Τεμετέρ ασήν Ρουσίαν – Οι Πηλαλάντ

Γράφει ο Βασίλης Αθανασιάδης

Μια φωτογραφία 105 ετών.

Εκεί στις βορειοανατολικές ακτές του Ευξείνου Πόντου, στο Κουμπάν της Ρωσίας από τα μέσα του 19ου αιώνα και κυρίως μετά το 1860, χιλιάδες Έλληνες του Πόντου, μετακινήθηκαν στην εύφορη γη (ο Καναδάς της Ρωσίας) για να αρχίσουν μια καινούργια ζωή μακριά από τον βαρύ οθωμανικό ζυγό.

Εκεί δημιούργησαν καινούργια σπιτικά, χωριά ολόκληρα και ασχολήθηκαν με την γεωργία, την κτηνοτροφία και το εμπόριο. Αυτοί συνέβαλαν τα μέγιστα την καλλιέργεια του καπνού, που ήταν ιδιαίτερα σημαντικός για την οικονομία της Ρωσίας και είχε την ιδιαίτερη στήριξη της εξουσίας.

Ένα παλικάρι με καταγωγή από την Ματσούκα του Πόντου, ο Στάθης Πηλαλίδης, ήταν προϊστάμενος σε μονάδα επεξεργασίας καπνού. Εκεί εργάζονταν πάρα πολλές κοπέλες, χριστιανές και μουσουλμάνες.

Ο Στάθης ερωτεύτηκε μια πανέμορφη κοπέλα, Τατάρικης καταγωγής, κόρη Ιμάμη, την Αϊσέ. Τα αισθήματα ήταν αμοιβαία. Η κατάσταση δύσκολη. Όμως ο Στάθης και η Αϊσέ ήταν αποφασισμένοι για όλα. Έτσι, αφού συνεννοήθηκαν, ο Στάθης μαζί με έναν φίλο του, που εργάζονταν στο καπνεργοστάσιο, την μέρα του Ραμαζανιού ενώ οι κάτοικοι του χωριού όλοι μουσουλμάνοι ήταν στα σπίτια τους, η Αϊσέ πήγε στη βρύση για νερό, στην άκρη του χωριού. Εκεί την περίμενε ο Στάθης με τον φίλο του και ένα τρίτο άλογο για την Αϊσέ.

Το τι ακολούθησε είναι μεγάλη ιστορία που δεν χωράει σε ένα μικρό κείμενο. Τί έγινε; Την πήραν από το χωριό της και έφυγαν για να πάνε σε Ελληνικά χωριά. Το ένα άλογο “έσκασε” στη διαδρομή από το τρέξιμο, ο γιός του Ιμάμη αυτοκτόνησε μόλις έμαθε ότι η Αϊσέ έφυγε με Χριστιανό κ.α.

Μετά τη φυγή τους απο τον Πόντο, ο Στάθης δημιούργησε μαζί με άλλους συγγενείς του ένα χωριό το Πηλάλοφσκι Χούταρι (το χωριό των Πηλαλάντων), κοντά στο Αμπίνσκ (Abinsk) στη Ρωσία, όπου η Αϊσέ έγινε Χριστιανή και της δόθηκε το όνομα Σοφία.

Ο Στάθης με την Σοφία(Αϊσέ) απέκτησαν 7 παιδία.

Τον Δημήτρη Πηλαλίδη(1885-1937) παππούς μας, πατέρας της μητέρας μου Κλεοπάτρας Αθανασιάδου, της Κλεονίκης Μοσκωφίδου, της Σοφίας Μερεσίδου και των Κωνσταντίνου και Γιάννη Πηλαλίδη.

Τον Σπύρο Πηλαλίδη (1886-1938) πατέρα 5 παιδιών , του Αλεξανδρου, του Αντώνη, της Αλεξάνδρας, του Αγγελή και του Αχιλλέα.

Τον Γιάννη Πηλαλίδη (1887-1959), άτεκνος.Υπηρετώντας στον Ρωσικό στρατό κατά τον Α’ ΠΠ (1914-1918) συνελήφθη αιχμάλωτος από τους Αυστροούγγρους και παρέμεινε στην Αυστρία για 5 χρόνια και μετά την λήξη του πολέμου ήρθε κατευθείαν στην Ελλάδα 1919. Αυτός ήταν και η αρχή για την εγκατάσταση και άλλων συγγενών στην Ευκαρπία (Γραμμάτινα) Κιλκίς, η σύζυγός του Ευθυμία το 1924 ήρθε στην Ελλάδα έχοντας μαζί της των Αντώνη Πηλαλίδη, γιό του κουνιάδου της Σπύρου.

Την Κατερίνα Πηλαλίδου(Καζαντζίδου).

Την Ελένη Πηλαλίδου (άτεκνη).

Την Χαρίκλεια Πηλαλίδου(Σαχινίδου).

Οι τρεις θυγατέρες εγκαταστάθηκαν στην Κατερίνη.

Και άλλη μία κόρη της οποίας δυστυχώς τα στοιχεία δεν έχουμε, η οποία εγκαταστάθηκε στην Δράμα, συγγενης της είναι ο θρυλικός ποδοσφαιριστής του ΠΑΟΚ Λάμπης Κουρουκίδης.

Η αγάπη για την πατρίδα που δεν γνώρισαν ποτέ,για τους Έλληνες της διασποράς πάντοτε ήταν κάτι που δεν περιγράφεται εύκολα με λόγια, κάτι που συμβαίνει και σήμερα.

Φωτογραφία του 1912 (109 ετων) ο παππούς Δημήτρης Πηλαλίδης 1885-1937, στην αγκαλιά του ο πρωτότοκος γίος Κωνσταντίνος (1911-1938) και η γιαγιά μας Ελισάβετ Πηλαλίδου (1889-1962)

Για τους Έλληνες του Κουμπάν της Ρωσίας που κατέφυγαν εκεί απο τον μαρτυρικό Πόντο κάθε σκέψη, κάθε λόγος και κάθε πράξη μοσχοβολούσαν Ελλάδα και Ορθοδοξία.

Η αλληλεγγύη και η συλλογικότητα για την αντιμετώπιση των δυσκολιών της ζωής ιδιαίτερα κατα την περίοδο 1914 – 1922, λόγω και της άφιξης χιλιάδων προσφύγων απ το μαρτυρικό Πόντο ήταν πρωτοφανής.

Με όλα αυτά που συνέβησαν στο μαρτυρικό Πόντο αλλα και στην Ρωσία με την επανάσταση των Μπολσεβίκων, το όραμα της μητέρας Ελλάδος ήταν η διέξοδος σωτηρίας. Για αυτούς η Ελλάδα πλέον ήταν η μόνη λύση. Ταυτόχρονα όλα αυτά τα δύσκολα χρόνια ήταν ο ευλογημένος τόπος (η γη της Επαγγελίας). Η φράση “σην Ελλάδα ευρίεται και τη πουλί το γάλα” περικλείει την αγάπη, την πίστη και την βεβαιότητα ότι εκεί όλα είναι καλά και ευλογημένα.

Οι μετακινήσεις μαζικές, ξεκίνησαν από το 1919 μετά από την αποτυχημένη επέμβαση των συμμάχων και Ελλήνων κατά των Μπολσεβίκων στην Ουκρανία (Οδησσό κτλ). Ακολούθησαν σε μεγάλο αριθμό το 1923 – 24 μετά την οριστική επικράτηση ¨των κόκκινων”, ενας νέος κύκλος ξεκίνησε από το 1929 μετά την βίαια κολεκτιβοποίηση.

Όσοι παρέμειναν τη δεκαετία του 30 υπέστησαν τις Σταλινικές διώξεις που ξεκίνησαν από τα Χριστούγεννα του 1937, με ένα από τα χιλιάδες θύματα τον παππού μας Δημήτρη Πηλαλίδη (ετών 52, δάσκαλος) πρωτότοκο γιό του Στάθη Πηλαλίδη που αναφέραμε σε προηγούμενο κείμενο.

Δεύτερο θύμα της ίδια οικογένειας ο πρωτότοκος υιός του Δημήτρη , Κωνσταντίνος (ετών 27) που και αυτός συνελήφθη και εξαφανίστηκε το Φεβρουάριο του 1938, δεν μάθαμε ποτέ τι απέγιναν ή πού είναι ο τάφος τους.

Οι εκτοπίσεις των Ελλήνων συνεχίστηκαν μέχρι και το 1949, που έγινε η μαζική εκτόπιση όλων των Ελλήνων των ανατολικών παραλίων του Ευξείνου Πόντου προς τις Ασιατικές δημοκρατίες , Τατζικιστάν, Ουζμπεκιστάν κτλ.

Επανεπιστροφή των Ελλήνων από τις Ασιατικές δημοκρατίες πρός τις παλιές εστίες τους σε ένα σημαντικό ποσοστό πραγματοποιήθηκαν μετά τον θάνατο του Στάλιν το 1953 και την αποσταλινοποίηση (περίοδο Ν. Χρουστσόφ).

Η εναπομείνασα οικογένεια του Δημήτρη Πηλαλίδη, η σύζυγος Ελισάβετ και τα παιδιά της Κλεοπάτρα(1915-1989) , Ιωάννης(1920-1968), Κλεονίκη (1924-2014) και Σοφία (1928- 2011) ήρθαν στην Ελλάδα το Σεπτέμβριο του 1939 και εγκαταστάθηκαν στην Ευκαρπία(Γραμάτινα) Κιλκίς. Το Δεκέμβριο του 1941 η Κλεοπάτρα παντρεύτηκε τον Νικόλαο Αθανασιάδη και εγκαταστάθηκε στο Πολύκαστρο όπου μετά από λίγα χρόνια ήρθαν και τα άλλα μέλη της οικογένειας Πηλαλίδη εκτός από την Κλεονίκη που παντρεύτηκε τον Γιάννη Μοσκωφίδη και παρέμεινε στην Ευκαρπία.

Με πρώτη επαφή μέσω Ερυθρού Σταυρού στα μέσα της δεκαετίας του 50, στο ερώτημα πρός την παραμείνασα στην ΕΣΣΔ σύζυγο του αλησμόνητου Κώστα Πηλαλίδη, Ευδοκία που μαζί με τα δύο της παιδιά εκτοπίστηκε στο Ουζμπεκιστάν, “ντο ένταν τεμετέρ, κάτ΄έμαθες ; ” η απάντηση ήταν δραματική:

” φυλακομέντς σην φυλακήν,
έφαεν ατς το χώμαν,
σ΄οσπίτια αναμένομεν
να κλώσκουνταν ακόμαν”.

Τα παιδιά του Κώστα και της Ευδοκίας Πηλαλίδη, αδελφοπαίδια τεμά, τον Ανδρέα και την Μαρούσα τα συνάντησα μετά από 51 χρόνια, όταν ήρθαν στην Ελλάδα για πρώτη φορά το 1989.