Αφιέρωμα στα 80 χρόνια από το ηρωικό έπος του 1940 – 41

Σκέψεις λογοτεχνών μας για την 28η Οκτωβρίου 1940 και τη Νίκη των Ελλήνων

Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος

Φέτος, 2020, συμπληρώνονται ογδόντα χρόνια από την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, από την 28η Οκτωβρίου 1940, αλλά και από τις νίκες των Ελλήνων πάνω στα βουνά της Πίνδου. Από το απέραντο χαμόγελο των στρατιωτών – πολεμιστών, το ενθουσιώδες τραγούδι τους, την αποφασιστικότητά τους να αντιμετωπίσουν τον ύπουλο εχθρό, από την κινητοποίηση όλων των Ελλήνων να προσφέρουν το είναι τους για να αναχαιτιστεί ο επιδρομέας.

Πολλά σχετικά έχουμε δημοσιεύσει στο παρελθόν. Φέτος παραθέτουμε σκέψεις, απόψεις, ιδέες λογίων Ελλήνων οι περισσότεροι των οποίων πολέμησαν τότε μαζί με τους άλλους συμπατριώτες τους για την τιμή, την ελευθερία και την αξιοπρέπεια της Πατρίδας. Είναι σταχυολογημένες από τα βιβλία και τα δημοσιεύματά τους. Κύρια πηγή μας ήταν ο αφιερωματικός τόμος που κυκλοφόρησε πριν σαράντα ακριβώς χρόνια, τέτοιες ημέρες: 28 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1940, Η Ελλάδα στο χαράκωμα της Ελευθερίας, ΕΥΘΥΝΗ, Κείμενα της Μεθορίου/5.

Βορειοηπειρώτισσες ανοίγουν δρόμο για τον Ελληνικό Στρατό

….. Το τι έγινε τότε, με τα ξημερώματα δε λέγεται. Οι μπουρούδες μουγκρίζανε όμοια με ζωντανά που τα σφάζουν, οι άνθρωποι στις πολιτείες τρέχανε, πήραν το μήνυμα στα βουνά οι βοσκοί, και οι ψαράδες στις θάλασσες, όλα τα πλεούμενα γύρισαν πλώση, κι όλοι οι βοσκοί τρέχαν να πάρουν τ΄ άρματα. Στο μεταξύ ο κακός γείτονας έστειλε σιδερένια πουλιά στο γαλανό ουρανό των Ελλήνων και ρίχνανε μπόμπες και σκοτώνανε γυναίκες και παιδιά……..
Ηλίας Βενέζης, “Χρονικό του 1940”

…… Ήσαν βαριές οι πρώτες εκείνες μέρες του πολέμου από οδύνη και μεγαλείο. Και προ πάντων από την αγωνία για την έκβαση του πολέμου τούτου, που ένας μικρός λαός, με την καρδιά στα δυο του χέρια, πήγαινε να φράξει το δρόμο σ΄ έναν σιδερόφρακτο, υπερφίαλο και μωροφιλόδοξο επιδρομέα ……
Γ. Θ. Βαφόπουλος, “Σελίδες Αυτοβιογραφίας Β΄”

….. Και παλεύουμε με τον αέρα, με το χιόνι, με το κρύο, με τους ανήφορους που μας λαχανιάζουνε. Ξυλιάζουμε, τρέμομε, ζαρώνομε μέρα με τη μέρα, κι όμως ζούμε και αγωνιζόμαστε. Άμα γυρίζομε, παγωμένοι και φορτωμένοι χιόνι, οι φωτιές είναι σβησμένες, τ΄ αντίσκηνα ανοιχτά, γεμίσαν χιόνι, και πρέπει να κάτσομε έτσι δα, ν΄ ανάψομε τις φωτιές μας, να καθαρίσομε το αντίσκηνο από τα χιόνια που μπήκαν, να το τεντώσομε, γιατί στάζει, κι ύστερα να βγάλομε τη μουσκεμένη χλαίνη, την κουκούλα, τις αρβύλες που ήπιαν όσο μπορούσαν, να στραγγίξομε τις κάλτσες και να τα στεγνώσουμε όλα αυτά στη φωτιά, απλώνοντας τα γυμνά μας πόδια όσο παίρνει κοντά στη φλόγα να ζεσταθούμε. Κι η εξαντλητική αυτή πάλη δεν λέει να τελειώσει. Ο εχθρός αυτός δε νικιέται. Είναι αμέτρητος και άπιστος. Που να νικήσεις το κρύο; Το χιόνι; Χιονίζει, χιονίζει πάντα, σαν ν΄ είχε ο Θεός μιαν απέραντη αποθήκη παγωμένο μπαμπάκι και την κοσκινίζει στο κεφάλι μας. Χιόνι! Χιόνι! Χιόνι! Θα ήθελα να γέμιζα σελίδες και σελίδες μ΄ αυτή μόνο τη λέξη, να τη διαβάζεις μια – μια, ώσπου να σου΄ ρθει τρέλα και να φωνάξεις: ¨Φτάνει !!…Φτάνει πιά!”.
Άγγελος Βλάχος, “Το μνήμα της γριάς”

Πίνακας Αλ. Αλεξανδράκη

…. δε θα μου πήγαινε αυτό το ντουφέκι αν δεν ήσουν εσύ,
γλυκό χώμα που νιώθεις σαν άνθρωπος,
αν δεν ήτανε πίσω μας λίκνα και τάφοι που μουρμουρίζουν,
αν δεν ήταν άνθρωποι κι αν δεν ήταν βουνά με περήφανα
μέτωπα κομμένα στον ήλιο με το σπαθί του Θεού ………..
Νικηφόρος Βρεττάκος, “Ένας στρατιώτης μουρμουρίζει
στο αλβανικό μέτωπο”

… Προχωρείτε … προχωρείτε … προχωρείτε … είναι ένα σάλπισμα μάχης. Που σημαίνει αγώνα, ιδρώτα, κίνδυνο θανάτου για κάθε σπιθαμή γης. Αλλά και ταυτόχρονα ελπίδα ότι θα φτάσεις κάποτε… Θα φτάσεις που; Στο απέναντι ύψωμα; στο πολυβολείο του εχθρού: στο αντέρεισμα, αλλά προπαντός κι ελπίδα ότι σε περιμένει κι ένα καλύτερο αύριο. Όσο δυσκολότερα προχωρείς, τόσο περισσότερο ελπίζεις ….
Γ. Δ. Δασκαλάκης, “Οι ασήμαντοι στον αγώνα”

…Τώρα κείτεται απάνω στην τσουρουφλισμένη χλαίνη,
μ΄ ένα σταματημένο αγέρα στ ήσυχα μαλλιά,
μ΄ ένα κλαδάκι λησμονιάς στ΄ αριστερό τ΄ αυτί.
Μοιάζει μπαχτσές που τούφυγαν άξαφνα τα πουλιά,
μοιάζει τραγούδι που το φίμωσαν μέσα στη σκοτεινιά,
μοιάζεο ρολόι αγγέλου που εσταμάτησε
μόλις είπανε “γεια παιδιά!” τα ματοτσίνορα
κι η απορία μαρμάρωσε. ….
Οδυσσέας Ελύτης, “Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας”

…….. Το κεφάλι του έγειρε (ανθυπολοχαγού). Ύστερα, τον ξάπλωσαν έξω από το χαράκωμα, απλώνοντας ένα αντίσκηνο. Τα μαλλιά του τα έπαιρνε ο άνεμος. Αναδεύοντας μέσα στα χάδια του, σκέψεις ανήσυχες μέσα στον ουρανό που μούγκριζε.
Τον αφήκαν (οι στρατιώτες) και γύρισαν στις θέσεις τους. Ο θάνατος έγινε ένας παλιός σύντροφος, που είχε φιλιωθεί μαζί τους, αποσταμένος στον αγώνα, που καταπιάστηκε με την ψυχή τους. ……
Λουκής Ακρίτας, “Αρματωμένοι”

“…. Να έβλεπες τους νεοσύλλεκτους πως μάχονταν στα υψώματα του Εφταχωρίου θα τους φιλούσες τα χέρια. Αν τους έφερναν οι χωριάτες να φαν ένα κομμάτι ψωμί, έτρωγαν ειδάλλως έμειναν νηστικοί. Αυτό το τάγμα ξεθάρρεψε τους δειλιασμένους, ψύχωσε τον κοσμάκη και τον έκανε να γυρίσει πίσω στον αγώνα. Τώρα όλοι βοηθάνε, άλλος με το ντουφέκι, άλλος με πέτρες”.
Κώστας Ζαλοκώστας, “Πίνδος”

…. Πιστεύουμε πως η μάχη της Πίνδου θα ξαναγίνει και θα ξαναγίνεται ολοένα, κάθε φορά που είναι ανάγκη να ξανακάνουμε τον υπέρ πάντων αγώνα, με οποιοδήποτε εχθρό κι αν πρόκειται να πολεμήσουμε……. Η Πίνδος και το Ρούπελ, τα Δερβενάκια και το Μεσολόγγι, ο Μαραθώνας και οι Θερμοπύλες, να η πιο βαθιά, η πιο αδιάσπαστη συνέχεια της ελληνικής ιστορίας που καμιά επιδρομή, καμιά βαρβαρότητα δε θα την καταλύσει ποτέ……
Γιώργος Θεοτοκάς, Ελλάδα 1940

Είμαστε έτοιμοι για όλα. Πάντα οι άνθρωποι είναι έτοιμοι για όλα. Οι ένοχοι φοβούνται. Οι αθώοι ποτέ. Οι αθώοι είναι έτοιμοι σε κάθε στιγμή για τη ζωή και για το θάνατο, για την εύνοια και για τη δυσμένεια της τύχης, για την καταιγίδα και την καλοκαιρία. Μονάχα για ένα πράγμα δεν είναι ποτέ έτοιμος και άξιος ο αθώος: για την ατιμία….
Παν. Κανελλόπουλος, Είμαστε έτοιμοι για όλα, 15-03-1941

…. Από τα πανάρχαια χρόνια είμαστε η πρώτη νίκη καταπάνω στη δολοφόνα νύχτα. Τα βουνά μας, τα χώματά μας δώσανε νόημα στο Ήλιο. Ο λαός μας στη Νίκη. Κι οι αρχηγοί μας σε τούτη την απόκριση που δέρνει και τσακίζει τον εχτρό “ Έλα να τα πάρεις!
Θράσος Καστανάκης, Ο πρώτος μήνας

… Σήμερα, μέσα στον καθένα μας υπάρχει ολάκερη η Ελλάδα, ζει μέσα μας σε όλους τους αιώνες της ιστορίας της, κοιτάζει μέσα από τα μάτια μας με όλους τους ήρωές της, λατρεύεται στην προσευχή μας με όλους τους θεούς της, χορεύει μέσα στη φαντασία μας με όλα τα χρώματα, τους ήχους και τις γραμμές της.
Αν όλοι μπορέσουμε να φωτίσουμε την πράξη του πολέμου που πολεμούμε με αυτό το ήρεμο και σταθερό φως, δεν υπάρχει φόβος να λυγίσει κανένα γόνατο, ως το τέλος. Αυτό το φως, το “ιλαρόν φως” που λέει η εκκλησία, είναι εκείνο που που έκαμε και κάνει όλους τους ήρωες της πανανθρώπινης ιστορίας να τραβάνε χαμογελαστοί το δρόμο της αποστολής τους, με τόση ασφάλεια, με τόση χάρη!
Στράτης Μυριβήλης, Η ώρα της Ιστορίας

… Το άρθρο αυτό, αγαπητοί μου αναγνώστες, το γράφω ύστερα από τον συναγερμό. Μέσα στο υπόγειο βρίσκονταν δύο γυναίκες του λαού. Η μια βάσταγε το μωρό της αμίλητη μέσα στο σκοτάδι, καθισμένη σε ένα σκαλοπάτι. Η άλλη, που έχει δυο γιούς στον πόλεμο, δεν έπαυε να μουρμουρίζει καθώς σύριζαν οι σειρήνες:
-Θεέ μου…. Δώσε κουράγιο να βαστά η ψυχή του κόσμου που δεν έφτεξε σε τίποτα. Και να μη λυγίσει ποτέ η καρδιά μας …
Να τι έλεγε αυτή γυναικούλα. Μου φαίνεται πως τα λόγια αυτά αξ’ιζουν στην απλότητά τους και δείχνουν πολλά … Είναι λόγια ακόμα, που ο καθένας μας μπορεί να λέει στις κρίσιμες αυτές ώρες που περνάμε.
_Κάνε Θεέ, την καρδιά μας να μη λυγίσει ποτέ …
Λιλίκα Νάκου, Να μη λυγίσει ποτέ η καρδιά μας

Νίκησαν τα βουνά, τα ποτάμια, τη βροχή, το χιόνι, την πείνα, τον ύπνο, την κούραση,
τη λάμψη, το φασισμό, τη βία, τον αριθμό, όλοι έχουν στο πρόσωπό τους ένα ήρωα, όπως στέκονται περήφανοι, ανίκητοι πάνω σ΄ αυτή την παράξενη μακρινή γη. Κάποτε θα μιλάν για αυτός τα παραμύθια και τα παιδιά που θα τ΄ ακούν μέσα στους καιρούς, που θ΄ ακολουθήσουν, θα μένουν σαστισμένα.
Στέλιος Ξεφλούδας, Άνθρωποι του μύθου, 1941-1943

Η ΝΙΚΗ
Παιδιά μου, ο πόλεμος για σας περνάει θριαμβευτής
των άδικων ο πόλεμος δεν είν΄ εκδικητής
είναι ο μύθος της άνοιξης και της δημιουργίας.
Η Ελλάδα είναι αβασίλευτη, με δάφνες και με κρίνα
της νίκης. Παντοδύναμος την έπλασε τεχνίτης.
Η δόξα το καμάρι της, η αλήθεια είναι δική της.
Κι αν είναι, και στον πόλεμο μέσα, η ζωή θυσία,
ο τάφος είναι πέρασμα προς την αθανασία!
Κωστής Παλαμάς, 1.4.1941

…. Τα έπη τα γράφουν οι απλοί, οι καθημερινοί άνθρωποι, που αισθάνονται, σε μια μεγάλη στιγμή, ν΄ αστράφτει μέσα τους το φως της θείας ευδοκίας. Και τα ιστορικά απροσδόκητα, που δημιουργεί η όρθια ψυχή, ανήκουν και στον αντίπαλο. Γιατί και σ΄ εκείνον μαθαίνουν, πως είναι μεγάλη υπόθεση η Αρετή σε τούτον τον αλλόκοτο κόσμο. Κι είναι δώρο ακριβό η συνείδηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας …
Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Η όρθια ψυχή

…Όλοι ανεξαίρετα, από τον ανώτατο ηγέτη έως τον τελευταίο αστό και αγρότη, βρέθηκαν με μιας σε συναγερμό εσωτερικά ενωμένοι στην απόφαση που ήταν σε όλους γνωστή, χωρίς να είναι ανάγκη να εκστομισθεί. “Νυν υπέρ πάντων αγών”, είπεν έντονα ο αρχηγός δίνοντας στη θολή διαίσθηση ολόκληρου του λαού την φωτεινήν έκφρασιν της αμείλικτα ορθής ερμηνείας των γεγονότων – και η απόκριση εδόθη αμέσως από το πλήθος σαν να ήταν κάτι αυτονόητο, κάτι που επειδή έχει πάρα πολλές φορές ειπωθή, δεν χρειάζεται καμιά προσπάθεια για να βρεθεί και να διατυπωθεί. Δυο λέξεις που η ηχώ τους βρυχάται μέσα στο αίμα μας πριν από την εκφώνησή τους: Ελευθερία ή Θάνατος……
Ε. Π. Παπανούτσος, Η πρώτη νίκη του πολέμου

Οι μυστικές δυνάμεις του Έθνους….σήμερα ξαναφανερώνονται μ΄ έναν από τους πιο λαμπρούς τρόπους που έχει να δείξει η ιστορία μας. Η φωνή του Αισχύλου, η φωνή των Μαραθωνομάχων και των Σαλαμινομάχων γίνεται πιο κοντινή, πιο καθαρή η φωνή των ηρώων του Εικοσιένα. Γνώριμη φωνή, που τη σκεπάζουν χίλιοι θόρυβοι, στους συνηθισμένους καιρούς, που που μισοσβύνει, που μισοχάνεται και που ακούεται ξανά ολοκάθαρη όταν σημάνη η μεγάλη στιγμή.
Κλέων Παράσχος, Μυστικές δυνάμεις

… Οι παιάνες που κάλεσαν τους Έλληνες στον αγώνα κατά των βαρβάρων,από τους αρχαίους χρόνους ίσαμε χθες, είναι μιλημένοι και τραγουδημένοι στη γλώσσα που τραγουδούν σήμερα στα Ηπειρωτικά βουνά και στα καράβια μας τα τέκνα της Ελλάδας. Η Ελλάδα είναι μια . Την αιώνια αυτή μητέρα, τη θεοτρόφο και ιερή, αυτήν υπερασπιζόμαστε.
Π. Πρεβελάκης, 1940

Δευτέρα, 28. Κοιμήθηκα δύο το πρωί, διαβάζοντας Μακρυγιάννη. Στις τρεις και μισή μια φωνή μέσα από το τηλέφωνο με ξύπνησε: “Έχουμε πόλεμο”. Τίποτε άλλο, ο κόσμος είχε αλλάξει. Η αυγή, που λίγο αργότερα είδα να χαράζει πίσω από τον Υμηττό, ήταν άλλη αυγή: άγνωστη. Περιμένει ακόμη εκεί που την άφησαν. Δεν ξέρω πόσο θα περιμένει, αλλά ξέρω πως θα φέρει το μεγάλο μεσημέρι …..
Γιώργος Σεφέρης, “Μέρες, Γ΄”

…Ω Μέρα – Μάνα, που μας έσπασες ακέρια κι ως το ύστατο, όλα τα εσωτερικά δεσμά μας! Ω κοσμοϊστορική Ελευθερία, τόσο βαθειά λαχταρισμένη! Να Σε! ΣΕ κατέχουμε! Σε νιώθουμε! Σε θέλουμε!
Και θα σε κρατήσουμε όλοι, στο τεράστιο ύψος που μας φανερώθηκες απ΄ τα χαράματα των Εικοσιοχτώ του Οχτώβρη του 1940, κι ως με τη συντέλεια των αιώνων, είτε ζήσουμε, είτε, αύριο που θα φέγγεις απάνω απ΄ όλον τον πλανήτη το γιγάντιο φως Σου, θα βρισκόμαστε στα σπλάχνα Σου, ω μητέρα, αθάνατοι νεκροί!
Άγγελος Σικελιανός, Εικοσιοχτώ του Οχτώβρη 1940

…. Το φθινόπωρο του 1940 η φιλοπατρία έλαμψε στη Ελλάδα με την καθαρότερη μορφή της. Γιατί; Γιατί συνδέθηκε ταυτόχρονα, άμεσα, με την έμπρακτη διακήρυξη της ελευθερίας. Έγινε σύμβολο, όχι υποταγή σε παράγγελμα, όχι συμόρφωση σε λειτούργημα τυπικό. Την υπόθεση του πολέμου την πήρε ο λαός ως στρατός στα χέρια του. Και μετέτρεψε την αμυντική πρόθεση του τότε Γενικού Επιτελείου σ΄ ενέργεια επιθετική. Έτσι φθάσαμε στο Μπόγαρδετς και στο Τεπελένι….
Άγγελος Τερζάκης, Η φιλοπατρία ως έννοια δυναμική

Υπάρχουν και πολλοί άλλοι που είπαν που έγραψαν. Σταματούμε εδώ με την ευχή η ομόνοια, η ομοψυχία και η κοινή στάση όλων των Ελλήνων να κυριαρχούν απέναντι στα μεγάλα προβλήματα του τόπου και στις απειλές της Πατρίδας από οπουδήποτε και αν αυτές προέρχονται. Οι καιροί είναι δύσκολοι και πονηροί!