Ο ΛΟΦΟΣ ΧΩΡΥΓΙΟΥ (Μεγάλοι λίθοι, πολλά ονόματα, μεγάλη ιστορία)

Γράφει ο Χρήστος Ίντος

Στην μεταξύ Βαφειοχωρίου και Χωρυγίου αγροτική περιοχή υψώνεται ένας χαρακτηριστικός λόφος που είναι γνωστός με πολλά ονόματα, Λαζαρίτσα, Καλαμπάκ, Κάστρο, Γαλά αλλά και άλλα, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Πρόκειται για φυσική οχυρή θέση που δεσπόζει ανατολικά του Αξιού και είναι ορατή από μακριά, από τις ανατολικές πλαγιές των βουνών Τζένα, Πάικο, Μπέλες αλλά και από την ευρύτερη περιοχή του Ν. Κιλκίς.

«Ο λόφος στεφανώνεται από βράχο που περικλείει κυκλική σχεδόν έκταση στο κέντρο του και πιθανότατα λειτουργούσε ως φυσική ακρόπολη. Είναι ορατά επιφανειακά οικιστικά λείψανα ενός οικισμού: τοίχοι, κατώφλια, πιθάρια, που ανακαλύφθηκαν μετά από καταστροφική προσπάθεια δενδροφύτευσης το 1985.

Χωρύγι, 19-7-1916. Παρακολούθηση από τον λόοφο Καλαμπάκ. (Πηγή, ΓΥΠ)

Στις υπώρειες του λόφου απλώνεται συλημένο νεκροταφείο κιβωτιόσχημων τάφων, πιθανότατα κλασικών χρόνων, που ανήκει στους κατοίκους του οικισμού. Οι ιστορικοί προτείνουν και τοποθετούν στη θέση αυτή το ρωμαϊκό σταθμό «Ταυρίανα», μικρό πόλισμα για να εξυπηρετεί τις ανάγκες των οδοιπόρων που κατευθύνονταν προς Θεσσαλονίκη και Ιδομενές, κατά μήκος της πορείας του Αξιού.……Από τον λόφο αυτόν προέρχονται διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα, όπως μια χάλκινη περικεφαλαία, δηλαδή κράνος «ιλλυρικού» τύπου, με εγχάρακτη παράσταση λιονταριών στην προμετωπίδα…….».

Αυτά μας πληροφορεί η αρχαιολόγος Θ. Σαββοπούλου, (Αρχαιολογική περιήγηση στο Νομό Κιλκίς, Από τα προϊστορικά μέχρι τα παλαιοχριστιανικά χρόνια, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κιλκίς 1998, σ. 103).

Άλλη γραπτή πηγή αναφέρει πως τρία χιλιόμετρα δυτικά του χωριού (Χωρυγίου) φαίνονται τα ίχνη κάποιου παλιού χωριού και νεκροταφείου. Είναι το ύψωμα Γαλά. (Εθνικός Σύλλογος Διδασκάλων και Νηπιαγωγών Παιονίας, Η Εκπαιδευτική Περιφέρεια Παιονίας, Αθήναι 1965, σ. 97). Την περίοδο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου (Α΄ ΠΠ, 1914-1916) και μετά την άφιξη στην περιοχή των δυνάμεων της Αντάντ το φθινόπωρο του 1915 οχύρωσαν τον λόφο οι Γάλλοι.

Άνοιξαν και ταύρο (οχυρωματικά έργα) που πήρε το ίδιο όνομα, όπως και ο λόφος, Γαλά. Προφανώς το όνομα το έδωσαν οι κάτοικοι της περιοχής κάνοντας αναφορά στα έργα των ξένων στρατιωτών που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή τους (Γάλλοι). Άλλοι υποστηρίζουν πως η ονομασία Γαλά προέρχεται από τη λέξη Κουλά ή κούλα που σημαίνει κάστρο. Με παραφθορά η λέξη κουλά έγινε γαλά.

Χωρύγι, 24-7-1016. Πορεία Στρατιωτικής Μονάδας. (Πηγή, ΓΥΠ).

Την περίοδο εκείνη υπάρχει η πληροφορία (διαδίκτυο) πως μελέτησε τον λόφο ο Γάλλος γεωλόγος και ωκεανογράφος Jacgues Bourcart (1895-1961). Υπηρετούσε στον γαλλικό στρατό του Μακεδονικού Μετώπου. Δεν μπορέσαμε να εντοπίσουμε τη σχετική του μελέτη και αναφορά. Είναι γεγονός πως ο επιστήμονας εκείνος που αργότερα εξελίχθηκε σε καθηγητή του Πανεπιστημίου της Σορβόνης και μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Επιστημόνων μελέτησε τα βουνά του Μετώπου και συνέταξε τη διδακτορική του διατριβή αναφερόμενος στα βουνά της Αλβανίας.

J. Bourcart (1895-1961), Γάλλος γεωλόγος (Πηγή, Διαδίκτυο)

Μετακινούμενοι οι Γάλλοι δυτικότερα τη θέση τους πήραν οι Άγγλοι. Ο λόφος λόγω της πολύχρονης στρατιωτικής παρουσίας των τότε συμμαχικών δυνάμεων και των οχυρωματικών έργων ονομάστηκε λόφος των πολυβόλων.

Ο Άγγλος αξιωματικός, ο A. J. Mann, που πήρε μέρος στον πόλεμο εκείνο με τον βαθμό του λοχαγού, αρχειοθέτης αξιωματικός του 22ου λόχου αεροστάτων που στρατοπέδευσε στην περιοχή του Ν. Κιλκίς, κοντά στο Μεταλλικό, έγραψε το βιβλίο «Το Μέτωπο της Θεσσαλονίκης». Το βιβλίο κοσμείται με πίνακες του William T. Wood και το προλόγισε ο αντιστράτηγος George Fr. Milne, οι οποίοι επίσης υπηρέτησαν στην ίδια περιοχή την περίοδο του Μεγάλου Πολέμου.

Στο βιβλίο συμπεριλαμβάνεται και ένα μακροσκελές ποίημα με τίτλο Κρέτσοβο. Είναι αφιερωμένο στον χαρακτηριστικό λόφο για τον οποίο κάνουμε λόγο. Το ότι πρόκειται για τον λόφο αυτόν το μαρτυρεί και πίνακας με το ίδιο θέμα που φιλοτέχνησε ο W. Wood. Προφανώς το όνομα αυτό προέρχεται από την τουρκικής προέλευσης ονομασία του παρακείμενου χωριού Κερέτς (ασβέστης, ασβεστότοπος).
Μερικοί στίχοι από το ποίημα:

ΚΡΕΤΣΟΒΟ
……………………………………………………………………….
Ήταν άραγε η μοίρα σου πάντοτε έτσι, εσύ ισχνέ πυλώνα,
Ή δάσος σε περικύκλωνε κάποτε;
Μήπως αναδύθηκες, άλλοτε, πάνω απ΄ τη θάλασσα,
Δροσερό σαν κάποιο νεογέννητο νησί του Αιγαίου;

Τι σκληρές μεταστροφές της τύχης πρέπει να έχεις δοκιμάσει,
Ποιες ανθρώπινες φιλοδοξίες να έχεις γνωρίσει.
Μαγυάροι και Βούλγαροι, Σλάβοι και αρχαίες φυλές,
Που πολέμησαν γύρω σου, σε κάναν κτήμα τους.
Τα αρχαία χρόνια μπορεί να ήσουν θρόνος
Ή βωμός όπου έκαιγαν ιερές φωτιές,
Σαν κι αυτές που τριγύρω καίνε, καθώς η μέρα τελειώνει,
………………………………………………………………….
Ό,τι έχω αισθανθεί κοντά σου, κανένας δεν μπορεί να γνωρίζει.
Αντίο σ΄ σένα, αρχαίο απόκρημνο βουνό, αντίο.

Στη λαογραφική παράδοση της περιοχής ο λόφος ήταν γνωστός με το όνομα Λαζαρίτσα και Λαζαρίνα, γιατί εκεί το Σάββατο του Λαζάρου οργανώνονταν από τους κατοίκους των γύρω χωριών πανηγύρι. Συγκεντρώνονταν πλήθος κόσμου και τελούνταν το έθιμο με τις Λαζαρίνες, δηλαδή χορός νέων κοριτσιών στολισμένων με τοπικές παραδοσιακές φορεσιές και άνθη. Αναγγέλλονταν η Ανάσταση του Λάζαρου και προαναγγέλλονταν εκείνη του Κυρίου.

Ο λόφος ήταν γνωστός και με το όνομα Καλαμπάκ. Πρόκειται για κατάλοιπο της μακραίωνης τουρκοκρατίας που σημαίνει φρούριο πάνω στον βράχο. Η ονομασία αυτή μας θυμίζει την Καλαμπάκα της Θεσσαλίας, όπου οι βράχοι των Μετεώρων, όπως και οικισμό στον Ν. Δράμας (Καλαμπάκι).

(Καλαμπάκα < τουρκική Kalabakaya (φρούριο στην κορυφή του βράχου) < τουρκική kale (=φρούριο, κάστρο)+ τουρκική baş (=κεφάλι,μτφρ. κορυφή)τουρκική kaya(=βράχος). (Νίκος Μαλαβάκης, Ετυμολογημένα τοπωνύμια Νομού Τρικάλων, περ. Τρικαλινά, 21, 2001, σελ. 115-116).

Η ονομασία Κάστρο είναι των νεότερων χρόνων, και δόθηκε από τους κατοίκους της περιοχής λόγω του χαρακτηριστικού γνωρίσματος του λόφου που μοιάζει με κάστρο. Το ίδιο όνομα υπάρχει σε πάρα πολλές περιοχές της Ελλάδας, όπου υπάρχουν θέσεις με μορφή κάστρου ή πραγματικά κάστρα έργα των ανθρώπων.

Στην περιοχή του λόφου πνέει με ιδιαίτερη ισχύ ο γνωστός τοπικός άνεμος Βαρδάρης. Εντονότερος και πολύ ψυχρός είναι την περίοδο του χειμώνα. Η τοπική παράδοση διέσωσε τον θρύλο: Γαμήλια πομπή με άλογα ξεκίνησε από το Κιλκίς για τη Γουμένισσα από όπου η νύφη. Όταν έφθασε στη Λαζαρίνα ενέσκηψε σφοδρός χιονιάς με δυνατό Βαρδάρη. Τόσο δυνατό ήταν το κρύο που μερικοί της συνοδείας πάγωσαν, μεταξύ αυτών και ο γαμπρός…..

Διαδικτυακές πληροφορίες χαρακτηρίζουν τον λόφο μεγαλιθικό μνημείο. Του προσδίδουν μυστηριακές ιδιότητες, η φαντασία φθάνει τα έγκατα της γης, σε υπόγειες στοές και διαδρομές. Όπως και να έχει το θέμα, είναι γεγονός πως ο λόφος για τον οποίο έγινε λόγος είναι εντυπωσιακός. Ίσως κάποτε η έρευνα (αρχαιολογική κλπ) μας δώσει και άλλες πληροφορίες, το αναδείξει και το καταστήσει επισκέψιμο, επίκεντρο ενδιαφέροντος πολλών.