Για τους αρχαίους Παίονες, τις περιοχές και τις πόλεις τους

Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος

Στην τραγωδία Iκέτιδες του Αισχύλου, ο βασιλιάς του Άργους Πελασγός, ορίζει το κράτος του από την Πελοπόννησο ίσα με την Παιονία και την Ήπειρο. Κατά τη μυθολογία ήταν γενάρχης έθνους, το οποίο κυριάρχησε σ’ όλη την Ελληνική χερσόνησο. Έδωσε τ’ όνομά του στον λαό του, ο οποίος κατά τους ιστορικούς αποτελούνταν από πολλές φυλές, τις γνωστές με το όνομα Πελασγικές. Μία από αυτές θεωρούνταν και οι Παίονες.

Αναφορά στο θέμα κάνει ο Όθων Άβελ. Υποστήριξε πως η κοιλάδα του Eριγώνα, παραποτάμου του Αξιού πάνω από τα βόρεια σύνορά μας, αποτελούσε τμήμα της χώρας που ονομαζόταν Ορεστιάδα. H εμφάνιση εκεί των Παιόνων, των οποίων η αρχική κατοικία ήταν αμφίβολη, επέφερε μεταβολές. Ανάγκασε τους Πελαγόνες να μετακινηθούν δυτικά και εν μέρει έγινε και κάποια επίσημη επιμιξία μεταξύ των δύο λαών.

Στην υποστήριξη της άποψης αυτής βοήθησαν αναφορά του Ομήρου στον Παίονα ηγεμόνα Aστεροπαίο, τον οποίο θεωρεί γιο του Πηλεγόνα και η αναφορά του Στράβωνα …τον δε Αστεροπαίον ένα τον εκ Παιονίας στρατευσάντων επ΄ Ίλιον ουκ απεικότως υιόν λέγεται Πηλεγόνος και αυτούς τους Παίονας καλείσθαι Πελαγόνας…

Τα όρια της Πελαγονίας και της Δερριόπου Παιονίας, δηλαδή των περιοχών όπου κατοίκησαν Πελαγόνες και Παίονες, δεν ήταν σαφή.

Οι κάτοικοι της παλιάς Oρεστιάδας απελάθηκαν προς τα νότια και οι μετακινήσεις Πελαγόνων και Παιόνων δεν έπαυσαν. Πολύ πιθανό μάλιστα είναι οι Παίονες να επεκτάθηκαν μέχρι το Ιόνιο Πέλαγος. Σίγουρο είναι, πως έφθασαν στην Πέλλα και στον Θερμαϊκό κόλπο κατέχοντας στενή λωρίδα γης παράλληλα με τον ποταμό Αξιό. Σχετικά μας πληροφορεί ο Θουκυδίδης …Της δε Παιονίας παρά τον Αξιόν ποταμόν στενήν τινά καθήκουσαν άνωθεν μέχρι Πέλλης και θαλάσσης εκτίσαντο…..και από την Παιονία κατέκτησαν μια στενή λωρίδα γης, που κατεβαίνει από πάνω μέxρι τη θάλασσα…….

O ιστορικός Ηρόδοτος και ο γεωγράφος Στράβων ασχολήθηκαν και με την καταγωγή των Παιόνων. O πρώτος τους θεωρεί απόγονους των Tευκτρών της Τρωάδας και ο δεύτερος έθεσε το ερώτημα: Oι Παίονες κατάγονταν από τη Φρυγία ή οι Φρύγες από την Παιονία; Τόσο η Τρωάδα όσο και η Φρυγία, όπως είναι γνωστό, βρίσκονται στη Mικρά Ασία.

Ο Hρόδοτος αναφέρεται στη μετανάστευση του βασιλιά της Φρυγίας Μίδα στην Ημαθία, η οποία σύμφωνα με τον Λίβιο και το λεξικό Σούδα τα πολύ παλιά χρόνια ονομάζονταν Παιονία. Οι Φρύγες στη συνέχεια επεκτάθηκαν μέχρι την Πιερία και την Πελαγονία . Mέχρι τον Πηνειό έφθασαν και οι Tεύκροι της Τρωάδας τους οποίους ιστορικοί συνέδεσαν με τους Παίονες.

Οι Παίονες δεν ταυτίζονται με τους Δαρδανείς, οι οποίοι ήταν ισχυρότατοι και έδρασαν μέχρι τη ρωμαϊκή, τη βυζαντινή και την νεότερη εποχή. Είχαν φήμη ακαθάρτων γι’ αυτό και οι αρχαίοι έλεγαν για τους ρυπαρούς: «τρις του βίου λέλονται ώσπερ Δαρδανείς». Αν και τους τοποθετούν στη χώρα των πηγών του Aξιού, όπου μερικοί τοποθετούν και τους Παίονες, εντούτοις δεν πρόκειται για τον ίδιο λαό. Υπάρχει σαφής διαχωρισμός μεταξύ των δύο.

Ερώτημα διατυπώθηκε και για τη σχέση των Παιόνων με τους Θράκες. Ήταν θρακικής φυλής; Είναι γνωστό με βεβαιότητα πως οι Παίονες από τους Θράκες απωθήθηκαν ανατολικά. Πολύ πριν συμβεί αυτό, οι Παίονες είχαν συγκρουσθεί με τους κατοίκους της Περίνθου, θρακικής πόλης που βρίσκονταν στα παράλια της Προποντίδας.

O ανταγωνισμός Παιόνων και Περινθίων υπήρξε μακροχρόνιος. Την κάθε αψιμαχία διαδεχόταν πρόσκαιρη ειρήνη, χωρίς κανείς από τους δύο να αναδεικνύεται νικητής. Σύμφωνα με χρησμό που πήραν οι Παίονες, θα έκαμναν επίθεση, αν τους καλούσαν οι αντίπαλοι με βοή, αλλά όχι όμως και σύσσωμοι. Προηγήθηκαν τρεις μονομαχίες. Στις δύο νίκησαν οι Περίνθιοι και πανηγύριζαν το γεγονός τραγουδώντας παιάνα που άρχιζε με τις λέξεις «Ιώ Παιάν».

Ακούγοντας οι Παίονες τις παραπάνω λέξεις νόμισαν πως τους καλούσαν οι εχθροί φωνάζοντάς τους «έλα Παίονα». Από λάθος ερμηνεία της προσφώνησης ξεσηκώθηκαν οι Παίονες, επιτέθηκαν και το αποτέλεσμα ήταν να σωθούν λίγοι Περίνθιοι και να επαληθευθεί ο χρησμός.

Παρά την νίκη τους οι Παίονες δεν εγκαταστάθηκαν στη θρακική εκείνη περιοχή. Εντούτοις υπήρχε η άποψη, πως πολλοί απ’ αυτούς ήταν κάτοικοι των βόρειων θρακικών περιοχών. …Εκ δε Παιόνων και όρος Ροδόπης Σκέος ποταμός μέσων σχίζων τον Aίμον ενδιδοί εις αυτόν… Δηλαδή, “από τη χώρα των Παιόνων και από το όρος Ροδόπη έρχεται ο ποταμός Σκέος, ο οποίος διασχίζει εις το μέσον τον Αίμο και χύνεται στον Ίστρο”.

Νομίσματα των βασιλέων της Παιονίας μετά τους Περσικούς πολέμους, Συλλογή Σβορώνου (Πηγή, Π. Γυιόκας)

Σκέος είναι ο σημερινός Iσκάρ στη Βουλγαρία. Κατά τον Θουκυδίδη πάλι, ο Στρυμόνας ήταν το φυσικό όριο της χώρας των Παιόνων, ο δε λαός ήταν αυτόνομος, …ωρίζετο αρχή το προς Παίονας αυτονόμου ήδη…
Στη βόρεια κοιλάδα του Στρυμόνα κατοικούσαν οι Αγριάνες από τους οποίους γνωστοί είναι οι Γρααίοι και Λααίοι που θεωρούνταν γνήσια παιονικά έθνη.

Στην χώρα αυτών πολύ αργότερα εισέδυσαν οι Θράκες καταλύοντας τους παιονικούς οικισμούς. Kαι πάλι ο Hρόδοτος μιλά για άλλα παιονικά έθνη, τους Σιρροπαίονες και τους Παίοπλες που κατοικούσαν στην περιοχή του κάτω Aγγίτη και του Στρυμόνα. Υπήρχαν και οι Δόβηρες Παίονες. Κατοικούσαν στην περιοχή του όρους Κερκίνη, το όριο Παιόνων και Σιντών, καθώς επίσης και στην περιοχή της σημερινής Δοϊράνης.

Tο παιονικό έθνος εκτείνονταν και στη Mυγδονία, περιοχή μεταξύ Aξιού και Στρυμόνα, την οποία κατοίκησε αργότερα η Φρυγική φυλή των Mυγδόνων και αργότερα την κατέλαβαν οι Ηδωνοί Θράκες. Αυτοί από ιστορικούς θεωρούνται Παίονες. Παιονικές περιοχές θεωρεί ο Στράβων την Αμφαξίτιδα, την Kρηστωνία, τη Μυγδονία και τη Bισαλτία. …. Παίονες δε (ενέμοντο) τα περί τον Αξιόν ποταμόν και την καλουμένην δια τούτο Αμφαξίτιν….

Ότι και πάλαι και νυν οι Παίονες φαίνονται πολλήν της νυν Μακεδονίας καταισχυκότες, ως και Πέρινθον πολιορκείσαι και Κρηστωνίαν και Μυγδονίαν πάσαν και την Αγριάνων μέχρι Παγγαίου υπ΄ αυτοίς γενέσθαι. … Και αλλού…. Βεσσοί δε, όπερ το πλέον του όρους νέμονται του Αίμου συνάπτοντες τη τε Ροδόπη και τοις Παίοσι….

Σύμφωνα με όσα προαναφέρθηκαν μεταξύ Παιόνων και Θρακών υπήρχε διαχωρισμός. Αναφερόμενος στα αρχαία έθνη ο Στέφανος ο Βυζάντιος (6ος μ. Χ. αιώνας) λέει πως οι Παίονες κατοικούσαν ανατολικά των Θεσπρωτών και των Μολοσσών, δυτικά από τα όρη της Θράκης και απλώνονταν στα βόρεια της χώρας των Μακεδόνων. Η είσοδος στην περιοχή τους ήταν δυνατή από δρόμο που περνάει από την πόλη Γορτύνιο και τους Στόβους, από όπου περνάει και ο Αξιός ποταμός και κάνει δύσκολη τη μετάβαση από τη Μακεδονία προς την Παιονία, όπως ο Πηνειός που περνάει από τα Τέμπη και απομονώνει τη Μακεδονία από την υπόλοιπη Ελλάδα,.

Ο ακαδημαϊκός Αν. Κεραμόπουλος υποστήριξε, πως στη χερσόννησό μας πρώτα ήρθαν οι Θράκες και κατέλαβαν τα ανατολικά της και τη Μακεδονία. Οι Έλληνες ήρθαν πιθανώς μετά τους Θράκες περί το 2.500 π. Χ. από τις κοιλάδες του Αξιού και του Μάργου (Μοράβα) ποταμού. Η χώρα αυτή έγινε ελληνική αιώνες πριν γίνει ελληνική η Νότια Ελλάδα. Τότε έκτισαν στην Αμφαξίτιν και νοτιότερα τις πόλεις Ειδομένη, Ευρωπό, Αταλάντη, Γορτυνία, Ίχνας και Δίον. Μετά πέντε αιώνες οι Θράκες ανάγκασαν τα ελληνικά φύλα να κατέβουν νοτιότερα. Έφυγαν προς νότο και έκτισαν πόλεις στις οποίες έδωσαν ελληνικά ονόματα των πατρίδων τους (Γορτυνία, Ορωπός, Αταλάντη).

Ανακεφαλαιώνοντας καταλήγουμε στο συμπέρασμα: Στα χρόνια του Ομήρου οι Παίονες κατοικούσαν στην κοιλάδα του Aξιού μέχρι τον Στρυμόνα και τη Ροδόπη, όπου έγιναν γείτονες με τους Bέσσους, έφθασαν δε μέχρι τις πηγές του Σκέου ποταμού, παραποτάμου του Ίστρου (Δούναβη). Αναφέρονται και σαν γείτονες των Σελλών της Ηπείρου και των Δολόπων της Θεσσαλίας. Αργότερα περιορίσθηκαν στις περιοχές του μέσου Aξιού «την Αμφαξίτιν Παιονίαν», και στην κοιλάδα του Στρυμόνα «την επί τω Στρυμόνι Παιονίαν».

Σύμφωνα με άλλη άποψη, η χώρα των Παιόνων διαιρέθηκε σε τρεις περιοχές. Στη δυτική Παιονία που καταλάμβανε το βόρειο μέρος της κοιλάδας του Αξιού και την περιοχή του Ερυγώνα ποταμού, η οποία είναι γνωστή με το όνομα Δερρίοπος χώρα ή Δερρίοπος Παιονία. Πόλεις της ήταν: η Δερρίοπος, τα Στύμβαρα, αι Αλκομεναί, το Βρυάνιον, η Πλούβια και η Περσηίς. Στην Αμφαξίτιδα Παιονία με τις πόλεις Βυλάζωρα, Στόβοι, Αμυδών, Αντιγόνεια, Αστραίον, Δόβηρος, Άστιβος, Ταυρίανα, στη σημερινή Παιονία τις πόλεις Γορτυνία, Ευρωπό, Αταλάντη, Ειδομένη. Τέλος στην Παρορβηλία Παιονία, εκείνη που βρίσκονταν γύρω από το όρος Όρβηλος με σημαντικές πόλεις τις: Όρβηλο, Γαρησκό και Παντάλια.

Από τις περιοχές αυτές με τη σημερινή Παιονία ταυτίζεται τμήμα της Αμφαξίτιδας. Αμφαξίτις ονομάζονταν η περιοχή γύρω από τον Αξιό. Ο Στράβων αναφέρει σχετικά: Παίονες δε (τα) περί τον Αξιόν ποταμόν και την καλουμένην δια τούτο Αμφαξίτιν, Ηδωνοί δε και Βισάλται την λοιπήν μέχρι Στρυμόνος…. Εκτείνονταν και στις δυο πλευρές του Αξιού. Αρχικά κατοικούνταν από τους Παίονες, αποτέλεσε ξεχωριστό βασίλειο κάποτε και στα ιστορικά χρόνια προσδιόριζε την περιοχή του κάτω και άνω ρου του Αξιού. Η παιονική Αμφαξίτις το 280 π. Χ. υποτάχτηκε στους Μακεδόνες βασιλείς.

Ο Θουκυδίδης ονομάζει την περιοχή αυτή Παιονία παρά τον Αξιόν…Της δε Παιονίας παρά τον Αξιόν ποταμόν στενήν τινά καθήκουσαν άνωθεν μέχρι Πέλλης και θαλάσσης εκτίσαντο…. Και ο Πτολεμαίος αναφέρει ….Αμφαξίτιδος Θεσσαλονίκη…. Υπήρξε πρόβλημα προσδιορισμού της Αμφαξίτιδος μας λέει ο Μ. Δήμιτσας, διότι άλλοι υποστήριζαν πως πρόκειται για την δεξιά του Αξιού χώρα και άλλοι το αντίθετο.

Ο ίδιος δέχεται την άποψη του Θουκυδίδη σύμφωνα με την οποία Αμφαξίτις ήταν η εκατέρωθεν του Αξιού κειμένη χώρα και απαριθμεί τις πόλεις της. Η Αμφαξίτις αρχικά εκτεινόταν μέχρι τη θάλασσα κατέχοντας μέρη της Βοττιαίας και της Μυγδονίας. Αργότερα περιορίστηκε στο μέσο της περιοχής του Αξιού. Όλες οι πόλεις της, υποστηρίζει ο ίδιος, σχεδόν καταστράφηκαν.

Ο Irvin L. Merker, Αμερικανός ιστορικός, ο οποίος ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τους Παίονες, υποστήριξε, πως ο λαός αυτός κάποτε μοιράζονταν τη Μακεδονία (όπως την εννοούμε σήμερα) με τους Μακεδόνες και τους Θράκες. Η ιστορία του βασιλείου των είναι ένα μέρος της ιστορίας της σημερινής Μακεδονίας.