Ο ΤΡΥΓΟΣ ΣΤΗ ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΑ ΠΑΛΙΑ

Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος

Το 2024 ο τρύγος μας ήρθε νωρίς, λόγω των καιρικών συνθηκών που επικράτησαν κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, υψηλές θερμοκρασίες και ξηρασία. Βέβαια με  ποικιλίες αμπέλου που καλλιεργούνται πλέον και στην περιοχή μας εδώ και χρόνια, τρύγο έχουμε και κατά το μήνα Αύγουστο.

Ο τρύγος στη Γουμένισσα, γνωστή από αιώνων για την αμπελοκαλλιέργεια και την παραγωγή εξαιρετικής ποιότητας κρασιού, παραδοσιακά τοποθετούνταν μετά από το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Σεπτεμβρίου και κατά την μεγαλύτερη περίοδο του Οκτωβρίου. Η παράταση της διάρκειας του τρύγου πέρα από την περίοδο ωρίμανσης των σταφυλιών οφείλονταν και σε άλλους λόγους. Στα μέσα που χρησιμοποιούνταν για την μεταφορά των τρυγητών, αναγκάζονταν να βαδίσουν ή να μετακινηθούν με τα ζώα σε αρκετά μεγάλες αποστάσεις. Στην αγροτική οδοποιία που ήταν σε αρκετές περιπτώσεις δύσκολη. Στον τρόπο μεταφοράς των σταφυλιών με τα ζώα ή και τα κάρα, αν υπήρχαν, και σε ό,τι άλλο είχε σχέση με αυτά τα δεδομένα. Σήμερα η περίοδος του τρύγου έχει συντομεύσει χάρις στα μηχανοκίνητα μέσα, στην ευκολότερη πρόσβαση προς τα αμπέλια και σε κάποιες περιπτώσεις στο, όταν υπάρχει, επαρκές εργατικό δυναμικό.

Μεταφορά σταφυλιών στη Γουμένισσα, (πηγή, Κιβωτός Γουμένισσας)

Σε κάθε περίπτωση ο τρύγος ήταν μεγάλη προσπάθεια, κόπος, αγώνας, αγωνία για τις καιρικές συνθήκες που θα επικρατήσουν κατά την περίοδό του, ξεσηκωμός όλης της οικογένειας, των συγγενών και φίλων, των οποίων τη βοήθεια ήταν υπολογίσιμη. Ήταν και είναι μεγάλη γιορτή, γιατί όλοι ήταν στους δρόμους, στα αμπέλια, στα πατητήρια. Πολλές οι φωνές, οι συζητήσεις, δεν έλλειπαν τα αστεία, τα πειράγματα  και τα τραγούδια.

Προηγούνταν επίπονη και μακρά προετοιμασία από τους παραγωγούς. Στα σταυροδρόμια της κωμόπολης υπήρχαν κρήνες από τις οποίες έρρεαν άφθονα νερά. Γύρω από αυτές οι περίοικοι – παραγωγοί τοποθετούσαν τα αναγκαία ξύλινα σκεύη τους. Κάδους με τους οποίους μετέφεραν τα σταφύλια, βαρέλια συγκέντρωσης του καρπού, όπως και βαρέλια, όπου θα τοποθετούσαν τα κρασιά. Σκοπός, να τα καταβρέξουν, να φουσκώσουν και να επουλωθούν οι τυχόν ρωγμές για να προλάβουν απώλεια μούστου ή κρασιού. Αν συνεχίζονταν διαρροή νερού, τότε τοποθετούσαν στάχτη, βαμβάκια στις ρωγμές και άλλα μέσα για να λύσουν το πρόβλημα. Παράλληλα συντηρούσαν τα μεταλλικά στεφάνια που δένουν τα βαρέλια. Η διαδικασία αυτή κρατούσε μια ή και περισσότερες εβδομάδες. Και οι επαγγελματίες βαρελοποιοί, που δεν έλλειπαν, βρίσκονταν στο αποκορύφωνα της απασχόλησής τους.

Πάτημα σταφυλιών στη Γουμένισσα, (οικογένεια Σλαύκου, φωτ. + Αικ. Σλαύκου-Λιάπη)

Συντήρηση υπήρχε και για τα μεγάλα πατητήρια που ήταν τοποθετημένα από την κατασκευή τους σε υπόγεια. Η χωρητικότητα καθενός από αυτά ανέρχονταν σε πολλές εκατοντάδες, σε κάποιες περιπτώσεις σε χιλιάδες οκάδες σταφυλιών. Στα ίδια υπόγεια υπήρχαν και μεγάλων διαστάσεων βαρέλια για την τοποθέτηση του κρασιού, όταν θα έρχονταν η ώρα να αποθηκευθεί εκεί. Μικρότερη και ευκολότερη ήταν η φροντίδα για καλάθια, κοφίνια, κασόνια και άλλα απαραίτητα μέσα για τον τρύγο, ακόμα για τα ζώα, τα σαμάρια, τα κάρα κλπ.

Ο τρύγος ξεκινούσε. Κάθε μικρός ή μεγάλος παραγωγός ρίχνονταν στο αγώνα από τα βαθειά χαράματα. Μέσα στην ημέρα σε κάθε αμπέλι κάποιοι τρυγούσαν και άλλοι με τα ζώα μετέφεραν τον καρπό στο σπίτι. Σύνθλιψη – πάτημα  των σταφυλιών στους κάδους μεταφοράς, άδειασμα στα βαρέλια – πατητήρια. Τα δρομολόγια πολλά, τα ζώα αγκομαχούσαν. Όταν μετά το 1960 κάποιοι δρόμοι ασφαλτοστρώθηκαν, σε κατηφοριές τα πέταλά τους γλιστρούσαν και δεν ήταν σπάνιο να κάθονται. Υπήρχαν  απώλειες σταφυλιών, με την ανθρώπινη βοήθεια ανορθώνονταν και συνέχιζαν την πορεία τους.

Και στις παλιές εποχές στον τρύγο εκτός από τα μέλη της οικογένειας, φίλους και συγγενείς, αναζητούνταν εργάτες. Η κωμόπολη ήταν γνωστή για την προσφορά εργασίας την περίοδο του τρύγου, όπως και την περίοδο της καλλιέργειας των αμπελιών. Έρχονταν εργάτες, άντρες και γυναίκες, από άλλα μέρη ακόμη και από μακρινά, τη Δυτική Μακεδονία και τη Βόρειο Ήπειρο. Κάποιοι με την πάροδο των χρόνων παρέμειναν και έγιναν μόνιμοι κάτοικοι της περιοχής.

Πατητήρι στο υπόγειο της οικίας Χταζηγεωργίου στη Γουμένισσα

Η όλη διαδικασία του τρύγου κάποτε τελείωνε. Ξεκινούσαν νέες φροντίδες. Το καθημερινό πάτημα των στέμφυλων τουλάχιστον δύο και τρεις φορές την ημέρα με ειδικά διχαλωτά ξύλα ή και με τα πόδια στα μεγάλα υπόγεια πατητήρια. Σε αυτή την περίπτωση δεν έλειπαν οι ζάλες των πατητών από τις αναθυμιάσεις, σπάνια δε σημειώνονταν θάνατος κάποιου.

Ο μούστος που παίρνονταν την πρώτη ή τη δεύτερη μετά τον τρύγο ημέρα ήταν  απαραίτητος για την παρασκευή πολλών εφοδίων αναγκαίων για την οικογένεια ιδιαίτερα για την περίοδο του χειμώνα. Πετμέζι, μουσταλευριά, ρετσέλια, ξερά σύκα βρασμένα σε πετμέζι και άλλα. Η παρασκευή του κάθε είδους είχε τη δική του διαδικασία και απαιτούσε χρόνο και επίπονη εργασία από τη νοικοκυρά. Το πετμέζι υποκαθιστούσε την πανάκριβη και σπάνια τότε ζάχαρη. Τα παρασκευάσματα φυλάσσονταν σε πήλινα δοχεία διαφόρων μεγεθών και σχημάτων, απαραίτητα εξαρτήματα κάθε νοικοκυριού.

Βαρέλι κρασιού στο υπόγειο της οικίας Χατζηγεωργίου στη Γουμένισσα

Μετά την παρέλευση κάποιων ημερών ή και εβδομάδων, εξαρτιόνταν από την θερμοκρασία του περιβάλλοντος, ολοκληρώνονταν η ζύμωση, η μετατροπή του μούστου μέσα στα στέμφυλα σε κρασί. Αυτός ήταν ο παραδοσιακός τρόπος παραγωγής κρασιού στη Γουμένισσα. Του λεγόμενοι μπρούσκου. Το έπαιρναν και το αποθήκευαν σε ειδικά ξύλινα βαρέλια, τα οποία προηγουμένως καθαρίζονταν και απολυμαίνονταν με καυτό νερό. Το κρασί ωρίμαζε με την πάροδο των ημερών, των μηνών και ήταν έτοιμο για κατανάλωση. Οι εργασίες,  οι φροντίδες και οι λεπτομέρειές τους για τα γλυκά και το κρασί ως επακόλουθα του τρύγου, είχαν και έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Τρύγος! Αγώνας, αγωνία, κόπος, γιορτή, ελπίδα για να αντιμετωπιστούν με τη διάθεση των αγαθών του βασικά θέματα και προβλήματα της ζωής των παραγωγών και των οικογενειών τους την υπόλοιπη περίοδο του χρόνου. Ήταν και είναι κάτι το ξεχωριστό από τα πανάρχαια χρόνια ως σήμερα παρά τις αλλαγές που έχουν επέλθει.