Νοέμβριος 1918: Ο μήνας λήξης του Μεγάλου Πολέμου και το σύμβολο της παπαρούνας

24 Νοεμβρίου, 2022

Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος

Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, 1914-1918, γνωστός και ως ο Μεγάλος Πόλεμος άρχισε στις 28 Ιουνίου του 1914, με αφορμή τη δολοφονία του αρχιδούκα της Αυστροουγγαρίας Φραγκίσκου Φερδινάνδου στο Σεράγεβο της Βοσνίας. Από τη μια οι δυνάμεις της Ανταντ, Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία κλπ και από την άλλη οι Κεντρικές δυνάμεις, Γερμανία, Αυστροουγγαρία. Σταδιακά στο ένα ή στο άλλο στρατόπεδο εντάχθηκαν όχι μόνο οι χώρες της Ευρώπης αλλά και των άλλων ηπείρων. Τα μέτωπα του πολέμου που διαμορφώθηκαν ήταν πολλά και όσον αφορά τη χώρα μας και τον τόπο μας (Ν. Κιλκίς), βρέθηκαν στη δύνη του Μακεδονικού Μετώπου. Δόθηκαν σημαντικές μάχες, όπως οι γνωστές του Σεμέν ντε φερ, του Ραβινέ, του Σκρα, της Δοϊράνης.

Ο πόλεμος τελείωσε στις 11 Νοεμβρίου 1918 με την υπογραφή συνθηκολόγησης στο δάσος της Κομπιένης στη Γαλλία. Κράτησε περισσότερο από τέσσερα χρόνια και πήραν μέρος εκατομμύρια άνθρωποι. Πάρα πολλοί, μαχητές και άμαχοι χάθηκαν. Οι υλικές ζημιές τεράστιες.

Η 11η Νοεμβρίου, είναι γνωστή ως “Ημέρα Μνήμης” αφιερωμένη σε όσους έπεσαν στα πεδία των μαχών. Οι συμμετέχοντες στους εορτασμούς φορούν στο πέτο ομοίωμα παπαρούνας, το σύμβολο της θυσίας μαχητών και αμάχων. Η παπαρούνα προέκυψε από ποίημα του Καναδού Τζον Μάκρι, αξιωματικού υγειονομικής υπηρεσίας που πήρε μέρος στον πόλεμο. Το έγραψε στις 3 Μαΐου 1915 για τον συμπολεμιστή του Αλέξις Χέλμερ που σκοτώθηκε στη μάχη του Υπρ.
Το Υπρ είναι Δήμος της Δυτικής Φλάνδρας του Βελγίου, όπου κατά τον Α΄ Παγκόσμιο δόθηκε η ομώνυμη φονικότατη μάχη. 54. 395 νεκροί δεν βρέθηκαν ποτέ. Τα ονόματά τους αναγράφονται στην αψίδα – μνημείο του Μένεν. Κάθε βράδυ στις 8 ανακρούεται ο ύμνος “Η τελευταία φρουρά” και σταματά κάθε κυκλοφορία στην περιοχή.

Ο τίτλος του ποιήματος του Τζον Μάκρι είναι “Στις πεδιάδες της Φλάνδρας”. Οι παπαρούνες ήταν το μοναδικό λουλούδι που φύτρωνε και άνθιζε στον τόπο, όπου είχαν καταστραφεί τα πάντα από τη φωτιά, τις οβίδες και τα χημικά όπλα που δοκιμάστηκαν για πρώτη φορά στο πόλεμο εκείνον. Το κόκκινο χρώμα της παπαρούνας θυμίζει και συμβολίζει το αίμα των θυμάτων του Α΄ Παγκοσμίου.

Τζον Μάκρι: Στις πεδιάδες της Φλάνδρας
Στις πεδιάδες τις Φλάνδρας παπαρούνες ανθίζουν. Ανάμεσα στους σταυρούς σειρά με σειρά, την δικά μας θέση έτσι θυμίζουν. Κορυδαλλοί θαρραλέα πετώντας, αψηφούν των όπλων την κλαγγή σπάνια κελαηδίσματα τραγουδώντας.
Είμαστε οι νεκροί. Λίγες μέρες ζήσαμε, νιώσαμε την αυγή
και είδαμε την ομορφιά της δύσης.
Αγαπήσαμε και αγαπηθήκαμε,
και τώρα κειτόμαστε στις πεδιάδες τις Φλάνδρας.
Κράτα αυτό που έμεινε από την μάχη μας με τον εχθρό. Σε σένα τ’ αδύναμά μας χέρια παραδίδουν τον πυρσό. Κάνε τον δικό σου, κράτα τον ψηλά. Και αν η πίστη σου καμφθεί για μας που ‘χουμε πεθάνει δεν θα κοιμηθούμε ποτέ, όσο φυτρώνουν παπαρούνες στις πεδιάδες της Φλάνδρας….

Από την εποχή του Πολέμου εκείνου ίσα με σήμερα κατασκευάζονται σε εργαστήρια παπαρούνες για να πωλούνται και να τοποθετούνται στα πέτα όσων θυμούνται και συμμετέχουν στις εκδηλώσεις μνήμης για τα εκατομμυρίων των νεκρών του Μεγάλου Πολέμου. Τα έσοδα διατίθενται για φιλανθρωπικούς σκοπούς.

Σχέδιο του Σπύρου Βασιελίου στο εξώφυλλο του βιβλίου του Στ. Μυριβήλη ‘Η ζωή εν τάφω’.

Στην Ελλάδα ο Στρατής Μυριβήλης (1892-1969) που πήρε μέρος στην Α΄ Παγκόσμιο, στις επιχειρήσεις του Μακεδονικού Μετώπου, επηρεασμένος από τα γεγονότα έγραψε το γνωστό έργο του “Η ζωή εν τάφω” που εντάσσεται στην αντιπολεμική λογοτεχνία. Το εξώφυλλο του βιβλίου κοσμεί παπαρούνα, έργο του ζωγράφου Σπύρου Βασιλείου (1903-1985).

Ο Μυριβήλης για την παπαρούνα έγραψε:
«…..Αν μπορούσα θα καβαλίκευα το χαράκωμα. Ακουμπώ το μπαστούνι στο τοίχωμα, σηκώνουμαι στη μύτη της αρβύλας του γερού μου ποδιού και γαντζώνω τα δάχτυλα στους γαιόσακους που ‘ναι πάνω – πάνω. Ένας απ’ αυτούς λιώνει με μιας κι αδειάζει τον άμμο του πάνω μου. Λοιπόν τότες έγινε μιαν αποκάλυψη! Μόλις ξεφούσκωσε αυτό το σακί, χαμήλωσε η καμπούρα του και ξεσκέπασε στα μάτια μου μια μικρήν ευτυχία. Αχ, μου ‘καμε τόσο καλό στην ψυχή, λίγο ακόμα και θα πατούσα μια τσιριξιά χαρά. Ήταν ένα λουλούδι εκεί! Συλλογίσου. Ένα λουλούδι είχε φυτρώσει εκεί μέσα στους σαπρακιασμένους γαιόσακους. Και μου φανερώθηκε έτσι ξαφνικά τούτη τη νύχτα που ‘ναι γιομάτη θάματα. Απόμεινα να το βλέπω σχεδόν τρομαγμένος. Τ’ άγγισα με χτυποκάρδι, όπως αγγίζεις ένα βρέφος στο μάγουλο. Είναι μια παπαρούνα. Μια τόση δα μεγάλη, καλοθρεμμένη παπαρούνα, ανοιγμένη σαν μικρή βελουδένια φούχτα.
Αν μπορούσε να τη χαρεί κανένας μέσα στο φως του ήλιου, θα έβλεπε πως ήταν άλικη, μ’ ένα μαύρο σταυρό στην καρδιά, με μια τούφα μαβιές βλεφαρίδες στη μέση.
Είναι καλοθρεμμένο λουλούδι, γεμάτο χαρά, χρώματα και γεροσύνη. Το τσουνί του είναι ντούρο και χνουδάτο. Έχει κι ένα κόμπο που δεν άνοιξε ακόμα. Κάθεται κλεισμένος σφιχτά μέσα στην πράσινη φασκιά του και περιμένει την ώρα του. Μα δεν θ’ αργήσει ν’ ανοίξει κι αυτός. Και θα ‘ναι δυο λουλούδια τότες! Δυο λουλούδια μέσα στο περιβόλι του Θανάτου. Αιστάνουμαι συγκινημένος ξαφνικά ως τα κατάβαθα της ψυχής. …..».

Αυτή είναι η παπαρούνα του Μεγάλου Πολέμου. Θύμιζε και θυμίζει εκατομμύρια θύματα, μα οι πόλεμοι συνεχίστηκαν και συνεχίζονται. Είθε να σταματήσουν. Ας μην ξεχνάμε το άλικο χρώμα της παπαρούνας, το αίμα των θυμάτων των πολεμικών αναμετρήσεων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Απόστολος Βακαλόπουλος, Νέα Ελληνική Ιστορία, Θεσσαλονίκη 1997.
Marc Ferro, Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, 1914-1918, Αθήνα 1993.
Mark Mazower, Σκοτεινή Ήπειρος, Ο ευρωπαϊκός εικοστός αιώνας, Αθήνα 2013.
Στρατής Μυριβήλης, Η ζωή εν τάφω, ΕΣΤΙΑ 2011.
Βικιπαίδεια, ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια.
mixanitouxronou. gr
Χρ. Ίντος, Ο Μεγάλος Πόλεμος, Α΄ Παγκόσμιος 1914-1918, στον Ν. Κιλκίς, 2019.