Η Γουμένισσα της αμπέλου και ο Άγιος Τρύφων

Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος

Η αμπελοκαλλιέργεια στην Γουμένισσα υπήρξε από αιώνων η κύρια ενασχόληση των κατοίκων της. Η ημέρα μνήμης του Αγίου Τρύφωνα, προστάτη των αμπελουργών, την 1η Φεβρουαρίου, ιδιαίτερα τιμάται στον τόπο μας. Μάρτυρες οι παλαιές τοιχογραφίες του Αγίου, με κλαδευτήρι στο χέρι, στους Ιερούς Ναούς Παναγίας Γουμενίσσης (Μονής) και Κοιμήσεως Θεοτόκου Ομαλού.

Οι καλλιεργητές ράντιζαν την ίδια ημέρα τα αμπέλια με Αγιασμό, «για να έχουν την ευλογία του Αγίου, να είναι απρόσβλητα από ασθένειες και να καρποφορούν».

Επίσης στη Γουμένισσα ο Άγιος τιμάται ιδιαίτερα από τους κατοίκους της κωμόπολης με καταγωγή από την Ανατολική Ρωμυλία, κατεξοχήν αμπελοκαλλιεργητές. Προς τιμήν του την δεκαετία του 1960 ιστόρησαν μικρό ξωκλήσι – προσκυνητάρι – στην έξοδο της κωμόπολης προς Στάθη. Αργότερα στην συνοικία τους, και στο ψηλότερο σημείο, ανήγειραν μικρό ναό, στην θέση του οποίου ανοικοδόμησαν μεγαλύτερο τα τελευταία χρόνια με τη συνδρομή των ιδίων, κατοίκων της κωμόπολης και της ευρύτερης περιοχής. Η αγιογράφηση έγινε επίσης με τη συνδρομή κατοίκων της Γουμένισσας.

Η τιμώμενη φορητή Εικόνα ήταν δωρεά του συντοπίτη ιατρού αείμνηστου Γεωργίου Σαμαρά και της συζύγου του Μαρίας, αγιογραφημένη το 1969. Τα τελευταία χρόνια τη συντήρησε η επίσης συντοπίτισσα αγιογράφος Άννα Γουγουμάνη.

Στο προαύλιο του ναού τελείται πανηγύρι. Πέρα από τις θρησκευτικές τελετές, εσπερινό την προηγουμένη, Θεία Λειτουργία και Αγιασμό ανήμερα, περιλαμβάνει θυσία μόσχου, παρασκευή γεύματος με το κρέας και διανομή στους προσερχόμενους (κουρμπάνι). Συμμετέχουν προσκυνητές, αρχές, χορευτικά συγκροτήματα με τοπικά μουσικά όργανα. Την διοργάνωση έχει ο τοπικός Πολιτιστικός και Λαογραφικός Σύλλογος «Άγιος Τρύφων».

Παλιά στη Γουμένισσα την ίδια ημέρα οι γυναίκες δεν έραβαν και δεν έπλεκαν «για να φύγουν μακριά οι ψύλλοι και όλα τα ζουζούνια”. Η ερμηνεία αυτού του λαογραφικού στοιχείου στη συνέχεια….
O Άγιος Τρύφων καταγόταν από τη Λάμψακο της Φρυγίας και έζησε στα χρόνια των αυτοκρατόρων Γορδιανού (238-244), Φιλίππου (244-249) και Δεκίου (249-251). Κατάγονταν από φτωχή οικογένεια και για να ζήσει στα παιδικά του χρόνια έβοσκε χήνες. Μελετούσε με ζήλο την Αγία Γραφή, εκτελούσε με ευλάβεια τα θρησκευτικά του καθήκοντα και κατόρθωσε να διδάσκει την αληθινή πίστη και στους άλλους. Δέχθηκε τη χάρη του Αγίου Πνεύματος, ο Θεός τον αξίωσε να θαυματουργεί. Ομολογώντας την πίστη και την αφοσίωσή του στον Χριστό στα χρόνια του Δέκιου, το 250 μ.Χ., θανατώθηκε, αφού υποβλήθηκε σε βασανιστήρια, τα οποία υπέμενε καρτερικά.

Ποια όμως ήταν η σχέση του Αγίου Τρύφωνα με το αμπέλι και τα ζουζούνια; Σύμφωνα με την παράδοση, ο Άγιος δάμασε και έδεσε όλα εκείνα τα ζωντανά που κατέστρεφαν τις καλλιέργειες των ανθρώπων και εξολόθρευαν τους καρπούς των αμπελιών και των κήπων. Και οι καταστροφείς είναι: “….. κάμπη, σκώληξ, σκωληκοκάμπη, σκάνθαρος βρούχος, ακρίς, επίμαλος, καλιγάρις, μακρόπους, μύρμηγξ, φθείρ, ρυγίτης, ψυλλίτης…!” ,(Μικρό Ευχολόγιο, Έκδοση Αποστολικής Διακονίας, 1993, σ. 327-8) και τα Βίος και Ακολουθία του Αγίου και ενδόξου μεγαλομάρτυρος Τρύφωνος του θαυματουργού, Αθήναι 2003, Συμεών του Μεταφραστού, Μαρτύριον του αγίου μεγαλομάρτυρος Τρύφωνος, (J. P. Migne P.G., τ. 114, Paris 1857).
Σε μεγαλυνάριο αφιερωμένο στον Άγιο αναφέρεται: “Φύλαττε ἐκ βλάβης τε καὶ φθορᾶς, ἡμῶν τὰς ἀμπέλους, καὶ τοὺς κήπους καὶ τὰ φυτά, ὡς μεγίστην χάριν, λαβὼν παρὰ Κυρίου, καὶ δίωκε θηρία Τρύφων τὰ φθείροντα”. Η σχέση του Αγίου με το αμπέλι αποδίδεται στην ευρεία αμπελοκαλλιέργεια στην ιδιαίτερη πατρίδα του την Λάμψακο της Μικράς Ασίας. Την γνώριζε και ήθελε να την προστατέψει.

Σύμφωνα με μια τοπική μας παράδοση την ημέρα της μνήμης του οι αμπελουργοί δεν κλαδεύουν, γιατί όταν κάποιος πήγε στο αμπέλι να κλαδέψει ανήμερα του Αγίου Τρύφωνα, αντί να κόψει με το κλαδευτήρι την κληματόβεργα, έκοψε την μύτη του. Ζήτησε συγνώμη από τον Άγιο, την βοήθειά του και γιατρεύτηκε.

Στη Γουμένισσα και τα χωριά της έχουν κάποιοι το όνομα Τρύφων με μεγαλύτερη συχνότητα να συναντάται στο ορεινό χωριό του Πάικου, την Καστανερή. Και αυτή είχε κάποτε αμπέλια και μάλιστα σε αγροτική περιοχή που γειτνίαζε με εκείνη της Γουμένισσας, πάνω από τη γνωστή θέση «δύο ποτάμια».

Σημείωση: Περίληψη από σχετικό κείμενό μας που δημοσιεύθηκε το πρώτον τη δεκαετία του 1970. Οι πολλές αναδημοσιεύσεις του ή αποσπασμάτων του έκτοτε δεν αναφέρουν την πηγή, (ας είναι ευλογημένες!).