Ενθυμήσεις από ύμνους και άσματα του Δωδεκαημέρου

Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος

Συμμετέχοντας πολλά χρόνια σε χορωδία και υπηρετώντας σε σχολεία, τέτοιες ημέρες ζούσαμε σε εορταστικό κλίμα με την εκμάθηση και απόδοση εκκλησιαστικών ύμνων, καλάντων και άλλων σχετικών ασμάτων. Κατά την ερμηνεία τους σε πρόβες και εκδηλώσεις κάποια ανθρώπινα λάθη κατανόησης και προφοράς δημιουργούσαν “ατμόσφαιρα”!

“…Μάγοι δε μετά αστέρος οδοιπορούσι …”
Από τα πρώτα που ψάλαμε, μετά τις καταβασίες των Χριστουγέννων, “Χριστός γεννάται ….” κλπ, ήταν το Απολυτίκιο και το Κοντάκιο της μεγάλης εορτής. “Η γέννησή σου Χριστέ ο Θεός ημών ….”, το πρώτο, “Η Παρθένος σήμερον τον υπερούσιον τίκτει ….”, το δεύτερο. Στο πρώτο, όλα καλά! Στο κοντάκιο ο στίχος “…Μάγοι δε μετά αστέρος οδοιπορούσι …” ταλαιπωρούνταν από κάποιους. Έψαλλαν “Μά(γ)οι-δε (ς) μετά αστέρος ….”. Διέκοπτε ο μαέστρος, εξηγούσε, διόρθωνε. Ποτέ δεν μάθαμε, αν οι Μά(γ)οι-δε(ς), ήταν Μάη-δες, πληθυντικός (που δεν υπάρχει) του κυρίου ονόματος Μάης ή οπλίτες των ΤΕΑ που παλιά αποκαλούνταν ΜΑΥ. Μάλλον το δεύτερο συμβαίνει, είχε αποφανθεί χορωδός, διότι οι άνθρωποι εκείνοι, έχουν φύγει πια από τη ζωή, “τις δεκαετίες του 50 και του 60 συμμετείχαν στις μονάδες που προαναφέρθηκαν και τους έμεινε εκείνο το όνομα και όχι των μάγων, αλλιώς δεν εξηγείται”.

“Αρταβάν ο τέταρτος μάγος”
Σύμφωνα με την παράδοση υπήρχε και τέταρτος μάγος, ο Αρταβάν. Δεν έφθασε στη Βηθλεέμ με τους τρεις να προσκυνήσει τον Χριστό, γιατί κατά την πορεία του, προστατεύοντας αδύναμους, φτωχούς, ασθενείς έφθασε στα Ιεροσόλυμα μετά 33 χρόνια, στην Σταύρωση. Την ώρα που παρέδιδε το πνεύμα ο Κύριος, έγινε μεγάλος σεισμός και λίθος τον κτύπησε. Όταν συνήλθε άκουσε γλυκιά φωνή να του λέει: “Αμήν, αμήν λέγω σοι, ό,τι εποίησας εις ένα των αδελφών μου των ελαχίστων, εις εμέ εποίησας”. Άνοιξε τα μάτια, είδε τον Χριστό και ευτυχισμένος ξεψύχησε, (Νεωτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου, τ.3ος, σ.666). Την ιστορία αυτή σε μελοποιημένους στίχους με συνοδεία ορχήστρας παρουσίασε η χορωδία μας σε ωραία και αξέχαστη χριστουγεννιάτικη εκδήλωση. Όσα μάθαμε για τον Αρταβάν, ήταν πρωτάκουστα, όπως και το όνομά του. “Δάσκαλε”, είπε χορωδός, “ξέραμε το αργκαβάν, ξέραμε και το αραβάν. Τώρα μάθαμε και τον Αρταβάν”. Αργκαβάν σε ντοπιολαλιά είναι η πασχαλιά και αραβάν το άλογο που ρυθμικά καλπάζει.

“….. Άγιος Βασίλης έρχεται ……”
Στα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς, “Αρχιμηνιά και αρχιχρονιά ψηλή μου δεντρολιβανιά και αρχή καλός μας χρόνος……”, ακούγονταν και ακούγεται ως σήμερα να ψάλουν κάποιοι, “…. Άγιος Βασίλης έρχεται και δεν μας καταδέχεται…..”. Είναι δυνατόν να μη μας καταδέχεται ο Άγιος Βασίλειος; Κάποιοι αποφαίνονται πως σωστός στίχος είναι, “….άρχοντες το κατέχετε; (το γνωρίζετε;)…” ή “ και όλους μας καταδέχεται ….”. Όποιο και ν΄ είναι το σωστό, ο Μέγας Άγιος Βασίλειος όλους μας καταδέχεται, το αντίθετο είναι λάθος.

“…. Συ’ σαι αρχόντισσα κυρία …..”
Τα ίδια πρωτοχρονιάτικα κάλαντα υπάρχει και ο παραπάνω στίχος. Γράφοντάς τον χωρίς συγκοπές είναι “Συ είσαι αρχόντισσα κυρία”. Ψάλλοντας παιδιά ακόμη και μεγάλοι οι τρεις πρώτες λέξεις ακούγονται σαν μία, “Συσαρχόντισσα”. Αυθόρμητα ρώτησε κάποτε μικρός μαθητής. “Κύριε, ποια είναι η “Συσαρχόντισσα;”. Δόθηκε εξήγηση αλλά δεν φάνηκε να πείθει. Για τον μικρό άλλο η αρχόντισσα και άλλο η “συσαρχόντισσα”! Η δεύτερη σαν λέξη ήταν εντυπωσιακή και μεγαλοπρεπέστατη.

“Ω έλατο!” ή “Αχ έλατο!”
Το ίδιο έγινε και με το ξένο τραγούδι, που αποδίδεται στα ελληνικά, το γνωστό “Ω έλατο!”, κατ΄ άλλους “Αχ έλατο!”. Εκτός από τα ψηλά βουνά σε πολλά μέρη της Πατρίδας μας το έλατο παλιά ήταν σχεδόν άγνωστο. Για χριστουγεννιάτικο δένδρο στολίζαμε κέδρο με τα μικρά αγκαθωτά του φύλλα. Από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα πολλοί έμαθαν στο σχολείο το τραγούδι “Αχ έλατο!” Τραγουδώντας έλεγαν με μια λέξη, “Αχέλατο, Αχέλατο, μ΄ αρέσεις, πώς μ΄ αρέσεις, τι ωραία την πρωτοχρονιά μας φέρνεις δώρα στα κλαδιά..”. Και στην περίπτωση αυτή μαθητριούλα ρώτησε. “Κύριε, τι είναι ο “Αχέλατος;”. Εκείνος απάντησε: “… Δέντρο φουντωτό, καμαρωτό σαν τη νύφη στολισμένο στο σαλόνι το ανοιχτό…”, με τους στίχους ενός άλλου χαρούμενου ελληνικού χριστουγεννιάτικου τραγουδιού που ήδη το ήξεραν τα παιδιά.

ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ, ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ