Η Eπανάσταση στη Μακεδονία: Οι μεγάλοι πρόδρομοι του Αγώνα

200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821

Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος

Στη συνέχεια των δημοσιευμάτων μας για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821 θα αναφερθούμε, έστω περιληπτικά, σε γεγονότα και πρόσωπα που έλαβαν μέρος στον αγώνα εκείνον στις βόρειες ελληνικές επαρχίες. Στη Μακεδονία. Και σήμερα ακόμη μεγάλο μέρος της συμμετοχής των Μακεδόνων στον Εθνικό Απελευθερωτικό Αγώνα του 21 παραμένει άγνωστο, αν και μετά από έρευνες έχουν ανακοινωθεί και δημοσιευθεί πολλά σχετικά εδώ και πολλά χρόνια. Στη Μακεδονία από το 1430 ως το 1821 σημειώθηκαν οκτώ επαναστάσεις. Είχαμε την εμφάνιση των πρώτων Ελλήνων αρματολών (1627) με πιο γνωστά ονόματα εκείνα των Περδικάρη, Πολύζου, Γράψα, Μπαλαμπάνη και Σερμπέτη. Ακολούθησαν, μετά το 1715, οι Βλαχάβας, Ζήδρος, Λάπας, Φαρμάκηδες, Λαζαίοι, ο Δήμος του Βαρδαριού και ο Νικοτσάρας.

Μεγάλη ήταν η συμβολή και η προσφορά στην εθνική υπόθεση των Μακεδόνων που για επαγγελματικούς λόγους είχαν εγκατασταθεί στις παραδουνάβιες χώρες και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Ήταν έμποροι, πραματευτάδες, τεχνίτες, λόγιοι. Σπουδαία κέντρα του ελληνισμού η Βιέννη, η Βουδαπέστη, το Βουκουρέστι, το Τεμεσβάρ, η Βενετία, το Παρίσι, η Τεργέστη, το Βελιγράδι κ.ά. Μερικοί από αυτούς ο Θεόδωρος Καραγιάννης που έγινε πρόεδρος της Ακαδημίας της Βιέννης και βασιλικός σύμβουλος, πρόγονος του διεθνούς φήμης φον Κάραγιαν. Ο Γεώργιος Αγόρας που υπηρέτησε δίπλα στον Μέγα Ναπολέοντα, οι γιατροί Δημήτριος Καρακάσης, Γεώργιος Αυλιώτης, Ρούσης Κοντορούσης, Γεώργιος Σακελλαρίου και ο ποιητής Αθανάσιος Χριστόπουλος. Στην Αυστρία μέλη της οικογένειας Νάκου έγιναν γερουσιαστές. Στην ίδια χώρα σπουδαίοι έμποροι ήταν οι αδελφοί Τουρούντζα, ο Καυταντζόγλου και ο Χαρίσης.

Σημειώνουμε στη συνέχεια τη συμβολή και συνδρομή για την προετοιμασία του αγώνα της μεγάλης επανάστασης και μερικών άλλων. Αυτοί ήταν:

Θεόκλητος Πολυείδης (1698-1759), χαλκογραφία του 1733 (πηγή, Κ.Θ. Δημαράς)

Θεόκλητος Πολυειδής (1698-1759): Σε δημοσίευμά μας (Μαχητής του Κιλκίς φ. 2265/15-09-2020) αναφερθήκαμε διεξοδικά στη ζωή και το έργο του Επισκόπου Πολυανής και Βαρδάρων Θεόκλητου Πολυειδή, ο οποίος τίμησε την περιοχή του Κιλκίς υπηρετώντας την ως Επίσκοπος. Πέρα από τα στενά όρια της Επισκοπικής του με έδρα τη Δοϊράνη, ο Θεόκλητος υπήρξε πολυσχιδής προσωπικότητα και από τους πρωτεργάτες αφύπνισης του Γένους για την ανάκτηση της ελευθερίας. Από την Αδριανούπολη, όπου γεννήθηκε, την Μονή των Ιβήρων του Αγίου Όρους όπου μόνασε, την Ευρώπη, την οποία στην κυριολεξία όργωσε καλλιεργώντας τα ελληνικά γράμματα σε ομογενείς και μη, από το συγγραφικό του έργο αλλά και την έκδοση των “προφητειών του Αγαθάγγελου” ως το τέλος της βιωτής του ένας ήταν ο σκοπός του: Η καλλιέργεια της ελπίδας για ελευθερία. Κανείς δεν παραγνωρίζει την προσφορά και το έργο του. Ο Κ. Θ. Δημαράς επισήμανε, πως ο Θεόκλητος Πολυειδής και ο Κοσμάς ο Αιτωλός συνέβαλαν στην εξέλιξη της Ελληνικής Εθνικής Ιστορίας. Ήταν πρόδρομοι της Επανάστασης. Μια τέτοια λοιπόν προσωπικότητα πέρασε από τον τόπο μας και έσπειρε τον σπόρο της εθνικής αφύπνισης.

Ρήγας Βελεστινλής (1757-1798): Μετά τα νεανικά του χρόνια στο Βελεστίνο, τη Ζαγορά, τα Αμπελάκια, όπου πήρε τα εγκύκλια μαθήματα, το δασκαλίκι στον Κισσό του Πηλίου, το Λιτόχωρο όπου κατατάχθηκε στο σώμα του θείου του Σπύρου Ζήρα αρματολού του Ολύμπου, την παραμονή στο Άγιον Όρος όπου μελέτησε στη βιβλιοθήκη της Αθωνιάδας Σχολής, ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη, όπου γνώρισε την οικογένεια Υψηλάντη. Βρέθηκε στο Βουκουρέστι, έγινε γραμματέας του άρχοντα Νικόλαου Μαυρογένη και κατέληξε στην Βιέννη, κέντρο της επαναστατικής του δράσης. Μετέφρασε και συνέγραψε βιβλία, συνέταξε την μνημειώδη Χάρτα του, έγραψε τον περίφημο Θούριο που κρυφά διαδόθηκε σε όλον τον ελληνισμό και καλλιέργησε τον πόθο της ελευθερίας.

Σε αυτό το πατριωτικό ταξίδι, το γεμάτο δράση και ενθουσιασμό ο Ρήγας στις παραδουνάβιες χώρες βρήκε υποστηρικτές και ένθερμους συνεργάτες απόδημους Μακεδόνες. Ήταν ο Γεώργιος Θεοχάρης, ο Κωνσταντίνος Δούκας, ο Γεώργιος Πούλιος, οι αδελφοί Εμμανουήλ και ο Θεοχάρης Τουρούντζας. Κοντά σε αυτούς δύο Χιώτες, ο Ευστράτιος Αργέντης και ο Αντώνιος Κορωνιός, ένας Γιαννιώτης, ο Δημήτριος Νικολαΐδης, και ένας Κύπριος ο Ιωάννης Καρατζάς. Όλοι πρόδρομοι της Ελληνικής Ελευθερίας. Στις 24 Ιουνίου 1798 μαζί με τον Ρήγα στραγγαλίστηκαν στα υπόγεια του πύργου Ντεμπόιτσα, κοντά στο Βελιγράδι, και τα σώματά τους ρίχτηκαν από τους δημίους στα νερά του Σαύου, παραπόταμου του Δούναβη. Είχαν στείλει το μεγάλο μήνυμα. “Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή …”.

Ο Κ. Βασδραβέλλης σημείωσε: “…. Άνευ της συνδρομής των Μακεδόνων εις το κίνημα της ελευθερίας του Βελεστινλή, συνδρομή, ήτις μαρτυρεί την καθολικότητα του εγχειρήματος εις την συμμετοχήν του υποδούλου Ελληνισμού εις τα τολμηρά εκείνα σχέδια, αμφιβάλλομεν αν τούτο θα κατείχεν οίαν θέσιν κατέχει σήμερον εις τα απελευθερωτικά κινήματα των Ελλήνων, αλλά και εις την ιστορίαν των άλλων υποδούλων λαών της Βαλκανικής….”.

“ΕΦΗΜΕΡΙΣ” (1790-1797). Ήταν το πρώτο ελληνικό δημοσιογραφικό όργανο στην Ευρώπη. Εκδόθηκε στη Βιέννη το 1790 από τους αδελφούς Μακριδών Πούλιου με καταγωγή από τη Σιάτιστα. Ήταν η εφημερίδα που ενίσχυσε την ελληνική εθνική συνείδηση. Προκάλεσε την οργή του Σουλτάνου αλλά πέτυχε τον σκοπό της, να ενημερώσει και να ξεσηκώσει την Ευρώπη.

“ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ” (1809): Ήταν μεγάλη φιλελληνική εταιρεία που ιδρύθηκε στο Παρίσι. Πρωτεργάτης και ιθύνων νους ο Γρηγόριος Ζαλύκης από τη Θεσσαλονίκη. Επρόκειτο για μια σπουδαία προσωπικότητα που διακρίθηκε στη διπλωματία με δράση στο Παρίσι, την Αγία Πετρούπολη και την Κωνσταντινούπολη υπηρετώντας ηγεμόνες της Βλαχίας και στη συνέχεια την Υψηλή Πύλη. Συνέγραψε σπουδαία για την εποχή του έργα. Το “Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο” ήταν ο πρόδρομος της Φιλικής Εταιρείας.

Δημήτριος Ίπατρος (1788-1820): Γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Μέτσοβο. Πρόκειται για απόστολο της Φιλικής Εταιρείας που έδρασε στην Κωνσταντινούπολη, την Αίγυπτο, τον Λίβανο, την Κύπρο, τα Βαλκάνια και στις παραδουνάβιες χώρες. Συνεργάτης του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Λίγο πριν την κήρυξη της επανάστασης στη Μολδοβλαχία με επιστολές έφθασε στην Κεντρική Μακεδονία να προετοιμάσει την εδώ επανάσταση. Πήγε στη Θεσσαλονίκη, συνεννοήθηκε με τους προύχοντες και στη συνέχεια κατευθύνθηκε στη Νάουσα όπου συναντήθηκε με τον τοπικό καπετάνιο Ζαφειράκη. Ξεκίνησε για τα Γιάννενα, για τον Αλή Πασά, να προτείνει συνεργασία εναντίον του Σουλτάνου. Καθ΄ οδόν δολοφονήθηκε. Για τον τέλος του έχουν γραφεί πολλά. Το γεγονός αποδόθηκε σε κατάδοση.

Γιωργάκης Ολύμπιος (1772-1821) και Ιωάννης Φαρμάκης (1772-1821): Δυο σπουδαίοι κλεφταρματολοί του Ολύμπου και της Μακεδονίας. Μετά την τοπική τους δράση, πήγαν για ενίσχυση των Σέρβων επαναστατών κατά το πρώτο κίνημα του 1804. Την εκεί αποτυχία διαδέχθηκε η συμμετοχή τους στο πλευρό του Ρουμάνου επαναστάτη Βλαδιμηρέσκου, για να ενταχθούν τελικά στις δυνάμεις του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Ο πρώτος βρήκε ηρωικό θάνατο στη Μονή Σέκου και ο δεύτερος αποκεφαλίστηκε στην Πόλη, όπου οδηγήθηκε αιχμάλωτος. (Σχετική αναφορά κάναμε στο προηγούμενο δημοσίευμά μας αναφερόμενοι στην επανάσταση στη Μολδοβλαχία).

Γεώργιος Λασσάνης (1793-1870), (Πηγή, vetoNews)

Γ. Λασσάνης (1793-1870): Αφοσιωμένος συνεργάτης, γραμματέας του Αλέξανδρου. Υψηλάντη, που τον ακολούθησε σε όλη του τη διαδρομή. Κοντά του στον αγώνα στη Μολδοβλαχία αλλά και στις φυλακές τις Βιέννης, όπου υπηρέτησε τον κύριό του ως το τέλος του. Κατέβηκε στην Ελλάδα, συνέχισε τον αγώνα κοντά στον Δημήτριο Υψηλάντη και στα χρόνια της λευτεριάς υπηρέτησε την Πατρίδα από διάφορες θέσεις, και από εκείνη του Υπουργού των Οικονομικών.

Συμμετοχή στην προετοιμασία, στον ξεσηκωμό του 1821 αλλά και μετέπειτα υπήρξαν πολλοί. Ο Εμμανουήλ Παππάς, ο Τσάμης Καρατάσος, ο Αγγελής Γάτσος, ο Ζαφειράκης, ο Νικόλαος Κασομούλης. Θα συνεχίσουμε σε επόμενα φύλλα με αναφορά σε γεγονότα της επαναστατικής περιόδου στον Μακεδονικό χώρο αλλά και με τη συμμετοχή των Μακεδόνων σε μεγάλες μάχες που δόθηκαν στη Νότια Ελλάδα.