Για την καταστροφή οικισμών του Ν. Κιλκίς την επαναστατική περίοδο 1821 – 1830

6 Σεπτεμβρίου, 2021

Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος

Συγγραφείς που ασχολήθηκαν με τα γεγονότα της επανάστασης του 1821 στον Ν. Κιλκίς αναφέρονται σε καταστροφή οικισμών του παραθέτοντας συγκεκριμένα ονόματα. Ο Ι. Γ. Ξανθός στο έργο του “Ιστορία της Γευγελής και η εθνική δράσης των κατοίκων αυτής και των πέριξ χωρίων”, Θεσσαλονίκη 1954, σ. 16, παραπέμποντας στο έργο του Ι. Κ. Βασδραβέλλη, “Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας, Α΄ Αρχείον Θεσσαλονίκης 1695-1912, Θεσσαλονίκη 1952” (χωρίς αναφορά σε σελίδα του έργου), αναφέρει ως καταστραμμένους τους οικισμούς:
“…. Κιλκίς, τα Καλύβια Καρασούλι, το Αρτζάν, Αμάτοβον, Καλίνοβον, Τσιφλίκ Μαχαλά και Σέχοβον” και την πληροφορία πως ήταν τσιφλίκια του Γιουσούφ Μουχλίς Πασά, γιου του Ισμαήλ Μπέη των Σερρών. Καταστράφηκαν, σημειώνει, το 1821, όπως και άλλοι οικισμοί. Ως τσιφλίκια πασάδων, διατάχθηκε το 1828 η καταγραφή των περιουσιών τους με σκοπό την αποζημίωσή τους[1].

Είναι γεγονός, πως κατά τα δύο πρώτα έτη της επαναστάσεως πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά της Μακεδονίας καταστράφηκαν. Γνωστός ο χαλασμός της Κασσάνδρας, η καταστροφή της Νάουσας, οικισμών της Χαλκιδικής, της επαρχίας Λαγκαδά, της Πιερίας, της Ημαθίας, γενικότερα της Κεντρικής Μακεδονίας. Για τις καταστροφές υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες και αναφορές στα απομνημονεύματα αγωνιστών και σε νεότερα ιστορικά έργα, ατομικά (πχ Κεραμόπουλος, Βασδραβλελλης, Βακαλόπουλος κλπ) και συλλογικά (Μακεδονία 4.000 χρόνια, Ιστορία Μακεδονίας, Ιστορία Ελληνικού Έθνους κλπ).

Στα νεότερα χρόνια (20ο αιώνα) από τους πρώτους που μίλησε για τη συμμετοχή των Μακεδόνων στον Μεγάλο Αγώνα ήταν ο Μακεδόνας την καταγωγή καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Αντώνιος Κεραμόπουλος. Ήταν ομιλία του σε πανηγυρική συνεδρία της Ακαδημίας Αθηνών το 1938 επ΄ ευκαιρία της εθνικής επετείου της 25ης Μαρτίου. Το έτος εκείνο ήταν πρόεδρος της Ακαδημίας. Επεσήμανε, πως το 1821 στη Μακεδονία πυρπολήθηκαν 42 οικισμοί[2] χωρίς την παράθεση σχετικού πίνακα. Η πληροφορία του στηρίχθηκε σε επιστολή του Μπαϊράμ πασά προς τον ιεροδίκη Βέροιας μετά την καταστολή της επανάστασης στη Μακεδονία. Ο πασάς έγραφε, “ότι εν τη Χαλκιδική και εν τη περιοχή Κίτρους και Αικατερίνης … εξόντωσε και απάλειψεν εκ του προσώπου της γης 42 πόλεις και χωρία των απίστων, και αυτούς μεν διεπέρασεν εν στόματι μαχαίρας, τας δε γυναίκας και τα τέκνα των εξηνδραπόδησεν, τα υπάρχοντά των διένειμε μεταξύ των πιστών νικητών, τας δε εστίας αυτών παρέδωκεν εις το πυρ και την τέφραν ώστε μήτε φωνή αλέκτορος να ακούηται πλέον εις αυτάς…”.

Στα δημοσιευμένα οθωμανικά αρχεία Θεσσαλονίκης – Βέροιας που μετέφρασε, επιμελήθηκε, εξέδωσε ο Ι. Κ. Βασδραβέλλης, στον οποίο μας παραπέμπει ο Ι. Ξανθός, όπως και στον Αν. Κεραμόπουλο, δεν αναφέρονται χωριά του Ν. Κιλκίς που καταστράφηκαν την συγκεκριμένη ιστορική περίοδο.

Τα χωριά για τα οποία έγινε ήδη λόγος απαριθμούνται σε φιρμάνι που περιληπτικά παραθέτει ο Ι. Κ. Βασδραβέλλης στο έργο του “Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας, Α΄ Αρχείον Θεσσαλονίκης 1695-1912, Θεσσαλονίκη 1952, Παράρτημα, Περιλήψεις των εγγράφων του Αρχείου Θεσσαλονίκης των ετών Εγείρας 1245-1326 (1830-1912), σ. 513, πρώτο έγγραφο του κώδικα 222, σελ. 15/25”. Αντιγράφουμε την περίληψη αυτή παραθέτοντας εντός παρενθέσεως τα νεότερα ονόματα των αναφερόμενων οικισμών του Νομού μας:

“Φιρμάνιον, όπως καταγραφή η περιουσία του Σερραίου Γιουσούφ Μουχλίς πασά μερίμνη του βαλή Μουσταφά πασά. Δεν αναγράφεται η αιτία της δυσμενείας και της οργής του σουλτάνου. Ούτος ήτο υιός του Σερραίο Ισμαήλ μπέη, διορισθείς εις πολλάς υπηρεσίας και τελευταίος φρούραρχος Παλαιών Πατρών. Εν Θεσσαλονίκη ευρίσκετο πάντοτε εις την πρώτην γραμμήν των εργοληπτών και μισθωτών των δημοσίων πόρων, έχων επί σειρά ετών το χάσιον του Λαγκαδά κλπ., το οποίον διετήρει δι΄ αντιπροσώπου του, αποκτήσαντος και τούτου μεγάλην ισχύν και επιβολήν. Καταλαμβάνουν πολλάς σελίδας αι καταγραφείσαι πρόσοδοι των κτημάτων του. Είχεν επτά τσιφλίκια εις Κιλκίς (Κιλκίς, Καλύβα (υπήρχαν τουλάχιστον τρεις οικισμοί με το όνομα αυτό), Καρασούλι (Πολύκαστρο), Αρτζάν (Κάστρο), Καλίνοβον (Σουλτουγιαννέικα), Τσιφλίκ Μαχαλέ (Λαγκαδοχώρι Ποντοκερασιάς) και Σέχοβον (Ειδομένη) και την διαχείρησιν άλλων δέκα (Μπογδάντσα στα Σκόπια), Ματσίκοβο (Εύζωνοι), Μπογρότς (στα Σκόπια), Μπαγιάλτζα (Πλατανιά), Μπαζάρ (;), Λάρια (;), Γευγελή (στα Σκόπια), Σμικοβίτσα (στα Σκόπια), Σερεμετλή (Φανάρι) και Ροδοβίτσα (;)). Επίσης την διαχείρισιν των τσιφλικιών Αλή Χοτζαλάρ (Μικρόκαμπος), Αποστολάρ (Απόστολοι), Κιρέτς (Χωρύγι), Χίρσοβον (Χέρσο), Γκαρμποσέλ Καστανιές), Κοζά – Αραμλή (Χερσοτόπι), Κιλιντίρ (Καλίνδρια), Ερεκλί (Κορομηλιά), Καρά Χουσείν (;) Τσολεκτσή (Διπόταμος) κλπ. Τα χωρία επίσης του χασίου Λαγκαδά, Ζουμπάτες, Κλίσαλην, Πολύγυρον, Νικήτην, Σουπουτνίκια, Ορμύλιαν, Συκιάν, Παλιοχώραν κλπ. Διεχειρίζετο επίσης τας αλυκάς Κίτρους και Καραμπουρνού και είχεν λαμβάνειν παρά χωρικών πλείστα όσα ποσά. Εις την σελίδαν 22 υπάρχει αναφορά του ιεροδίκου περί της αποστολής των βιβλίων της καταγραφής και της διαχειρήσεως του διαχειριστού Χουσείν εις Κωνσταντινούπολιν. Αι πρόσοδοι αυτού ανέρχονται εις 845.810 γρόσια.
Χρονολ. Τζεμάζη ουλ Εβέλ 1244 (1829-1830)

Παλαιότερος χάρτης του Ν. Κιλκίς, (πηγή, διαδίκτυο)

Άρα, στο συγκεκριμένο έγγραφο δεν αναφέρονται καταστραμμένα χωριά του Ν. Κιλκίς αλλά έχουμε καταγραφή της περιουσίας του Γιουσούφ Μουχλίς πασά, ο οποίος περιήλθε σε δυσμένεια του Σουλτάνου. Η περιουσία του εκτείνονταν σε όλον τον Ν. Κιλκίς. Είναι φανερό, πως όσοι αναφέρονται στον Νομό μας και στα καταστραμμένα χωριά του κατά την Επανάσταση, μάλιστα με την σειρά που παρατίθενται στο εν λόγω φιρμάνι, στηρίζονται στο έγγραφο αυτό. Από το σύνολο των οικισμών αναφέρουν τα επτά πρώτα, γιατί αυτό έπραξε πρώτος ο Ι. Ξανθός γράφοντας κάποτε την ιστορία της Γευγελής.

Πιστεύουμε, πως υπήρξε λανθασμένη ερμηνεία του εγγράφου, το οποίο έκτοτε (1954) και ως σήμερα αντιγράφηκε πολλές φορές και μάλιστα χωρίς τη σχετική παραπομπή. Αν υπάρχουν άλλες πληροφορίες περί του αντιθέτου θα ήταν πολύ καλό να ανακοινωθούν. Το επιβάλλει η αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας και όχι η αναπαραγωγή λανθασμένων ερμηνειών ιστορικών εγγράφων.

Αν υπήρξαν καταστραμμένοι οικισμοί του Ν. Κιλκίς κατά την επαναστατική περίοδο, το πιθανότερο είναι να υπήρξαν, κατά την ταπεινή μας γνώμη απαιτείται διερεύνηση και δημοσίευση με αναφορά στις πηγές.

[1]Ι. Γ. Ξανθός, Ιστορία της Γευγελής και η εθνική δράσης των κατοίκων αυτής και των πέριξ χωρίων, Θεσσαλονίκη 1954, σ. 16. Η ίδια εξιστορούνται και στο έργο του Γ. Εχέδωρου “Ιστορία του Κιλκίς, 2η έκδοση, σ. 173”, χωρίς παραπομπή σε πηγή, και στο δημοσίευμα του Χρήστου Καραθόδωρου “Η Επανάσταση του 1821 στην ευρύτερη περιοχή του Κιλκίς”, εφ. ΗΜΕΡΗΣΙΑ του Κιλκίς, Παρασκευή 25 Μαρτίου 2016, σ. 6, επίσης χωρίς παραπομπή. Οι ίδιες πληροφορίες απαντώνται και σε ηλεκτρονικές δημοσιεύσεις, όπως, Βικιπαίδεια στο λήμμα “Πολύκαστρο”, όπου γίνεται λόγος για καταστροφή του οικισμού το 1822. Η καταστροφή των ίδιων οικισμών αναφέρθηκε και σε δρώμενο στην εκδήλωση για τα 200 χρόνια από την επανάσταση του 1821 που πραγματοποιήθηκε στο ανοικτό θέατρο του Κιλκίς στις 27.6.21 με διοργανωτές την Ιερά Μητρόπολη Πολυανής και Κιλκισίου και τον Δήμο Κιλκίς.

[2]Α. Κεραμόπουλος, Οι Βόρειοι Έλληνες κατά το Εικοσιένα, ανάτυπο εκ των πρακτικών της Ακαδημίας Αθηνών, 13, ΙΓ-1938, σ. 14, με παραπομπή στον Βασδραβέλλη, του οποίου το έργο ήδη αναφέρθηκε.