Α΄ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ, Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΤΗΣ (ΜΕΤΕΠΕΙΤΑ ΠΑΙΟΝΙΑΣ)
Γράφει ο Χρήστος Π. Ίντος
Τον Οκτώβριο του 1912 οι λαοί της Βαλκανικής συνεργάστηκαν για να αποτινάξουν τον από αιώνων ζυγό της οθωμανικής σκλαβιάς. Ο πόλεμος ξεκίνησε στις 5 Οκτωβρίου του έτους εκείνου και είναι γνωστός με το όνομα Πρώτος Βαλκανικός. Οι Έλληνες με ομονοούσα την τότε πολιτική και στρατιωτική του ηγεσία, με ομοψυχία και ενότητα, λίγες φορές επέδειξαν κάτι τέτοιο, πανέτοιμοι και με τραγούδι στα χείλη, όρμησαν από την Ελασσόνα. Σάρωσαν τα τουρκικά εμπόδια το ένα μετά το άλλο: Σαραντάπορο, Σέρβια, Κοζάνη, Κατερίνη, Βέροια. Αυτοί και άλλοι τόποι ήταν στα χέρια τους μέσα σε λίγες ημέρες.
Μνημείο Μακεδονομάχων
Στα Γιαννιτσά, στην ιερή πόλη των Μουσουλμάνων, συγκεντρώθηκαν οι Τούρκοι για να σταματήσουν τον χείμαρρο που σάρωνε. Μα εκεί κατέρρευσαν. Σε μια φονικότατη μάχη στις 19-20 Οκτωβρίου, με εκατοντάδες νεκρούς και από τις δύο πλευρές, κρίθηκε η τύχη της Μακεδονίας και της Θεσσαλονίκης. Άνοιξε ο δρόμος για την πόλη του Αγίου Δημητρίου και την ημέρα που τιμάται η μνήμη του, 26 Οκτωβρίου, εισήλθε θριαμβευτής ο Ελληνικός Στρατός στην πόλη του.
Λίγο νωρίτερα, στις 22 του ίδιου μήνα, όταν ακόμα τα Γιαννιτσά καίγονταν, δυο Μεραρχίες του Ελληνικού Στρατού, η 4η και η 6η, κατευθύνθηκαν στην επαρχία της Γουμένισσας, για να καλύψουν τη δυτική όχθη του Αξιού. Να ελέγξουν τη γέφυρα της “Γουμέντζας” κοντά στον ομώνυμο σιδηροδρομικό σταθμό. Να στήσουν διάβαση και να περάσουν στην απέναντι όχθη. Έτσι θα εμπόδιζαν τις αντίπαλες δυνάμεις να ανασυγκροτηθούν. Μα το κέντρο της περιοχής, η Γουμένισσα, έπρεπε να ήταν ελεύθερο. Ελληνικές δυνάμεις έσπευσαν εκεί και το απόβραδο της 22ας Οκτωβρίου την κατέλαβαν. Παραδόθηκε η τουρκική φρουρά, αιχμαλωτίστηκαν εκατοντάδες αντίπαλοι στρατιώτες και όσοι διέφυγαν κατευθύνονταν προς το άγνωστο. Την επομένη, 23η Οκτωβρίου, έγινε η επίσημη παράδοση.
Ο Κρώφορδ Πράις, ανταποκριτής της εφημερίδας TIMES του Λονδίνου, που παρακολούθησε από κοντά τις στρατιωτικές επιχειρήσεις έγραψε (τηρείται η ορθογραφία του πρωτοτύπου): “….. Οι Έλληνες επροχώρησαν την 6ην των Μεραρχίαν προς το αριστερόν και κατέλαβον την πόλιν και τον σταθμόν της Γουμέντζης, δεσπόσαντες τοιουτοτρόπως της γεφύρας, η οποία ζευγνύει εις το σημείον τούτο τον Αξιόν. Αναμφιβόλως η στρατηγική αύτη κίνησις είνε η εξαναγκάσασα τον Χασάν Ταχσίν πασάν να εγκαταλείψη το πρώτον του σχέδιον, κατά το οποίον προτίθετο να αντιτάξη αντίστασιν εις Τοψίν (σημ. Γέφυρα), να υποχωρήση δε προς την Θεσσαλονίκην…”.
Η 4η Μεραρχία αναπτύσσεται μετά τη μάχη των Γιαννιτσών, (πηγή Γ. Τσοκόπουλος)
Και συνέχισε:
Η απελευθέρωση της Γουμένισσας και της επαρχίας της ήταν πολύ σημαντική ενέργεια για τον Ελληνικό Στρατό και αποφασιστικής σημασίας. Ο ρόλος της ήταν καθοριστικός για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και για την ματαίωση των σχεδίων του τουρκικού επιτελείου. “…. Η υπό των Ελλήνων κατάληψις της Γουμέντζας κατέστησεν εις αυτούς δυνατόν να απειλήσουν τα πλευρά των λειψάνων του τουρκικού στρατού, ο οποίος ήτο εστρατοπεδευμένος επί της αριστεράς όχθης του Αξιού…”.
Ο αγώνας ήταν σκληρός! Στρατιώτης σε κάποιο διάλειμμα από τις μάχες έγραψε στους δικούς του το παρακάτω έμμετρο συγκινητικό σημείωμα:
«Αν μάθατε πως πέθανα στην κλίνη της αρρώστειας
να κλάψετε τα νιάτα μου που θεν να παν χαμένα,
γιατί ένας τέτοιος θάνατος παλληκαριού δεν στέκει!…
Μ΄ αν μάθετε πως μ΄ εύρηκε το βόλι μες στη μάχη,
αν μάθετε πως έπεσα ανδρεία και τιμημένα
για μια πατρίδα πιο τρανή, για μια Μεγάλη Ελλάδα,
καθόλου μη με κλάψετε, μη χύσετ΄ ένα δάκρυ,
γιατ΄ είναι τέτοιος θάνατος, τιμή και αθανασία.»
Ο πολεμικός ανταποκριτής Ζαν Λενιού, απεσταλμένος της γαλλικής εφημερίδας Illustration, έγραψε στο ημερολόγιό του:
“22 Οκτωβρίου
… Ευρισκόμεθα τώρα εις την πεδιάδα του Αξιού. Διερχόμεθα δια τινος πόρου το μικρό ποτάμιον της Γουμένιτσας, κατόπιν δε λοξεύομεν προς βορράν.
Το ένα κατόπιν του άλλου τα συντάγματα σταματούν και αμέσως στήνονται παντού τα αντίσκηνα …… Μικραί στήλαι καπνού υψώνονται κατακόρυφαι προς τον ουρανόν. Οι άνδρες δεν είχαν τίποτε να ψήσουν και από μακράν ακούγονται αι εκρήξεις του αδόλου γέλωτός των. …. Νυχτώνει. Ψωμί εξακολουθή να μην υπάρχη, τυρί, άγνωστον δια τίνος θαύματος, ευρέθη”.
Έτσι απελευθερώθηκε η Γουμένισσα και η επαρχία της από τον μακραίωνο οθωμανικό ζυγό τον Οκτώβριο του 1912 και έτσι συνεχίστηκε και το επόμενο έτος, το 1913, στον Β΄ Βαλκανικό. Ελευθερώθηκαν η Μακεδονία και η Ήπειρος και εντάχθηκαν στον εθνικό κορμό!
