Οι πρώτες προσπάθειες για την ανέγερση μνημείου “ΑΠΟΘΑΝΑΤΙΣΩΜΕΝ ΤΗΝ ΝΙΚΗΝ ΤΟΥ ΚΙΛΚΙΣ”

Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος

Είναι γνωστό πως η τελετή των αποκαλυπτηρίων του Μνημείου της μάχης του Κιλκίς πραγματοποιήθηκε στις 23 Ιουλίου 1928 παρουσία του τότε πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου, υπουργών, βουλευτών, της ηγεσίας του Στρατού, πολλών επισήμων, των τοπικών αρχών και πλήθος κόσμου. Την Ακαδημία Αθηνών εκπροσώπησε ο ποιητής Κωστής Παλαμάς που αντί πανηγυρικού λόγου απήγγειλε το μακροσκελές ποίημά του “Η Πατρίδα στους νεκρούς της. Ύμνος των Ελλήνων” με αναφορές στη δίδυμη μάχη Κιλκίς – Λαχανά. Τόσο το ποίημα, όσο και το πως στήθηκε το Μνημείο του Κιλκίς με βάση πηγές της εποχής μας απασχόλησε και προβήκαμε σε σχετικές δημοσιεύσεις παλαιότερα.

Στον Τύπο της περιόδου 1919-1920 εντοπίσαμε, πως οι προσπάθειες για την ανέγερση του Μνημείου είχαν ξεκινήσει από το ίδιο το Κιλκίς. Στη συνέχεια ανέλαβε πρωτοβουλία ο Αρχηγός του Στρατού. Οι προσπάθειες λόγω της Μικρασιατικής Εκστρατείας και Καταστροφής δεν ευδοκίμησαν. Στη συνέχεια η Πολιτεία θεώρησε χρέος της να στηθούν μνημεία για τους Πεσόντες Ήρωες των Βαλκανικών Πολέμων και του Πρώτου Παγκοσμίου, όπου διαδραματίστηκαν τα γεγονότα.

Η Μάχη του Κιλκίς (λιθογραφία, πηγή, ΙΕΕ-ΓΕΣ)

Α. Το 1919 στο Κιλκίς συγκροτήθηκε επιτροπή για τη διοργάνωση εκδήλωσης με σκοπό τα έσοδά αυτής να διατεθούν υπέρ της ανέγερσης μνημείου προς τιμή των πεσόντων στην ομώνυμη μάχη του 1913. Πρόεδρος ορίστηκε ο στρατιωτικός υποδιοικητής της πόλης Ταξιάρχης Χριστόπουλος, μέλη εκπρόσωποι των τοπικών αρχών, αξιωματικοί, κύριοι, κυρίες και δεσποινίδες της πόλης.

Από την παράθεση των ονομάτων δίνεται η δυνατότητα να γνωρίσουμε ποια πρόσωπα στο Κιλκίς πρωτοστατούσαν στα κοινά αλλά και στην αναδιοργάνωση της πόλης μετά τη μάχη και την ολοσχερή καταστροφή της. Ήταν οι Δημήτριος Χαρδαλιάς οικονομικός έφορος, Σταύρος Κορδάτος ταμίας, Κωνσταντίνος Παπαδάκης υπομοίραρχος, Σπυρίδων Παύλου ειρηνοδίκης, Φώτιος Γκέρκας γεωπόνος, Παναγιώτης Καραμανώλης δημαρχεύων, Γεράσιμος Σπυράκης κτηματίας, Α. Χατζηγεωργίου καπνέμπορος, Τάκης Γουλής δικηγόρος, Α. Αστραίος προϊστάμενος υπηρεσίας προσφύγων.

Στην επιτροπή συνέδραμαν οι Συμεών Ζαφειριάδης αστυΐατρος, Γεώργιος Παπαγγελόπουλος οικονομικός υπάλληλος, Κ. Νικολαΐδης ιατρός, Κωνσταντίνος Μπάτσης κτηματίας, Κ. Βασιλειάδης διευθυντής σχολείου. Επίσης οι κυρίες Ουρανία Σβορώνου, Αικατερίνη Χατζηγεωργίου, Κ. Παπαδάκη, Μ. Χαραλαμπίδου και οι δεσποινίδες Λ. Βουσουλίνου, Κ. Κωτσή, Χρ. Σβορώνου, Μ. Μπάτση, Α. Τσιτσίμη, Ε. Χαρδαλιά, Ο. Μπάτση, Κ. Αθανασιάδου και Μ. Ριζοπούλου.

Η επιτροπή προγραμμάτισε τη διοργάνωση συναυλίας στην πόλη το απόγευμα της Κυριακής 15 Σεπτεμβρίου 1919, “ ….κάμνουσα έκκλησιν εις τα φιλοπάτριδα και ευγενή αισθήματα του κοινού, μένει βεβαία ότι θέλει τύχει αμερίστου υποστηρίξεως εκ μέρους τούτου, όπως εκπληρώσει το μέγα τούτο όνειρο, της αποθανατίσεως των γιγαντομάχων του Κιλκίς”.

Το πρωί της ημέρας της εκδήλωσης έφθασαν οι καλεσμένοι από τη Θεσσαλονίκη. Ο Διευθυντής του Δ΄ Γραφείου του Στρατηγείου Αντισυνταγματάρχης Σπυρίδωνος εκπροσωπώντας τον Αρχιστράτηγο, οι βουλευτές Γερμανός και Κότσανος, αξιωματικοί, πολίτες, ξένοι αντιπρόσωποι. Τους υποδέχθηκαν στο Σιδηροδρομικό Σταθμό (Κρηστώνη) οι Τ. Χριστόπουλος, Δ. Χαρδαλιάς και Γ. Χατζηγεωργίου βουλευτής. Το μεσημέρι παρατέθηκε γεύμα στη διάρκεια του οποίου μίλησαν ο Μητροπολίτης Πολυανής Φώτιος, ο αντισυνταγματάρχης Σπυρίδωνος, ο πρόεδρος της επιτροπής Χριστόπουλος και ο βουλευτής Γερμανός.

Τις απογευματινές ώρες πραγματοποιήθηκε η εκδήλωση που περιελάμβανε συναυλία, ποιήματα και χορό. Σημείωσε εξαιρετική επιτυχία. Δεν αναφέρεται στο δημοσίευμα ποιο χρηματικό ποσό συγκεντρώθηκε. Πάντως οι διοργανωτές απέσπασαν τα ευμενή σχόλια των παρισταμένων, διότι “… η προσπάθεια και η έμπνευσις των κατοίκων Κιλκισίου είνε όντως άξιαι πάσης υποστηρίξεως και εξάρσεως…..”.

Β. Τον χειμώνα της ίδια χρονιάς κυκλοφόρησε και κοινοποιήθηκε ευρύτερα στο στράτευμα εγκύκλιος του Αρχηγού Στρατού Λεωνίδα Παρασκευόπουλου. Καλούνταν οι άνδρες των Ενόπλων Δυνάμεων, αξιωματικοί και οπλίτες, να καταθέσουν προαιρετικά τις αποδοχές μιας ημέρας για την επίτευξη του σκοπού της ανεγέρσεως μνημείου υπέρ των πεσόντων στο Κιλκίς.

Την Πρωτοχρονιά του 1920 η εγκύκλιος φιλοξενήθηκε στον Τύπο με τον τίτλο: “ΑΠΟΘΑΝΑΤΙΣΩΜΕΝ ΤΗΝ ΝΙΚΗΝ ΤΟΥ ΚΙΛΚΙΣ”. Στο κείμενο υπήρχε εκτενής αναφορά στην εν λόγω μάχη, στους πολέμους που ακολούθησαν ως το 1920 και στα αίτια καθυστέρησης ανέγερσης του μνημείου. Περιγράφονταν η συγκρότηση επιτροπής για την συγκέντρωση του αναγκαίου χρηματικού ποσού, την διεξαγωγή διαγωνισμού για την επιλογή του καλλιτέχνη που θα φιλοτεχνούσε το έργο. Ένα έργο, μνημείο ή μεγαλοπρεπές ηρώο “….. συμβολίζον δια μέσου των αιώνων το μεγαλείον της συντελεσθείσης νίκης, τον θρίαμβον των Ελλήνων όλων και την ανδρείαν των εκεί πεσόντων συναδέλφων μας….”.

Γ. Οι προσπάθειες για τη συγκέντρωση χρημάτων υπέρ του μνημείου συνεχίστηκαν και την Κυριακή 21 Ιουνίου 1920, ημέρα κατά την οποία εορτάστηκε “ … η επέτειος της αλώσεως του Κιλκίς….”. Τα σχολεία της πόλης διοργάνωσαν εορτή, πραγματοποιήθηκε λαχειοφόρος αγορά και πωλήθηκαν χειροτεχνήματα των μαθητών. Το πρωί με την καθιερωμένη λαμπρότητα και εξαιρετική επιτυχία πραγματοποιήθηκε η τελετή απόδοσης τιμής στους ήρωες του 1913. “… Η οργάνωσις και η επιτυχία αυτής ήτο έργον του ρέκτου δημάρχου κ. Ιωαννίδου, των πολιτικών και θρησκευτικών αρχών….”, σημειώνεται σε σχετική ανταπόκριση.

Από τις πρώτες εκείνες προσπάθειες χρειάστηκαν άλλα οκτώ χρόνια για να επιτευχθεί το επιθυμητό, η τοποθέτηση Μνημείου στον λόφο των Ηρώων της μάχης ου Κιλκίς. Οι λόγοι εν περιλήψει εκτέθηκαν εισαγωγικά. Το μνημείο στα μετέπειτα χρόνια έγινε το έμβλημα της πόλης και της περιοχής του Κιλκίς.

ΠΗΓΕΣ:
Εφ. ΕΜΠΡΟΣ, φ. 11392/24-7-1928, σ. 7.
Εφ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ φ. 2728/5-9-1919, σ. 1, φ. 2739/16-9-1919, σ. 1, φ. 2841/1-1-1920, σ. 1, φ. 3009/23-6-1920, σ. 1, φ. 5773/23-7-1928, σ. 1, 5774/24-7-1928.
Μυκονιάτης Ηλίας, “Τα Ηρώα των Βαλκανικών πολέμων”, π. Αρχαιολογία – Τέχνες, τ. Ιούνιος 1996.
Παλαμάς Κωστής, Άπαντα, τ. ΙΣΤ, (Μπίρης).
Σαράφης Στέφανος, Άπαντα, τ. Β΄, Αθήνα 1964.
Χρ. Ίντος, Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912-1913), Από το Κιλκίς στη Δοϊράνη και στη Στρώμνιτσα, Αθήνα 2013.