Ρήγας Φερραίος ή Βελεστινλής: Ο επαναστάτης, ο πολεοκεντρικός (ο πολίτης), ο αριστοκράτης
Γράφει ο Βασίλης Σιδηρόπουλος*
Ήταν εξώφθαλμο, ότι ο Ρήγας Φερραίος ή Βελεστινλής, ήταν «καθαροκοιλιά», για να χρησιμοποιήσουμε μία σμυρναίικη λέξη. Ήταν ηλίου φαεινότερο αυτό, επίσης, από την σημαία του, την σημαία της Επανάστασης, της Ελληνικής Δημοκρατίας, που απεικόνιζε ένα ρόπαλο του Ηρακλή με τρείς σταυρούς επάνω του.
Πρωταρχική η διαπίστωση, γιατί έζησε στο ελληνικό κλίμα της Κωνσταντινούπολης, της Πόλης, και περιφερειακώς, σε όλες τις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Επίσης, ήταν καλλιεργημένος, διότι ήταν ρητά και κατηγορηματικά προσανατολισμένος στις ζυμώσεις των ριζοσπαστικών ρευμάτων της Γαλλίας, όπως και της Γαλλικής Επανάστασης.
Είναι εξόχως σημαντικό να σημειωθεί, ότι είχε αναπτύξει προνομιακό διάλογο με τους θιασώτες του γαλλικού Διαφωτισμού, με άκρως ισότιμο όμως τρόπο. Είχε βαθύτατη ελληνική παιδεία και σε όλες τις ενέργειές του, είχε ευρύτατη συμμετοχή η αρχαία κληρονομιά. Η εξοικείωσή του με τον Μοντεσκιέ, τον Ρουσσώ και τον Βολταίρο ήταν μεγάλη, όμως αμέσως διαφαινόταν και η κατ’ ευθείαν επαφή του με την αρχαία ελληνική και την ελληνική Γραμματεία. Γνώριζε άριστα, ότι τα γαλλικά επαναστατικά συντάγματα και η Γαλλική Επανάσταση εμπνέονταν από την ελληνική αρχαιότητα.
Και φυσικά το χρησιμοποιούσε ευρέως.
Την Δυτική Ευρώπη, την αποκαλούσε ίσως-ίσως και ειρωνικά, «Εσπερία», γνωρίζοντας ότι το ένδυμά της ήταν σχεδόν εξ’ ολοκλήρου ελληνικό. Αναγνωρίζει ως «πηγές» του το Βυζάντιο, την βυζαντινή παράδοση, την κλασική δόξα των προγόνων, αναμεμειγμένες με τις νεωτεριστικές ιδέες της επαναστατικής Γαλλίας. Σπεύδει πολλές φορές ανενδοίαστα να σημειώσει, ότι η μέν γαλλική αγροτική κοινωνία ήταν φεουδαρχική και φεουδαλική, εν αντιθέσει με την ελληνική, η οποία σε βάθος χιλιετιών παρέμενε ανθρωποκεντρική. Στηλιτεύει κατηγορηματικά την ταξινόμηση του βυζαντινού Ελληνισμού στην κατηγορία του Μεσαίωνα, διότι αυτή έγινε από τις δυτικές δυνάμεις, που… «δεν άντεχαν ακόμη μία εξοχώτατη ιστορική περίοδο από τον Ελληνισμό».
Κλασικό επιχείρημα, ότι, σε αντίθεση με την Ελλάδα το 1832, στην Μεγάλη Βρετανία μόλις το 7% των ανδρών είχαν δικαίωμα ψήφου. Διατείνεται απερίφραστα και κατηγορηματικά, ότι ο Ελληνισμός βρίσκεται στην βάση της αναγέννησης της Ευρώπης και της μετάβασής της στον ανθρωποκεντρισμό. Αυτός ο Ελληνισμός αποτελεί για άλλη μία φορά, την κινητήρια δύναμη αυτής της ίδιας ανθρωποκεντρικής της μετάβασης.
Ο λαός, σύμφωνα με τον Ρήγα, είναι «αυτοκράτορας», σε αντίθεση με τη λογική του Ρουσσώ. Θεωρούσε πάρα πολύ εύκολο να κινήσει σε επανάσταση τους Έλληνες, διότι ήταν ήδη πολύ καλά και ψυχολογικά προετοιμασμένοι γι’ αυτήν. Ο «Θούριος» του Ρήγα είναι μέγιστος, περίφημος και αποτελεί έναν ορμητικό, μοναδικό ύμνο και προσταγή μεγάλη προς την Ελευθερία.
Συντάσσεται ρητά εναντίον της φεουδαρχίας και του κεφαλαίου. Παίρνει ξεκάθαρες αποστάσεις έναντι του κλήρου και της Εκκλησίας, όμως ποτέ του δεν επιδεικνύει πνεύμα κατά των κληρικών. Παρατηρεί, ότι το κράτος δεν είναι αποκλειστικώς ελληνικό από εθνολογικής πλευράς, «ότι περιλαμβάνει διάφορα γένη», όμως το προσδιορίζει με γνώμονα τα ιδεώδη της κλασικής ελληνικής αρχαιότητας.
Εν κατακλείδι, ο Ρήγας Φερραίος υπογραμμίζει, ότι η Γαλλική Επανάσταση και ο γαλλικός Διαφωτισμός, ήταν μία απλή εισαγωγή στο ανθρωποκεντρικό γεγονός, σε αντίθεση με την Ελληνική Επανάσταση, που ήταν η κατάληξη μιάς ανθρωποκεντρικής ολοκλήρωσης, προαιώνιας, δηλαδή πολύ πιό ώριμη.
Σε κάθε περίπτωση και από κάθε άποψη, το μήνυμα του Ρήγα Φερραίου, της ελληνικής κοινωνίας και της Ελληνικής Επανάστασης, ήταν πλανητικό, συμπαντικό, προκατακλυσμιαίο, μητροπολιτικό, πατριαρχικό, μητριαρχικό και, φυσικά, ιδιαιτέρως «ώριμο». Εξ ου και η ευρύτατη χρήση του όρου, «Εσπερία», με ειρωνικό τρόπο, που ενσυνειδήτως και ισοτίμως χρησιμοποιεί γιά την Δυτική Ευρώπη.
*Δικηγόρος Θεσσαλονίκης
