Βίκτωρ Σαρρηγιαννίδης: Ο αρχαιολόγος που έφερε στο φώς τα στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού στην Κεντρική Ασία

Το «παζλ» της Ιστορίας του έθνους μας θα ολοκληρωθεί, όταν τοποθετηθούν σ’ αυτό όλα του τα κομμάτια. Όταν οι φωτεινές μορφές και οι προσωπικότητες κύρους, που διαπρέπουν, εκτός ελλαδικού χώρου, ενταχθούν σ’ αυτό. Όταν η ιστορική γραφίδα, ως άλλη αρχαιολογική σκαπάνη, ανασύρει τα ονόματα εκείνων που και μέσα από το χώμα λάμπουν. Ένας τέτοιος σημαντικός άνθρωπος και επιστήμονας, είναι ο ποντιακής καταγωγής αρχαιολόγος, που με την πολυετή ανασκαφική του δραστηριότητα, συνέβαλε καθοριστικά στην ανάδειξη των στοιχείων του ελληνικού πολιτισμού στην ευρύτερη περιοχή της Κεντρικής Ασίας.

Ο Βίκτωρ Σαρρηγιαννίδης γεννήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου του 1929 στην Τασκένδη του Ουζπεκιστάν και πέθανε στις 25 Δεκεμβρίου 2013 στη Μόσχα, σε ηλικία 84 χρόνων. Ο πατέρας του, ονομαζόταν Ιωάννης (Γιάγκος) και καταγόταν από την Αργυρούπολη του Πόντου και μητέρα του ήταν η Αθηνά από την Γιάλτα της Κριμαίας.

«Το 1949 ο Σαρρηγιαννίδης τελείωσε τη μέση σχολή και εισήχθη στο Κρατικό Πανεπιστήμιο Κεντρικής Ασίας (ΚΠΚΑ). Στη διάρκεια των σπουδών του στο ΚΠΚΑ συμμετείχε σε αρχαιολογικές ανασκαφές στην Τουρκμενία ως δόκιμος φοιτητής. Μετά την αποφοίτησή του το 1952, εργάστηκε για μια περίοδο στο Μουσείο Ιστορίας της Σαμαρκάνδης και στις αρχές του 1955 εγκαταστάθηκε στη Μόσχα. Μην έχοντας μόνιμη εργασία έλαβε μέρος σε αρχαιολογικές αποστολές με συμβόλαιο (1955-1959).

Ο Σαρρηγιαννίδης κι από φοιτητής ακόμη, δημοσίευσε σειρά άρθρων σε διάφορα περιοδικά. Το 1959 διορίστηκε σε εργαστήριο του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ και το 1963 υποστήριξε τη διατριβή του ως υποψήφιου διδάκτορα με θέμα: «Ο αιώνας του χαλκού στο νοτιανατολικό Τουρκμενιστάν».

Στις ανασκαφές που έκανε στην πόλη Τελλιατεπέ του Αφγανιστάν, ο Βίκτωρας Σαρρηγιαννίδης, έφερε στην επιφάνεια μια βασιλική νεκρόπολη, η οποία περιείχε περισσότερες από είκοσι χιλιάδες χρυσές μονάδες κοσμημάτων και πένθιμα κτερίσματα. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης συνέκριναν την ανακάλυψη αυτή με την ανακάλυψη του τάφου του Τουτανχαμόν και την αποκάλεσαν ανακάλυψη του αιώνα. Η νεκρόπολη ανήκε στη δυναστεία των Κουσσανών. Τα κοσμήματα που ανακάλυψε αντανακλούν στην επιρροή της Περσίας και της Ινδίας, της Κίνας και της Κεντρικής Ασίας, της Ελλάδας και της Ρώμης. Τα αποτελέσματα των ανασκαφών αυτών δημοσιεύτηκαν στο βιβλίο: «Ο ναός και η νεκρόπολη του Τελλιατεπέ». (Μόσχα1969). Γνωστό είναι επίσης το βιβλίο του «οι θησαυροί της Βακτριανής των Κουσσάνων» (Καμπούλ 1982).

Η Βακτριανή, για να θυμηθούμε και την ιστορία, αντιστοιχεί στο σημερινό Αφγανιστάν – Τατζικιστάν (το βόρειο τμήμα της χώρας). Ο Μέγας Αλέξανδρος έφτασε στην Βακτριανή τον χειμώνα του 330 ή 329 π.Χ. και αργότερα πήγε στη Σογδιανή (βόρεια της Βακτριανής, με πρωτεύουσα τη Σαμαρκάνδη, στο σημερινό Ουζμπεκιστάν). Στην πόλη αυτή παντρεύτηκε την πανέμορφη Ρωξάνη, κόρη του άρχοντα της Σογδιανής Οξυάρτη. Πολλοί ιθαγενείς εντάχθηκαν τότε στις δυνάμεις του Αλεξάνδρου, που έφτασαν ως τον Ινδό ποταμό. «Και την κοινήν ελληνική λαλιά ως μέσα στην Βακτριανή την πήγαμε, ως τους Ινδούς…», μας θυμίζει ο Καβάφης.

Παράλληλα με τις ανασκαφές στο Αφγανιστάν ο Σαρρηγιαννίδης συνέχισε τις ανασκαφές αρχαίων μνημείων στην Τουρκμενία, στο έδαφος της Μαργιανής. Εκεί, η αποστολή του ανακάλυψε την αρχαία ελληνική Μαργιανή (τέλος 3ης χιλιετίας π.Χ.), εισάγοντας μια νέα θεωρία στην επιστήμη για τη διάπλαση του πρωτοελληνιστικού πολιτισμού στην Κεντρική Ασία και την ύπαρξη ενός πολιτισμού πανομοιότυπου με αυτόν της Βακτρίας, που σύμφωνα με τα ως τα τώρα στοιχεία συνδέεται και με τον Κρητο-Μυκηναϊκό πολιτισμό.

Κατά την ανασκαφή στην άγρια έρημο του Καρακούμ της Τουρκμενίας, μένοντας ο Σαρρηγιαννίδης σε σκηνή που την επισκέπτονταν επικίνδυνες κόμπρες, ανακάλυψε ευρήματα που δείχνουν ότι οι λαοί της Κεντρικής Ασίας γνώριζαν τον κρητο-μινωικό πολιτισμό. Οι έρευνες επικεντρώθηκαν πρώτα στο νεκροταφείο, όπου βρέθηκαν έξι βασιλικοί τάφοι με χρυσά και ασημένια σκεύη, ένα περίφημο ψηφιδωτό, ένα γυναικείο κεφάλι που ονομάζει ο Σαρρηγιαννίδης «Νεφερτίτη της Ανατολής», το έτος 2004.

Η Έφη Αγραφιώτη αναφερόμενη στο έργο του Σαρρηγιαννίδη γράφει: «Διάβασα μια συνέντευξή του Σαρρηγιαννίδη στο περιοδικό Περίστυλον, περιοδική έκδοση του πολιτιστικού οργανισμού των υπαλλήλων του ΥΠΠΕ, τεύχος 03. Έχω συγκλονιστεί. Έψαξα να βρω μερικές ακόμα πληροφορίες για τα θέματα που αφορούν στον Έλληνα αρχαιολόγο, που αναγκάσθηκε να δεχθεί την οικονομική βοήθεια του αμερικανικού περιοδικού «National Geographic», για να μπορέσει να συνεχίσει τις σημαντικές ανασκαφές του στη Μαργιανή (Μερβ), στην έρημο Καρακούμ της Τουρκμενίας. Ο ίδιος ο Σαρρηγιαννίδης ήθελε την οικονομική βοήθεια που χρειαζόταν για την ανασκαφή και η οποία δεν ξεπερνούσε το ποσό των 17.000 ευρώ ετησίως, να του την δώσει η Ελλάδα, όπως είπε σε συνέντευξη Τύπου, που διοργάνωσε η Παμποντιακή Ομοσπονδία Ελλάδας στις 18/3/2005.

Στα τριάντα χρόνια ανασκαφής ανακαλύψαμε – λέει ο Σαρρηγιαννίδης – επτά ναούς και ένα καταπληκτικό ανάκτορο, ηλικίας 4.500 ετών, που σχετίζεται με βάση το σχέδιό του, με τα ανάκτορα της Μεσοποταμίας και της Ελλάδας. Επίσης, βάσει των ευρημάτων της η περιοχή, αποδεικνύεται πως είναι η πατρίδα του ζωροαστρισμού, επεσήμαινε ο Βίκτωρας Σαρρηγιαννίδης, ο οποίος είχε χαρακτηριστεί ως «ποιητής» της αρχαιολογίας και είχε αναδειχθεί σε «ηρωική» μορφή για τον ποντιακό Ελληνισμό, καθώς ταυτίσθηκε με την πορεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, φέρνοντας στο νου μας τους στίχους του Καβάφη: «Και την κοινήν ελληνική λαλιά ως μέσα στην Βακτριανή την πήγαμε ως τους Ινδούς…».

Για την προσφορά του ο Σαρρηγιαννίδης τιμήθηκε με πολυάριθμα βραβεία, μεταξύ αυτών και με αναμνηστικά μετάλλια του Πανεπιστημίου Κρήτης, των ενώσεων Ελλήνων του Πόντου στη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα, καθώς και με τον χρυσό σταυρό του Τάγματος Τιμής της Ελλάδας. Για τους Έλληνες της Ποντιακής Διασποράς τρεις ήταν οι προσωπικότητες «κολοσσοί», σύμφωνα με το γνωστό Έλληνα δημοσιογράφο που ζει στη Ρωσία, Νίκο Σιδηρόπουλο. (Πηγή: «Ονομαστοί Έλληνες στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης», Θεοχάρης Χ Κεσσίδης, Εκδόσεις αφοί Κυριακίδη, Βικιπαιδεία, άρθρο Έφης Αγραφιώτη, στον ιστότοπο, «Αλφειός Ποταμός», Άρθρο τη Αλεξάνδρας Γκορμπατένκο 5 Ιανουαρίου 2014 από την εφημερίδα «Η Σύγχρονη Ρωσία».