Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Όλυμπος

Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος

Από την περιοχή του Ολύμπου είχε σταλεί ενίσχυση προς τους επαναστάτες της Χαλκιδικής και των περιοχών που γειτνίαζαν με την μακεδονική χερσόνησο. Για την επανάσταση εκείνη ήδη κάναμε λόγο, όπως και για την ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης. Την ίδια περίοδο προετοιμάζονταν ο ξεσηκωμός των αγωνιστών του Ολύμπου, του Βερμίου, των Πιερίων και της Δυτικής Μακεδονίας. Είναι κοινή παραδοχή των ιστορικών πως στον Όλυμπο δεν υπήρξε συγχρονισμός των δράσεων και ηγεσία που να μπορούσε να συνενώσει όλες τις δυνάμεις εναντίον του εχθρού όπου διέθετε πολλές και οργανωμένες στρατιωτικές δυνάμεις.

Το σχέδιο για την επανάσταση στη Μακεδονία το είχαν καταστρώσει ο Δημήτριος Υψηλάντης με τον Δυτικομακεδόνα Νικόλαο Κασομούλη που διέμενε αρχικά στις Σέρρες. Μετά την αποτυχία εξέγερσης των Σερρών τον Μάιο του 1821 και την καταδίωξη των Ελλήνων της πόλης, ο Κασομούλης μετακινήθηκε στη Σιάτιστα και επιδόθηκε στην εκεί οργάνωση των συμπατριωτών του και τη συμμετοχή τους στην Επανάσταση. Τα βλέμματα στράφηκαν στους κλεφταρματολούς του Ολύμπου και των γύρο βουνών, όπου από πολύ πριν βρίσκονταν σε συνεχή αντιπαράθεση και σύγκρουση με τους Οθωμανούς κατακτητές. Τον Οκτώβριο του 1821 οι “Επίτροποι του Κοινού των Μακεδόνων” με επιστολή προς τον Μαυροκορδάτο ζήτησαν ενισχύσεις .

Και ενώ ο Εμπού Λουμπούτ κατέπνιγε την επανάσταση στη Χαλκιδική ο Ν. Κασομούλης με τον Κωνσταντίνο Νικολάου, αδελφό του γνωστού κλεφταρματολού Διαμαντή Νικολάου, και άλλους, κυρίως Σιατιστινούς, κατέβηκαν στα νησιά του Αιγαίου και τη Νότια Ελλάδα για να εξασφαλίσουν μέσα για τον αγώνα στον Όλυμπο. Στο Άργος συναντήθηκαν με τον Δ. Υψηλάντη και από κοινού έστειλαν επιστολές στην Ύδρα, στα Ψαρά και αλλού επισημαίνοντας τη σημασία που είχε η επανάσταση στη Μακεδονία και κυρίως ένας πανελλαδικός ξεσηκωμός. Έγραψαν και στον Εμ. Παπά να συνεργαστεί με τους Ολύμπιους. Συνέχισαν τις επαφές τους με κορυφαίους επαναστάτες της Πελοποννήσου, τον Κολοκοτρώνη και τον Πετρόμπεη.

Οι Πελοποννήσιοι βρίσκονταν στη μεγάλη φάση της εξέγερσης και αδυνατούσαν να βοηθήσουν. Ο ίδιος ο Δ. Υψηλάντης δεν μπόρεσε να δώσει τίποτε παρά μόνο μία σημαία “τρίχρουν και με φοίνικα ζωγραφισμένον και με Σταυρόν χρυσωμένον εις την κορυφήν”, όπως ο Κασομούλης σημειώνει στα απομνημονεύματά του (Στρατιωτικά Ενθυμήματα). Στη συνέχεια όρισε τον υπασπιστή του Γρηγόριο Σάλα “Γενικό Επίτροπο της Μακεδονίας”. Για την επιλογή αυτή οι ιστορικοί σημειώνουν πως ήταν το λιγότερο ατυχής.

Ο Σάλας και ο Κασομούλης περιοδεύουν στα νησιά, Κέα, Άνδρο, Τήνο, Μύκονο, Νάξο για βοήθεια. Τον Ιανουάριο του 1922 ο Κασομούλης έφθασε στα Ψαρά. Εφοδιάστηκε ποσότητα μπαρουτιού και μολυβιού, φόρτωσε δυο καράβια και με καθυστέρηση, λόγω ασθένειάς του, κίνησε για τον Όλυμπο, έχοντας κοντά του τον απεσταλμένο από τους Μακεδόνες οπλαρχηγούς στα Ψαρά Στέλιο Ραψανιώτη. Ο Σάλας παρέμεινε στις Κυκλάδες “… ανέμελος, μη ανησυχώντας για τις καθυστερήσεις…” .

Τα ψαριανά πλοία με τον Κασομούλη και τον Ραψανιώτη στις 22 Φεβρουαρίου 1822 έφθασαν στην Σκάλα Ελευθεροχωρίου Πιερίας. Αποβιβάστηκαν και προχώρησαν προς το Μοναστήρι της Μακρυρράχης, όπου συναντήθηκαν με τον οπλαρχηγό Διαμαντή Νικολάου. Παρά την κινητοποίηση και άλλων οπλαρχηγών τα σχέδιά τους έγιναν αντιληπτά από τον διοικητή της Κατερίνης Σελίμπεη. Ο Χουρσίτ κινούμενος προς τη Θεσσαλία με 3.000 άνδρες στάθμευε στη Μακεδονία. Από τη Θεσσαλονίκη στάλθηκαν και νέες δυνάμεις για να καταπνίξουν την όποια επαναστατική κίνηση στον Όλυμπο.

Ο Θεόφιλος Καίρης (1784-1853) πήρε μέρος στην επανάσταση του Ολύμπου, (πηγή, Βικιπαίδεια)

Στις 8 Μαρτίου 1822 ο Κασομούλης και οι οπλαρχηγοί Διαμαντής, Ντίζιας με δύναμη τριακοσίων ανδρών προσπάθησαν να καταλάβουν τον Κολυνδρό. Η ημέρα εκείνη θεωρείται επίσημη έναρξη της επανάστασης του Ολύμπου. Η ελληνική επίθεση αναχαιτίστηκε από την ενισχυμένη φρουρά της κωμόπολης που ξεπερνούσε τους 1000 άνδρες και είναι βέβαιο πως είχε προδοθεί. Οι Έλληνες συνέχισαν την προσπάθεια και έγιναν αποφασιστικότεροι, όταν στις 13 Μαρτίου κατέφθασε ο Σάλας με σώμα 300 ανδρών. Από τους άνδρες του οι περισσότεροι ήταν Πολωνοί και Γερμανοί φιλέλληνες υπό τον Λιζίντσκυ. Ήταν και αρκετοί νησιώτες, μεταξύ αυτών ο γνωστός λόγιος και μοναχός Θεόφιλος Καΐρης. Όλοι στρατοπέδευσαν στη θέση Φούντα των Πιερίων. Τα ελληνικά τμήματα επιτέθηκαν εκ νέου στον Κολυνδρό. Οι Τούρκοι καθηλώθηκαν μη επιχειρώντας έξοδο και αντεπίθεση.

Στην πλευρά της Ελασσόνας άλλοι καπεταναίοι, οι Γούλας, Δράσκος, Τόλιος, δέχθηκαν επίθεση και αποσύρθηκαν με σκοπό την ανασύνταξη των δυνάμεών τους στο χωριό Άγιος Δημήτριος. Οι μπροστά στον Κολυνδρό Έλληνες λόγω της κακοκαιρίας αποσύρθηκαν νοτιότερα στην Καστανιά και από εκεί στη Μηλιά Πιερίας. Ο Διαμαντής με 200 άνδρες παρέμεινε στην Καστανιά, όπου στις 28 Μαρτίου δέχθηκε επίθεση 2000 Τούρκων και αναγκάστηκε με τη δύναμη του να αποσυρθεί στα Ρυάκια και στη συνέχεια στη Μηλιά .

Σύγχρονη κατασκευή στη θέση του πύργου των Λαζαίων. Άνω Μηλιά Πιερίας, (πηγή, Βικιπαίδεια)

Όλες, λοιπόν, οι δυνάμεις του Ολύμπου ήταν στη Μηλιά. Ανήμερα το Πάσχα, 2 Απριλίου 1822, δέχθηκαν επίθεση τουρκικής δύναμης 800 ανδρών. Οι αρχηγοί των επαναστατών αποφάσισαν να διαμοιραστούν σε επιμέρους τμήματα και να αντεπιτεθούν από διαφορετικές θέσεις. Κυκλωμένος ο Λάζου υποχώρησε, τον ακολούθησαν οι άνδρες του Διαμαντή. Οι Σάλας, Γούλας και Καΐρης οχυρώθηκαν στον πύργο των Λαζαίων, στο ψηλότερο μέρος της Μηλιάς. Ο Κασομούλης με τον Λάζου σχεδίαζαν να παραπλανήσουν τις εχθρικές δυνάμεις για να απελευθερωθούν οι έγκλειστοι, αυτοί εκμεταλλευόμενοι το σκοτάδι βγήκαν και διασκορπίστηκαν. Ο Διαμαντής με τους άνδρες που του απέμειναν κίνησε για την Νάουσα, όπου είχε ξεσπάσει η επανάσταση για να συνδράμει τους εκεί αγωνιστές. Τα χωριά της Πιερίας ως τον Πηνειό παραδόθηκαν στην φωτιά και οι κάτοικοι διασκορπίστηκαν. Τα γυναικόπαιδα διέφυγαν στις Σποράδες. Κάποιοι επέστρεψαν μετά σαράντα χρόνια στα ερείπια των σπιτιών τους.

Άλλοι καπεταναίοι διασχίζοντας τα όρη Χάσια κατέβηκαν στον Ασπροπόταμο. Την ίδια κατεύθυνση πήραν οι Κασομούλης, Σάλας, Καΐρης, για να συνεχίσουν αγωνιζόμενοι στην Στερεά και την Πελλοπόνησο. Κοντά τους και οι φιλέλληνες που πολέμησαν στον Όλυμπο με επικεφαλής τους Λεζίνσκυ και Ρόσνερ. Πολλοί από αυτούς χάθηκαν στις λαγκαδιές του Ολύμπου μη γνωρίζοντας τον τόπο.

Το επαναστατικό κίνημα στην περιοχή του Ολύμπου ουσιαστικά έληξε πνιγμένο στο αίμα. Πίσω του έμειναν οι καταστροφές, το καμένο πεδίο των μαχών. Η επανάσταση όμως στη Μακεδονία συνεχίστηκε στο Βέρμιο και τη Νάουσα. Στο επόμενο σχετική αναφορά.

1. Ι. Κ. Βασδραβέλλης, Οι Μακεδόνες εις τους υπέρ της ανεξαρτησίας αγώνας, 1796-1832, Θεσσαλονίκη 1950, σ. 109 κ. ε.
2. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τ. ΙΒ, σ. 233-234.
3. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 4000 χρόνια Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού, σ. 440-442.