα τα σχολεία θα έκλειναν εκ νέου.
Επειδή τα μαθήματα των σχολείων κατά την περίοδο του χειμώνα 1918-19 διακόπηκαν θα συνεχίζονταν πέραν του μηνός Μαΐου του 1919, οπότε κανονικά έληγαν. Υπήρξε παράταση του διδακτικού έτους, αν και η θερμοκρασία ήταν υψηλή και εμπόδιζε την απρόσκοπτη διδασκαλία. Η εφημερίδα θεώρησε υπερβολικό το μέτρο, αφού υπήρχε κίνδυνος ηλίασης των μικρών μαθητών και οι καιρικές συνθήκες ήταν ακατάλληλες για μαθήματα. Με σκωπτικό τρόπο αναφέρονταν στην πρωτοβουλία των υπευθύνων του Υπουργείου Παιδείας (εφ. ΕΜΠΡΟΣ, φ. 8112/15-05-1919, σ. 1).

ΤΟ ΕΜΒΟΛΙΟ
Από τη Βέρνη ήρθε μια ευχάριστη αγγελία, πως ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Βιέννης Σάιλερ ανακάλυψε την αιτία της γρίπης. Είναι στρεπτόκοκκος που καταστρέφεται με ενέσεις διαλύματος άχνης υδραργύρου (σουμπλιμέ). Στο ίδιο τηλεγράφημα αναφέρονταν πως, ενώ η θνησιμότητα ήταν 80% των προβαλλομένων από τη νόσο με το νέο φάρμακο το ποσοστό αυτό μηδενίζονταν. Το μέλος του ελληνικού ιατροσυμβουλίου Μ. Σακορράφος εξέφρασε τις επιφυλάξεις του, διότι ο υδράργυρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως φάρμακο, αλλά απαιτείται φυσιολογική λειτουργία των νεφρών και του ήπατος, ωστόσο δηλώνει πως θα προβεί στη χρήση του εν λόγω φαρμάκου για να διαπιστωθεί το αληθές των ανακοινώσεων.
Ένας άλλος Έλληνας γιατρός, ο Μοντεσάντος, δήλωσε, πως σε όσους από τους ασθενείς του είχε κάνει χρήση φαρμάκων με συστατικό υδραργύρου, διαπίστωσε πως δεν προσβάλλονταν από την νόσο της γρίπης. Ανάφερε μάλιστα παραδείγματα. Δεν είχε προβεί στη δημόσια ανακοίνωση της διαπίστωσής του. Ενδιαφέρουσες ανακοινώσεις έκανε και ο γιατρός Τσέσικας εκφράζοντας την αισιοδοξία του για την θεραπεία της νόσου με την ανακάλυψη του Σάιλερ (εφ. ΕΜΠΡΟΣ, 7915/25-10-1919, σ. 1).
Τα αποτελέσματα του φαρμάκου αυτού δικαίωσαν τον γιατρό Σακορράφο μετά από δοκιμαστική χρήση σε πολίτες και στρατιώτες. Προκαλούσε επιπλοκές νεφρών και ήπατος, ιδιαίτερα των καταπονημένων ατόμων. Για τον λόγο αυτόν η Εταιρεία Υγιεινής συνιστούσε τη χρήση ανιπνευμονοκκονικού και αντιστρεπτοκοκκικού ορού “…λίαν ωφελίμων εις πλείστας επιπλοκάς της γρίπης” (εφ. ΕΜΠΡΟΣ. φ. 7934/13-11-19, σ. 1).

ΤΙ ΠΡΈΠΕΙ ΝΑ ΓΊΝΕΙ ΓΙΑ ΝΑ ΠΑΎΣΕΙ Η ΓΡΊΠΗ
Σε πρωτοσέλιδο σημείωμά της ίδιας εφημερίδας (φ. 7923/2-11-1919, σ. 1) δίνονταν οδηγίες προς τους αναγνώστες της βάσει των οποίων μπορούσαν να προφυλαχθούν, να θεραπεύσουν τους εαυτούς των αλλά και να προφυλάξουν και τους άλλους που είναι βασικό καθήκον όλων. Συνιστούσε τον μη συγχρωτισμό, απόσταση από άτομα που πάσχουν και είναι κακοδιάθετα. Αν κάποιος αισθανθεί κακοδιαθεσία να ξαπλώσει, να έχει ελαφρύ στομάχι, να πάρει γάλα και να ειδοποιήσει τον γιατρό του. Να προστατεύσει συγγενείς και φίλους μη συναναστρεφόμενος με αυτούς, αφού αισθάνεται πως είναι γριπωμένος, επίσης κάθε επιχείρηση, εργοστάσιο, τράπεζα και χώρος εργασίας να απαλλάσσει από τα καθήκοντα τους εργαζόμενους δίνοντας άδεια με σκοπό την θεραπεία και την προστασία των εργαζομένων.

Ασθενείς από τη γρίπη του 1918 (Πηγή, tanea.gr)

ΟΙ ΔΗΜΟΙ ΠΕΙΡΑΙΑ ΚΑΙ ΑΘΗΝΑΣ
Με πρωτοβουλία του Δημάρχου της πόλης του Πειραιά καταβλήθηκε προσπάθεια για την καθαριότητα όλων των συνοικιών και την αποκομιδή των απορριμάτων. Επιπλέον δεκαέξι γιατροί με έξοδα του Δήμου αποστέλλονταν στα σπίτια ασθενών για την φροντίδα τους, όπως και με έξοδα του ιδίου Δήμου ενισχύονταν με φάρμακα οι άποροι (ΕΜΠΡΟΣ, φ.7933, 12-11-1919, σ. 1.). Παρόμοιες πρωτοβουλίες είχε πάρει και ο Δήμος της Αθήνας. Οι έλεγχοι συνεχίζονταν και το 1919. Έτσι στο λιμάνι του Πειραιά στις 18-03-1919 κατέπλευσε το επιβατηγό σκάφος “ΕΣΠΕΡΙΑ” προερχόμενο από τη Θεσσαλονίκη και τέθηκε “υπό κάθαρσιν”, ενώ το σκάφος “ΞΕΝΟΥΛΑ” μετά τη σχετική παρέμβαση αφέθηκε ελεύθερο προς επικοινωνία (φ. 8049/19-03-1919, σ.1).

Σε πανελλαδικό επίπεδο είχαν κλείσει και τα δημόσια θεάματα και τα κέντρα διασκέδασης. Με απόφαση του διευθυντή Δημόσιας Υγείας του Υπουργείου Εσωτερικών από τα μέσα Ιανουαρίου 1919 επαναλειτούργησαν. Προς μεγάλη ανακούφιση του “…φιλοθεάμονος κοινού..,.”.

Το μεγάλο ερώτημα: Υπήρξαν θύματα της νόσου; Και μόνο η στατιστική της του τελευταίου τριμήνου του 1918 για την πρωτεύουσα Αθήνα ήταν: Οκτώβριος 597 νεκροί, Νοέμβριος 630, Δεκέμβριος 259. Προς το τέλος Ιανουαρίου του επομένου έτους υπήρξε “λευκόν δελτίον” ουδείς θάνατος. Ήδη είχε αρχίσει η φθίνουσα πορεία της επιδημίας (εφ. ΕΜΠΡΟΣ, φ. 7980/30-12-1918, σ. 1).

Ας ευχηθούμε με τη φροντίδα όλων να ξεπεραστεί και η πανδημία του 2020.