Η μάχη της Δοϊράνης τον Σεπτέμβριο του 1918, η κατάρρευση του Μακεδονικού Μετώπου και το Διασυμμαχικό Μνημείο Πολυκάστρου

α. Η μάχη της Δοϊράνης. Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918) στο Μακεδονικό Μέτωπο μετά τη νίκη των ελληνικών και γαλλικών δυνάμεων στο Σκρα τον Μάιο του 1918 εναντίον των βουλγαρικών που υποστηρίζονταν από γερμανικές και αυστριακές, το ενδιαφέρον επικεντρώθηκε στο τομέα της Δοϊράνης. Εκεί οι αντίπαλοι υπό τις διαταγές του Βούλγαρου στρατηγού Βάζωφ είχαν οχυρωθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο σε τρία υψώματα, Πτι Κορονέ, Γκραν Κορονέ και Πιπ Ρίτζ. Θέση του τελευταίου υψώματος οι Άγγλοι την ονόμασαν “μάτι του διαβόλου”. Από εκεί παρακολουθούνταν οι κινήσεις των συμμάχων δυνάμεων σε ακτίνα πολλών μιλίων. Από την πλευρά των συμμάχων η επίθεση ανατέθηκε στην μεραρχία Σερρών που ηγούνταν ο υποστράτηγος Επαμεινώνδας Ζυμβρακάκης, στην 22η αγγλική υπό τη διοίκηση του στρατηγού Ουίλσον, στην μεραρχία Κρήτης υπό τον υποστράτηγο Παναγιώτη Σπηλιάδη, στο 3ο σύνταγμα του ελληνικού ιππικού και σε άλλες αγγλικές δυνάμεις. Στην βρετανο-ελληνική στρατιά ηγούνταν ο στρατηγός Μιλν.

Από τον Γάλλο αρχιστράτηγο των συμμαχικών δυνάμεων στο Μακεδονικό Μέτωπο Φρανσαί ντ΄ Εσπεραί ορίστηκε η επίθεση για τις 5/18 Σεπτεμβρίου. Από τους Βρετανούς αεροπόρους είχε διερευνηθεί η περιοχή του εχθρού από τον Αξιό μέχρι την Δοϊράνη. Ο Μιλν αποφάσισε η επίθεση να διεξαχθεί δεξιά και αριστερά της λίμνης. Αν όλα πήγαιναν καλά το πρώτο τμήμα των επιτιθέμενων θα συνέχιζε πορεία προς τη Στρώμνιτσα και το δεύτερο θα εκκαθάριζε το όρος Κερκίνη και την κοιλάδα του Στρυμόνα.

Η επίθεση δυτικά της λίμνης έγινε από το 12ο βρετανικό σώμα. Στις 05 και 08 το πρωί της 5ης/18ης Σεπτεμβρίου άρχισε η επίθεση εναντίον του υψώματος Γκραν Κορονέ. Ήταν γνωστό και με το όνομα “Πυραμίδα”. Είχε αριστερά του την 22η βρετανική μεραρχία και δεξιά την μεραρχία Σερρών. Ο αγώνας ήταν σκληρός, με απώλειες από τις δύο πλευρές και ως το βράδυ της ίδιας ημέρας η βρετανική μεραρχία ενισχυμένη από το 3ο σύνταγμα της μεραρχίας Σερρών είχε μικρά κέρδη.

Για τη δεύτερη ημέρα των επιχειρήσεων, 6/19 Σεπτεμβρίου 1918, δυτικά της λίμνης, ο διοικητής του 12ου βρετανικού σώματος στρατού είχε ζητήσει αναστολή των επιχειρήσεων. Η πρόταση εγκρίθηκε αλλά ο αρχιστράτηγος Ντ΄ Εσπεραί επεσήμανε, πως καλό θα ήταν οι επιχειρήσεις να συνεχισθούν αφού δυτικότερα, στην περιοχή του σερβικού μετώπου, στο όρος Βόρα (Καϊμακτσαλάν), είχε επιτευχθεί διάσπαση του εχθρού. Οι δυνάμεις στην Δοϊράνη έπρεπε να εκμεταλλευτούν το γεγονός.

Μετά από ανακατατάξεις στη σύνθεση των βρετανικών μονάδων ξεκίνησε η επίθεση της 6ης/19ης Σεπτεμβρίου χωρίς και πάλι αξιόλογα αποτελέσματα. Πέρα από το κέρδος της πρώτης ημέρας, την κατάληψη Δοϊράνης και του Πτι Κορονέ, οι απώλειες ήταν μεγάλες. Τα βρετανικά τάγματα περιορίστηκαν στο ένα τέταρτο της δύναμής τους.

Στην επίθεση ανατολικά της λίμνης δραστηριοποιήθηκε το 16ο βρετανικό σώμα υπό τον στρατηγό Μπριγκς με τη συνδρομή της μεραρχίας Κρήτης. Αυτή προωθήθηκε στην πρώτη γραμμή αναλαμβάνοντας το κύριο βάρος της επίθεσης. Αντικειμενικό της σκοπός η κατάληψη εχθρικών θέσεων βόρεια της λίμνης. Υποστηρίχθηκε από την 84η ταξιαρχία της 28ης βρετανικής μεραρχίας, το 3ο ελληνικό σύνταγμα ιππικού και βρετανικά τμήματα.

Η επιχείρηση ξεκίνησε στις 3 το πρωί της 5ης/18ης Σεπτεμβρίου και ακολούθησε ολοήμερος σκληρός αγώνας με σημαντικές απώλειες και από τις δύο πλευρές. Τα επιτιθέμενα συντάγματα πέρασαν στις εχθρικές γραμμές, ενεργοποιήθηκαν ελληνικές και βρετανικές εφεδρείες και παρά ταύτα καθηλώθηκαν.

Την επόμενη ημέρα, 6/19 Σεπτεμβρίου, τα ελληνικά τμήματα της πρώτης γραμμής αντικαταστάθηκαν και το βράδυ 6/19 προς 7/20 Σεπτεμβρίου η Κρήτης και το 3ο σύνταγμα ιππικού αποσύρθηκαν στην Ευκαρπία Κιλκίς για ανάπαυση και ανασυγκρότηση. Ήταν γεγονός πως η πολεμική επιχείρηση Βρετανών και Ελλήνων στη Δοϊράνη δεν πέτυχε τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Ωστόσο, η βρετανο-ελληνική στρατιά διατάχθηκε από τον Φρανσαί Ντ΄ Εσπεραί να οργανώσει την περιοχή που κατέλαβε και να απασχολεί τον εχθρό στον τομέα της.

Με τις επιχειρήσεις αυτές δεν επιτεύχθηκαν οι προκαθορισμένοι στόχοι. Δόθηκε η ευκαιρία στις συμμαχικές δυνάμεις να έχουν θετικά αποτελέσματα στον δυτικό τομέα του Μακεδονικού Μετώπου. Στην Δοϊράνη οι εχθρικές θέσεις εκκενώθηκαν, όταν έγινε γνωστό το ρήγμα του μετώπου στον Βόρα. Οι δύο ελληνικές μεραρχίες, Σερρών και Κρήτης, ανασυντάχτηκαν. Η πρώτη λόγω των μεγάλων απωλειών της δεν πήρε μέρος στην καταδίωξη του εχθρού που ακολούθησε, ενώ η δεύτερη συμπράττοντας με αγγλικές δυνάμεις συνέχισε τις επιχειρήσεις καταδίωξης. Οι απώλειες στη μάχη της Δοϊράνης αντιπάλων και συμμάχων ήταν πολύ μεγάλες.

β. Η κατάρρευση του Μακεδονικού Μετώπου. Η κύρια προσπάθεια εναντίον των αντιπάλων έγινε στον Βόρα. Η εκτέλεση της επίθεσης ανατέθηκε στον σερβικό στρατό. Εκεί επήλθε το ρήγμα του εχθρού με αποτέλεσμα την κατάρρευση του εχθρικού μετώπου στη Μακεδονία. Τα ελληνικά στρατεύματα εκεί συμμετείχαν με το 35ο σύνταγμα υπό τον συνταγματάρχη Παναγιώτη Γαργαλίδη.

Οι επιτυχίες συνεχίστηκαν και ανατολικότερα, στον τομέα του Στρυμόνα, από τις συμμαχικές δυνάμεων που έδρευαν στην περιοχή. Των ελληνικών ηγούνταν ο αντιστράτηγος Λεωνίδας Παρασκευόπουλος. Στις 18 Σεπτεμβρίου 1918, οι Έλληνες απελευθέρωσαν και πάλι, όπως το 1913, τις πόλεις Σέρρες, Δράμα, Καβάλα. Στις 21 του ίδιου μήνα κατέλαβαν την Στρώμνιτσα. Η Βουλγαρία αναγκάστηκε να ζητήσει συνθηκολόγηση.

γ. Το τέλος του Μεγάλου Πολέμου. Οι Γερμανοί στρατηγοί του Ανατολικού Μετώπου Χίντεμπουργκ και Λούντεντορφ μετά την ήττα και την συνθηκολόγηση της Βουλγαρίας στο Μακεδονικό Μέτωπο στις 29 Σεπτεμβρίου 1918 εισηγήθηκαν στην Κυβέρνησή τους να δρομολογηθεί ανακωχή και συνθηκολόγηση. Επιβάλλονταν από την εξέλιξη των γεγονότων σε όλα τα μέτωπα.

Ο «Μεγάλος Πόλεμος» τελείωσε στις 11 Νοεμβρίου 1918 με την υπογραφή συνθηκολόγησης στο δάσος της Κομπιένης στη Γαλλία. Κράτησε περισσότερο από τέσσερα χρόνια και πήραν μέρος 65 εκατομμύρια άνθρωποι. Τα οκτώ σκοτώθηκαν, τα 21 τραυματίστηκαν. Οι υλικές καταστροφές ανά τον κόσμο ήταν ανυπολόγιστες. Οι απώλειες της Ελλάδας στον Στρατό ήταν: 834 αξιωματικοί και στρατιώτες νεκροί, 3.790 τραυματίες, 671 εξαφανίστηκαν. Χάθηκαν 205 εμπορικά πλοία και το χρέος της χώρας τεράστιο. Η συμβολή των Ελλήνων στη νίκη της Αντάντ ήταν σημαντική. Αναγνωρίστηκε με τη συνθήκη των Σεβρών (1920). Βέβαια η έκβαση των ελληνικών πραγμάτων στη συνέχεια πήρε άλλη τροπή και κατέληξε στην τραγική για τον ελληνισμό Μικρασιατική Καταστροφή.

δ. Το Διασυμμαχικό Μνημείο Πολυκάστρου. Στο ύψος του 60ου χιλιομέτρου της εθνικής οδού Θεσσαλονίκης – Ευζώνων, σε μικρή απόσταση από την πόλη του Πολυκάστρου, στήθηκε το 1977 Διασυμμαχικό Μνημείο προς τιμή των στρατιωτών έπεσαν στο Μακεδονικό Μέτωπο. Τα εγκαίνιά πραγματοποιήθηκαν στις 7 Μαΐου 1977. Το Μνημείο αναγέρθηκε με δαπάνες της Ελλάδας, Μεγάλης Βρετανίας, Γαλλίας, Σερβίας και Ιταλίας, σε έκταση δεκατεσσάρων στρεμμάτων. Παραχώρησε ευγενικά για τον σκοπό αυτό από την οικογένεια Χρήστου Καραθόδωρου.

Το σχήμα του Μνημείου είναι πεντάπλευρο, αφιερωμένη κάθε πλευρά σε μια από τις πέντε χώρες, με σχετική ομοιότυπη αναγραφή και αναφορά στην προσφορά κάθε μιας. Υπάρχει η επιγραφή: « Στα παιδιά της Γαλλίας – Μ. Βρετανίας-Ελλάδας-Ιταλίας και Σερβίας, τα οποία πιστά στις εντολές των προγόνων τους πολέμησαν μαζί σ’ αυτά τα μέρη και έπεσαν για την Ελευθερία και για την παγκόσμια Ειρήνη 1915-1918». Σε μαρμάρινη πλάκα αναγράφονται τα ονόματα των πρωτεργατών για την ανέγερση του Μνημείου, των προέδρων των Διασυμμαχικών Ενώσεων. Παράπλευρα είναι οι προτομές των Πρωθυπουργών της περιόδου 1916-1918 των πέντε συμμάχων χωρών. Ιταλίας Βιτόριο Ορλάντο, Γαλλίας Αριστείδη Μπριάν, Ελλάδας Ελευθερίου Βενιζέλου, Σερβίας Νίκολα Πάσιτς και Μεγάλης Βρετανίας Λόιντ Τζώρτζ.

Στον χώρο του Μνημείου κάθε χρόνο τον Σεπτέμβριο διοργανώνεται εκδήλωση για τη διάσπαση του Μακεδονικού Μετώπου τον Σεπτέμβριο του 1918 που ήταν και η αρχή του τέλους του Μεγάλου Πολέμου. Τιμώνται όσοι έπεσαν και πολέμησαν στις μάχες του συγκεκριμένου Μετώπου, όπως και η προσφορά κάθε μίας από τις συμμάχους χώρες. Το Μνημείο και η επετειακή εκδήλωση είναι διεθνούς προβολής υπενθυμίζοντας και υπογραμμίζοντας τη συμβολή της Ελλάδας στην έκβαση του Α΄ ΠΠ.

Στο πλευρό των Συμμάχων της Αντάντ ήταν και η τότε Ρωσία, η οποία όμως μετά την Οκτωβριανή επανάσταση (1917) απέσυρε τη συμμετοχή της. Ωστόσο Ρώσοι στρατιώτες είχαν πάρει μέρος στο Μακεδονικό Μέτωπο. Η συμβολή τους δεν συμπεριλήφθηκε στο Μνημείο του Πολυκάστρου, διότι η Σοβιετική Ένωση δεν συμμετείχε στην ανέγερση του μνημείου. Εκατό χρόνια σχεδόν μετά η σύγχρονη Ρωσία θέλει την υπενθύμιση της συμμετοχής της στο Μακεδονικό Μέτωπο και τα τελευταία χρόνια αντιπροσωπία της συμμετέχει στον εορτασμό.

(Περίληψη από την εργασία μας, Ο Μεγάλος Πόλεμος – Α΄ Παγκόσμιος 1914-1918 – στον Νομό Κιλκίς, Γουμένισσα 2019).