Επιδημία χολέρας, 1911 – 1913 (πληροφορίες για τον Ν. Κιλκίς)

Γιατροί και Νοσοκομές στους Βαλκανικούς πολέμους 1912-1913 (πηγή, αρχείο ΕΛΙΑ)

Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος

Από τα αρχαία χρόνια ως τις ημέρες μας οι επιδημίες και οι πανδημίες του ταλαιπώρησαν τον κόσμο ήταν πολλές και διαφόρων μορφών. Πριν την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων (1912-1913), το 1911, στην Τουρκία, κυρίως σε μονάδες του Στρατού, παρουσιάστηκαν κρούσματα χολέρας. Κάποιοι είπαν, πως το κακό ξεκίνησε από την ανατολή και άλλοι από τις βόρειες επαρχίες των Βαλκανίων. Σημασία είχε πως η μετάδοση της ασθένειας πήρε μεγάλες διαστάσεις και έπληττε τους πληθυσμούς της αχανούς επικράτειας. Η εφημερίδα της Αθήνας “Σκρίπ” έγραφε στις 30-08-1911, πως στην Τουρκία, ιδιαίτερα στην Κωνσταντινούπολη, τη Θεσσαλονίκη, τη Σμύρνη, το Αϊβαλί και την Αδριανούπολη τα κρούσματα ήταν αμέτρητα παρά τα μέτρα που έπαιρναν οι αρχές. Για παράδειγμα στη Σμύρνη πριν τρεις μέρες από τα εικοσιπέντε κρούσματα που εντοπίστηκαν τα δεκατρία ήταν θανατηφόρα. Πολλά κρούσματα και στη Θεσσαλονίκη.

Ιδιαίτερη ανησυχία προκάλεσε η ανεξέλεγκτη κατάσταση που επικράτησε στο εσωτερικό της Μακεδονίας. Οι κάτοικοι πανικοβλήθηκαν. Πολλοί απομακρύνονταν από τις εστίες τους αναζητώντας προστασία αλλού. Στην ελεύθερη Ελλάδα τα μέτρα πολλά. Στη μεθόριο στήθηκαν λοιμοκαθαρτήρια. Ελέγχονταν η είσοδος  και η έξοδος των μετακινούμενων. Όσοι ήθελαν να περάσουν στη χώρα υποβάλλονταν σε έλεγχο με υποχρεωτική τριήμερη παραμονή σε απολυμαντήρια.

Άλλη εφημερίδα, “Το Εμπρός”, μια μέρα νωρίτερα, είχε τον πρωτοσέλιδο τίτλο “Τα ύδατα της Θεσσαλονίκης εμολύνθησαν υπό της χολέρας”. Τα σχετικά δημοσιεύματα ήταν πολλά, όπως και οι πληροφορίες. Η μάστιγα της νόσου ήταν σκληρή πραγματικότητα.

Γουμένισσα 1911

Το καλοκαίρι του 1911 παρουσιάστηκαν κρούσματα σε τουρκικές στρατιωτικές μονάδες και σε κατοίκους της Γουμένισσας. Αναφέρθηκαν ύποπτα περιστατικά, απομονώθηκαν από τις υγειονομικές αρχές και τέθηκαν σε θεραπεία. Από έλεγχο βακτηριδίων στη Θεσσαλονίκη διαπιστώθηκε, πως αρκετά άτομα, ήταν φορείς της νόσου, (εφ. “Μακεδονία”, 19-08-1911, σ 3).   

Εφ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 19-08-1911

Την ίδια περίοδο γνωστοποιήθηκε πως στη Γουμένισσα σημειώθηκαν επτά θανατηφόρα κρούσματα. Όσοι «χολερόβλητοι» διασώθηκαν, νοσηλεύτηκαν σε απομονωμένο περίπτερο. Οι αρχές φοβούμενες την μετάδοση της ασθένειας και σε άλλους πολίτες ματαίωσαν το τοπικό πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου. Δεν πραγματοποιήθηκαν θρησκευτικές τελετές και άλλες εκδηλώσεις, χοροί, γλέντια που διοργανώνονταν τις ημέρες του πανηγυριού. «..Εμποδίσθη η ετησία κατά την εποχήν ταύτην γενομένη πανήγυρις…»,(εφ. “Μ”, 27-08-1911, σ.3).

Εφ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 30-08-1911

Μεταξύ των κατοίκων επικράτησε φόβος και αγωνία. Στα τέλη του ίδιου μήνα, παρά την αισιοδοξία που επικράτησε και τα μέτρα που πάρθηκαν, η κατάσταση επιδεινώθηκε. Η μετάδοση της ασθένειας πήρε διαστάσεις. Οι αρχές απαγόρευσαν την είσοδο και την έξοδο από και προς την κωμόπολη. Η περιοχή τέθηκε σε απομόνωση και τελούσε «υπό στρατιωτικήν ζώνην». Τα μέτρα προστασίας έφεραν αποτέλεσμα. Λίγες ημέρες αργότερα, το τελευταίο δεκαήμερο του Αυγούστου, δεν σημειώθηκαν κρούσματα και οι 31 ασθενείς ή ύποπτοι φορείς της ασθένειας βρίσκονταν σε «…ευάρεστη κατάσταση… ήρθη η υγειονομική ζώνη και θεωρείται η πόλις αμόλυντος….», (εφ. “Μ”, 27-08-1911,  και 07-09-1911, σ. 3).

Πολύκαστρο, Κρούσια, Καλίνδρια 1913

Όλο το 1911 και το 1912 η νόσος ενδημούσε και οδηγούσε στον θάνατο πολλούς σε όλη την βαλκανική. Την άνοιξη του 1913 στην Παιονίας συγκροτήθηκε η 10η Μεραρχία του Ελληνικού Στρατού, η οποία θα υποστήριζε τις υπόλοιπες ελληνικές, όταν θα επιχειρούσαν εναντίον του αντίπαλου βουλγαρικού που ήταν οχυρωμένος στο Κιλκίς. Στα πλαίσια αυτής συγκροτήθηκε και η 10η υγειονομική μοίρα επιφορτισμένη με την περίθαλψη των στρατιωτών. Το έργο της αποκορυφώθηκε τους επόμενους μήνες, όταν άρχισαν οι εχθροπραξίες. Η φροντίδα της δεν περιορίστηκε στους τραυματίες αλλά και σε όσους πολίτες που  προσβάλλονταν από την επιδημική νόσο..

Τότε συγκροτήθηκε το Νοσοκομείο Διακομιδής Καρασουλίου (Πολυκάστρου) κοντά στον εκεί Σιδηροδρομικό Σταθμό για να προωθεί στη Θεσσαλονίκη τις βαριές περιπτώσεις. Τον Ιούνιο του 1913 υπήρξαν στην περιοχή πολλά κρούσματα και το Νοσοκομείο εφοδιάστηκε με αντιχολερικά εμβόλια. Υπεύθυνος ο ανθυπίατρος Μιχ. Κασαβέτης που ξεκίνησε άμεσα τους εμβολιασμούς.

Λίγες ημέρες μετά τη μάχη του Κιλκίς η μοίρα πορεύτηκε ακολουθώντας την μεραρχία βορειοανατολικά. Τα κρούσματα πολλαπλασιάζονταν. Διενεργούνταν εμβολιασμοί, απολυμάνσεις, απομονώσεις ασθενών και μεταφορά περιπτώσεων σε μεγαλύτερες και καλύτερα οργανωμένες υγειονομικές μονάδες. Ο συντονισμός του έργου της υγειονομικής μοίρας ήταν υπό τη διεύθυνση του επιστρατευμένου γιατρού Γ. Λαζαρίδη με κέντρο για αρκετές ημέρες την Καλίνδρια Κιλκίς. Οι πληροφορίες για την επιδημία στον στρατό είναι πολλές, αντίθετα δεν έχουμε στοιχεία για το τι συνέβαινε στους κατοίκους της υπαίθρου. Ο τύπος της εποχής παρέθετε πληροφορίες για τα αστικά κέντρα της ελεύθερης Ελλάδας και κάπου – κάπου για τα εδάφη που απελευθερώνονταν.

Κιλκίς 1913

Η επιδημία δεν υποχώρησε εύκολα. Ταλαιπώρησε τους πληθυσμούς και τις στρατιωτικές δυνάμεις των κρατών (Τουρκίας, Ελλάδας, Σερβίας, Μαυροβουνίου, Βουλγαρίας) που ενεπλάκησαν σε πόλεμο την διετία 1912-1913. Από τη μια ο πόλεμος με τα όπλα και από την άλλη ο πόλεμος εναντίον της χολέρας. Τον Αύγουστο του 1913, ένα μήνα μετά τη νικηφόρο για τα ελληνικά όπλα μάχη, στο Κιλκίς οργανώθηκε και λειτούργησε “Νοσοκομείο Χολεριώντων”. Το διηύθυνε ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Αντώνιος Αντωνιάδης. Νοσηλεύτηκαν 38 ασθενείς από τους οποίους κατέληξαν οι έντεκα. Στην κατεστραμμένη πόλη και στους Βούλγαρους πρόσφυγες που είχαν συγκεντρωθεί στη σχολή καθολικών καλογραιών ενέσκηψε η νόσος. Από τους 87 προσβληθέντες κατέληξαν οι 64. Τους  φρόντισε ο Ελληνικός Στρατός με τον έφεδρο γιατρό Ιωάννη Καρδαμάτη, τους περιέθαλψε και τους εμβολίασε (ΓΕΣ/ΔΙΣ, Υγειονομική Υπηρεσία …., σ. 199).

Δοϊράνη 1913

Φύλλο 01-12-1912

“Στις 23 Ιουνίου (1913) γύρισα στο Στρατηγείο, που ήταν στη Δοϊράνη. Η λίμνη ήταν γεμάτη πτώματα Βουλγάρων, που είχαν πεθάνει, όπως έλεγαν, από τη χολέρα. ….. Ο φόβος που προκαλεί η ιδέα της χολέρας είναι πολύ μεγαλύτερος από εκείνον που εμπνέουν τα πολεμικά όπλα. Γιατί από τις οβίδες και τις σφαίρες μπορεί κανείς να προφυλαχτεί , αλλά από τη χολέρα …… Βέβαια ήταν το μπόλι, αλλά πως να είναι κανείς βέβαιος ότι είναι αποτελεσματικό; Και όμως, εμείς στο Στρατηγείο δεν χάσαμε παρά μόνο έναν: τον ίλαρχο Καλλέργη – γαμπρό του Στέφανου Δραγούμη. Και αυτός ήταν ο μόνος – άγνωστο γιατί – που δε δέχτηκε να μπολιαστεί ….”. Αυτά έγραψε ο εθελοντής στον πόλεμο του 1912-13, Δημήτριος Καμπάνης, γιος του ήρωα της μάχης του Κιλκίς Αντωνίου Καμπάνη (Αναμνήσεις του πολέμου και της ειρήνης, Αθήνα 1983, σ. 121-5).

Για την άρνηση του ιλάρχου Καλλέργη, μέλους επιφανούς οικογένειας, γράφτηκαν πολλά την εποχή εκείνη αλλά και στα μετέπειτα χρόνια, ως και πρόσφατα επ΄ ευκαιρία της σύγχρονης πανδημίας που μαστίζει την ανθρωπότητα. Όπως τώρα, έτσι και τότε, υπήρξαν αρνητές των εμβολίων. Αυτό επηρέασε αρκετούς, σε πολλές περιπτώσεις με αρνητικά για τους ίδιους και τον περίγυρό τους αποτελέσματα. Διατυπώθηκαν θεωρίες και αιτιολογίες που αποδείχθηκαν ανυπόστατες και κενές περιεχομένου. Τότε δεν ήξεραν για τσιπάκια, σφραγίδες και παραβίαση ατομικών δεδομένων.΄Ήξεραν, πως ή βελόνα ήταν χοντρή, τσιμπούσε έντονα και  πονούσε, αμφέβαλαν για την αποτελεσματικότιτα του εμβολίου βλέποντας μπροστά τους πολλούς να πεθαίνουν. Η ιστορία επαναλαμβάνεται, όπως φαίνεται, με άλλους πρωταγωνιστές!

Στους αρνητές συμπεριλαμβάνονταν και η σύζυγος του Ιωάννη Μεταξά, ο οποίος υπηρετούσε στο Στρατηγείο και βρίσκονταν στο μέτωπο των βαλκανικών πολέμων. Μετά μεγάλο διάστημα απουσίας από το σπίτι του, έγραψε στη γυναίκα του, πως δεν θα πάρει άδεια και, αν πάρει, θα διαμείνει αλλού έως ότου εμβολιαστεί  η ίδια, όλα τα μέλη της οικογένειας και το υπηρετικό προσωπικό (Το προσωπικό του ημερολόγιο, τ. Β΄, σ. 221-4).

Αυτά για την επιδημία χολέρας την περίοδο 1911-1913 στην περιοχή του Νομού μας. Το κακό δεν σταμάτησε εκεί. Υποχώρησε σταδιακά αλλά από τον Φεβρουάριο του 1913, σημειώνονταν κρούσματα μηνιγγίτιδας. Στη Γουμένισσα, για παράδειγμα, προσβλήθηκαν τρία άτομα, οι υγειονομικές αρχές έστειλαν ορούς και υγειονομικές οδηγίες. Τα άτομα που ασθένησαν, απομονώθηκαν (εφ. “Μ”, 28-02-1913, σ. 3).

Πέρασαν οι βαριές ασθένειες που έστειλαν στον άλλον κόσμο χιλιάδες ανθρώπων και το 1914 ξεκίνησε ο Πρώτος Παγκόσμιος (1914-18). Η περιοχή μας και πάλι στο επίκεντρο των γεγονότων. Και να ήταν μόνο αυτά, τα πολεμικά! Το 1918 έπληξε την Ευρώπη, τα Βαλκάνια, την επαρχία μας η θανατηφόρος ισπανική γρίπη. Εκατομμύρια οι νεκροί, πολίτες και στρατιώτες! Για εκείνη την πανδημία και τα όσα συνέβησαν παγκόσμια και στον τόπο μας, κάναμε λόγο σε προηγούμενο σχετικό δημοσίευμά μας.