Β.Αθανασιάδης: Ο τόπος μας και η πυξίδα μας

Του Βασίλη Αθανασιάδη

Σ΄ αυτόν τον τόπο τον καλό, που άλλοι τον είχαν πρώτα, εδώ στα βόρεια όρια της «ΑΜΦΑΞΙΤΙΔΟΣ» εδώ που πριν χιλιάδες χρόνια «έσμιγε το γλυκό με το αλμυρό νερό» , στις αρχές του περασμένου αιώνα (1904) υπήρχε ένας μικρός οικισμός με το όνομα ΚΑΡΑΣΟΥΛΙ.

Το 1904 από τις οθωμανικές αρχές και υπό την εποπτεία των Ευρωπαίων διοργανωτών της τουρκικής χωροφυλακής διενεργήθηκε επίσημη απογραφή πληθυσμού στον τόπο μας, στο ΚΑΡΑΣΟΥΛΙ. Μετρήθηκαν και βρέθηκαν 289 Χριστιανοί και 245 Μουσουλμάνοι, σύνολο κατοίκων 534.

Την δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα, έχουμε σημαντικότατους πολέμους στον τόπο μας.

– Α Βαλκανικός, Οκτώβριος 1912 – Φεβρουάριος 1913, μάχη Γιαννιτσών απελευθέρωση της Παιονίας μας, 23-10-1912, απελευθέρωση Θεσσαλονίκης 26-10-1912, απελευθέρωση Ιωαννίνων 21-02-1913.

– Βαλκανικός, Ιούνιος – Ιούλιος 1913, εποποιία – νικηφόρα μάχη απελευθέρωση του Κιλκίς 19-21/6 /1913, και όλης της Μακεδονίας μέχρι τον Νέστο.

– Α΄Π.Π. Ο Μεγάλος Πόλεμος 1914-1918 με της σημαντικότατες νικηφόρες μάχες του ΡΑΒΙΝΕ (1-5-1917) και του ΣΚΡΑ (17/31-5-1918) που έγιναν εδώ στον δήμο μας.

Μετά τους δύο Βαλκανικούς Πολέμους η ελληνική πλέον διοίκηση στα τέλη του 1913 διενήργησε απογραφή του πληθυσμού των οικισμών των νέων χωρών. Μετρήθηκαν και βρέθηκαν στον τόπο μας, το ΚΑΡΑΣΟΥΛΙ, 458 κάτοικοι.

Μετά την λήξη του Α Π.Π. (1918), και αφού ακολούθησε μερική μετακίνηση πληθυσμών, από την Νότιο Ρωσία προς την Ελλάδα, κυρίως από Καύκασο-Βατούμ, αλλά και άλλων Ελλήνων από τις βαλκανικές χώρες στην Ελλάδα, καθώς και μετακίνηση Σλάβων από την Μακεδονία μας προς την Βουλγαρία, το 1920 έγινε απογραφή πληθυσμού, στο ΚΑΡΑΣΟΥΛΙ. Μετρήθηκαν και βρέθηκαν 322 κάτοικοι, την ίδια περίοδο στην διπλανή μας ΒΟΕΜΙΤΣΑ(ΑΞΙΟΥΠΟΛΗ) μετρήθηκαν 1599 κάτοικοι.

Γιά όλη την Ευρώπη, με την λήξη του Α΄Π.Π. από το 1919 αρχίζει η περίοδος της ανασυγκρότησης-ανοικοδόμησης των παλαιών αλλά και των νέων κρατών, που δημιουργήθηκαν μετά την διάλυση των αυτοκρατοριών.

Γιά την Πατρίδα μας, που είναι σε πόλεμο από το 1912 , αρχίζει μια νέα περιπέτεια από της πρώτες ημέρες του Μαΐου το 1919 η απόβαση στην Σμύρνη.

Η Μικρασιατική Εκστρατεία με την γνωστή τραγική κατάληξη (Αύγουστος – Σεπτέμβριος 1922), καταστροφή της Σμύρνης, τραγικός θάνατος του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου Σμύρνης, ξεριζωμός του Ελληνισμού της Ανατολής, Πόντος, Μικρά Ασία, Ανατολική Θράκη, αδειάζουν υποχρεωτικά από Έλληνες – Χριστιανούς, οι προαιώνιες «πατρίδες» ερημώνουν.

Έως το 1928 έχει πραγματοποιηθεί η μετακίνηση και εγκατάσταση στη μητέρα Πατρίδα,και ιδιαιτέρως στην ευλογημένη γη της Μακεδονίας μας, χιλιάδων ξεριζωμένων Ελλήνων.
Κατά την απογραφή, που διενεργήθηκε το 1928, μετρήθηκαν στο ΚΑΡΑΣΟΥΛΙ, που τώρα ονομάστηκε ΠΟΛΥΚΑΣΤΡΟ και έγινε κεφαλοχώρι, 1880 κάτοικοι, από τους οποίους οι 1363 είναι πρόσφυγες από τον Πόντο, τον Καύκασο (Ν.Ρωσία), την Ανατολική Ρωμυλία και την Μ.Ασία (Ιωνία — Μετεβελί – Πάνορμος – Γεντσές)

Η άφιξη των ξερριζωμένων Ελλήνων και η εγκατάσταση τους στο ΚΑΡΑΣΟΥΛΙ-ΠΟΛΥΚΑΣΤΡΟ έγινε με την εξής σειρά χρονολογικά:

– Πρώτοι αφίχθησαν «οι απόγονοι των Αργοναυτών» από το Βατούμ στην Καλαμαριά και από εκεί με νοικιασμένες βοϊδάμαξες ρακένδυτοι και ταλαιπωρημένοι από την Καλαμαριά στο ΚΑΡΑΣΟΥΛΙ είκοσι οικογένειες, με αρχηγό τον Γιάννη Σιωπιλίδη ο οποίος στις 12/03/1923 είναι πρόεδρος του νέου ΚΑΡΑΣΟΥΛΙΟΥ.

Αυτοί εγκαταστάθηκαν εκατέρωθεν του λιθόστρωτου συμμαχικού δρόμου από τον κόμβο προς Δοϊράνη (κοιμητήρια ΠΟΛΥΚΑΣΤΡΟΥ), μέχρι την βρύση του ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΥ, κάτω από το σημερινό κέντρο υγείας Πολυκάστρου. Στις 8/3/1924 πρόεδρος είναι ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΞΕΝΙΤΙΔΗΣ. Στις 18/10/1924 πρόεδρος είναι ο ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΤΣΕΛΕΠΙΔΗΣ, ο ίδιος είναι και το 1925 – 1926 και το 1927 έως το Μάρτιο του 1928 πρόεδρος είναι ο ΣΑΒΒΑΣ ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ.

Το 1923 και το 1924 από τον Πόντο και τη Ρωσία (Κουμπάν) έρχονται άλλες 119 οικογένειες Ποντίων και εγκαταστάθηκαν πίσω από το χώρο που σήμερα είναι ο ναός της Αγίας Τριάδος,(οικογένειες Π. Βασιλειάδη, Π. Καλπακίδη, Δ. Σαχπαζίδη, Ι. Σαχπαζίδη, Π. Παπαδόπουλου, Π. Σιδηρόπουλου, Γ. Γεωργιάδη, Ι. Καλπακίδη και πολλές άλλες με καταγωγή από την Μητρόπολη της Αμάσειας), αυτούς βρήκαν εδώ όταν ήρθαν στο Πολύκαστρο οι πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία.

– Δεύτεροι εγκαταστάθηκαν, στο ΚΑΡΑΣΟΥΛΙ, οι πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία, από το Μάρτιο του 1924 και σε όλη την διάρκεια του χρόνου, από το ΣΙΝΑΠΛΙ (αριθμητικά το πολυαριθμότερο προσφυγικό στοιχείο)και ακολούθησε η άφιξη των Ανατολικορωμυλιωτών από το ΡΑΒΔΑ το έτος 1925. Γιά πρώτη φορά αναλαμβάνει πρόεδρος του Πολυκάστρου στις 5/3/1928 ο ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΚΑΝΤΙΔΗΣ (ΖΑΝΤΙΝΗΣ) πρώην δήμαρχος ΣΙΝΑΠΛΙ.

– Τρίτοι εγκαταστάθηκαν οι Μικρασιάτες από την Ιωνία (ΜΕΤΕΒΕΛΙ) πενήντα οικογένειες τέλη Μαρτίου το 1928 και εγκαταστάθηκαν σε σπίτια , που εγκατέλειψαν οι Πόντιοι οι οποίοι έφυγαν στη Δράμα, γιά να καλλιεργήσουν καπνό, κάτι που έκαναν και στη πατρίδα. Οι Μικρασιάτες αυτοί αρχικώς εγκαταστάθηκαν στα μέρη της Πτολεμαΐδας και παρακινήθηκαν από τους συγχωριανούς τους που είχαν εγκατασταθεί στην Αξιούπολη, να έρθουν στο Πολύκαστρο διότι οι Πόντιοι εγκαταλείπουν τα σπίτια τους και φεύγουν στη Δράμα και παράλληλα υπήρχε εργασία στα έργα αποξηράνσεις των λιμνών Αρτζάν – Αματόβου.

Τελευταίοι Μικρασιάτες ήρθαν τον Απρίλιο του 1928 από το ΓΕΝΤΖΕ της ΠΑΝΟΡΜΟΥ της ΠΡΟΠΟΝΤΙΔΑΣ, 44 οικογένειες , οι οποίες έζησαν για λίγα χρόνια στην Αλμωπία. Αυτοί εγκαταστάθηκαν ανατολικά του ιερού ναού της Αγίας Τριάδος και ένωσαν το τμήμα μεταξύ Ποντίων και Σιναπλιωτών.

Αυτός είναι ο πρώτος κύκλος των ξεριζωμένων Ελλήνων που εγκαταστάθηκαν στο μικρό ΚΑΡΑΣΟΥΛΙ και δημιούργησαν το νέο αστικό κέντρο του νομού, το ΠΟΛΥΚΑΣΤΡΟ.

Από το 1928 έως και το 1940 συνεχίσθηκε η άφιξη προσφύγων,Ποντίων, από την Ρωσία (Κουμπάν), θυμάτων των σταλινικών διώξεων. Αυτοί εγκαταστάθηκαν μεταξύ της οδού Κιλκισίου και σιδηροδρομικής γραμμής στο νότιο τμήμα του Πολυκάστρου. Όσοι ήρθαν μετά το 1934 δεν πήραν χωράφια ούτε στη λίμνη Αρτζάν και ασχολήθηκαν με το εμπόριο.

Στην πληθυσμιακή εξέλιξη του Πολυκάστρου φαίνεται η συνεχής αύξηση του πληθυσμού:

• Απογραφή 1940 κάτοικοι 2800
• Απογραφή 1951 κάτοικοι 3033
• Απογραφή 1961 κάτοικοι 3573
• Απογραφή 1971 κάτοικοι 5279 (περιλαμβάνεται και ο στρατός)
• Απογραφή 1981 κάτοικοι 5635
• Απογραφή 1991 κάτοικοι 5260 (μείωση στρατιωτικής δύναμης)
• Απογραφή 2001 κάτοικοι 6485(εγκατάσταση νέων Ποντίων προσφύγων,115 οικογένειες, από Ρωσία, Γεωργία κτλ)
• Απογραφή 2011 κάτοικοι 7064

Γιά τις θρησκευτικές ανάγκες των Χριστιανών, στο σύνολο κατοίκων του Πολυκάστρου από το 1887 έως και το 1941υπήρχε ο Ι.Ν. του Αγίου Αθανασίου στο παλιό ΚΑΡΑΣΟΥΛΙ, όπου στον αυλόγυρο του ήταν και τα κοιμητήρια, όπως και σε όλους τους τότε ναούς των χωριών.

Ο Άγιος Αθανάσιος (ο νέος ναός ξεχωριστή ενορία σήμερα)

Ο Άγιος Αθανάσιος (ο νέος ναός ξεχωριστή ενορία σήμερα)
Ο μακροβιότερος ιερέας στην ιστορία του Πολυκάστρου ήταν ο αλησμόνητος (Πόντιος από το ΚΑΡΣ) ΠΑΠΑ-ΦΩΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ, από το 1931 έως το 1941 Μάρτιο στον Ι.Ν. του Αγίου Αθανασίου και από το Πάσχα του 1941 έως και το 1957 (τον θάνατο του) στον Ι.Ν της Αγίας Τριάδος.

Ο παλαιός ιερός ναός Αγίας Τριάδος
Αυτός ήταν εφημέριος κατά την έναρξη των εργασιών ανέγερσης της νέας εκκλησίας το 1934 καθ΄όλη την διάρκεια της ανέγερσης, αυτός λειτούργησε για πρώτη φορά το Πάσχα του 1941, αυτός ήταν και στην τελετή των εγκαινίων, που πραγματοποιήθηκε στις 2 Μάιου 1950 .

Ο ΠΑΠΑ-ΦΩΤΗΣ ήταν ο μοναδικός ιερέας στο Πολύκαστρο, που παρέμεινε φύλακας του ναού και μετά το θάνατο του, αφού ετάφη σύμφωνα με την παράδοση πίσω από το ιερό του ναού και μπροστά από το σπίτι του, όπου και παρέμεινε εκεί από το 1957 έως την κατεδάφιση του ναού το 1998, επί 41 χρόνια, περιμένοντας την ολοκλήρωση του νέου ναού γιά να ενταφιαστή και πάλι πίσω από το ιερό.

Αυτή είναι μια περιληπτική ιστορία του Πολυκάστρου, έδρα σήμερα του δήμου Παιονίας, ένα όμορφο μικροαστικό κέντρο στην πόρτα της Μακεδονίας μας, δημιούργημα του ξεριζωμένου Ελληνισμού, Πόντου, Θράκης και Μικράς Ασίας μαζί με τους άλλους συνέλληνες, που πορεύεται στο μέλλον με αισιοδοξία.

Η πυξίδα μας

Ο παλαιός Ι.Ν. Αγίας Τριάδος

Η πυξίδα είναι ένα πολύτιμο όργανο που με την μεταλλική του βελόνη δείχνει πάντοτε το Βορρά και βοηθεί στον προσανατολισμό των πλοίων, των αεροπλάνων, των ανθρώπων κ.α.

Η πυξίδα πρωτοχρησιμοποιήθηκε το 12ο αιώνα από τους Κινέζους και τους Βίκινγκς (Βίκιγξ).
Οι δικοί μας πυξίδα είναι επιδαπέδια είναι μεγάλη και θυμίζει τα σπάνια ιστορικά μωσαϊκά που στολίζουν εκατοντάδες αρχαίες κατοικίες αλλά και ναούς από τους Ελληνιστικούς χρόνους, τους Βυζαντινούς και όχι μόνο.

Στο διαμορφούμενο αύλειο χώρο του νέο ανεγειρόμενου στη θέση του παλαιού ιερού ναού Αγίας Τριάδος , μπροστά στο νέο περικαλλή ναό και από την πλευρά της κεντρικής εισόδου(οδός Μεγάλου Αλεξάνδρου) συναντάμε την πυξίδα μας, περνάμε από πάνω της για να εισέλθουμε στον ναό.

Ο νέος ιερός ναός Αγίας Τριάδος

Ο νέος Ι.Ν. Αγίας Τριάδος

Έργο καινοτόμο, εντυπωσιακό και μοναδικό γιά τους ναούς της ιεράς μητροπόλεώς μας, ομολογουμένως εντυπωσιάζει αυτόν που το αντικρύζει, προσανατολίζεται επακριβώς όχι μόνον για τα σημεία του ορίζοντα αλλά και γιά τα σημαντικότερα σημεία, πόλεις, χώρες που σχετίζονται με την εξάπλωση του Χριστιανισμού και την χιλιομετρική απόσταση τους από το ιερό ναό ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ Πολυκάστρου.

Ο ιερός ναός της Αγίας Τριάδος Πολυκάστρου είναι ένα έργο – κόσμημα γιά την πόλη του Πολυκάστρου και γιά την μητρόπολη μας. Η κατασκευή του και η ολοκλήρωση του διαρκεί πάνω από 20 χρόνια και θα χρειαστούν και άλλα και η συμπαράσταση όλων των κατοίκων της πόλης μας και όχι μόνον είναι και θα είναι συνεχής.

Είναι ένα έργο πολυδάπανο, αλλά γίνεται γιά τον αιώνα των άπαντα. Γενεές γενεών θα έρθουν και θα περάσουν, και αυτός ο Ι.Ν. θα στέκει αγέρωχος επί αιώνες και θα θυμίζει των τιτάνιο αγώνα των ξεριζωμένων Ελλήνων του Πόντου, της Θράκης, της Μικράς Ασίας και όλων όσων ρίζωσαν και εργάστηκαν γιά αυτόν τον τόπο.

Είδαμε την πυξίδα μας και θα τη διαβούν χιλιάδες Πολυκαστρινών,και όχι μόνο, ακόμη και οι αγέννητοι θα έρθουν και θα περάσουν και θα μαθαίνουν τα σημεία του ορίζοντος, τις πόλεις ορόσημα του Χριστιανισμού και ΜΙΑ αλησμόνητη πατρίδα ΤΟ ΣΙΝΑΠΛΙ.

Με πόνο ψυχής και πικρία προς τον εμπνευστή που από άγνοια της ιστορίας του τόπου και του ναού, ξέχασε να συμπεριλάβει έστω και με μικρότερα στοιχεία τις αλησμόνητες πατρίδες χιλιάδων Πολυκαστρινών όπως του ΡΑΒΔΑ (ΑΝ.ΡΩΜΥΛΙΑ), του ΜΕΤΕΒΕΛΙ(ΙΩΝΙΑ), του ΓΕΝΤΣΕ(ΠΑΝΟΡΜΟΣ-ΠΡΟΠΟΝΤΙΔΑ) και έστω ένα όνομα του αλησμόνητου και αιματοβαμμένου Πόντου (353.000 σφαγιασθέντες ΕΛΛΗΝΕΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ) που τα παιδιά απόγονοι των αργοναυτών ήταν οι πρώτοι, που εγκαταστάθηκαν και δημιούργησαν το νέο ΚΑΡΑΣΟΥΛΙ τον Οκτώβριο του 1922 και ήταν αυτοί που υποδέχθηκαν του ΣΙΝΑΠΛΙΩΤΕΣ το 1924.

Ενδεικτικά ονόματα που να θυμίζουν το μαρτυρικό Πόντον… έστω και ένα δεν γνωρίζατε από αυτά….;;;

• ΣΙΝΩΠΗ Πρώτη πόλη στο Πόντο που ίδρυσαν οι Ίωνες της Μιλήτου(πατρίδα του φιλόσοφου Διογένη). Και αυτή μέσα σε 19 χρόνια ίδρυσε τα ΚΟΤΥΩΡΑ, την ΚΕΡΑΣΟΥΝΤΑ, την ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑ και άλλες πόλεις.

«Ύστερον δ’ Ευξεινον κεκλήσθαι, των Ιώνων εν τη παραλία πόλεις κτισάντων»
Στράβων

• ΑΜΑΣΕΙΑ Πατρίδα του μεγαλύτερου γεωγράφου του ΣΤΡΑΒΩΝΑ, από τις πολυανθρωπότερες μητροπόλεις του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως της οποίας Δεσπότης υπήρξε ο επικηρυγμένος με θάνατο από τους Τούρκους ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΚΑΡΑΒΑΓΓΕΛΗΣ γνωστός και από το ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΑΓΩΝΑ στην Μητρόπολη Καστοριάς. Έδρα της πρώτης Αυτοκρατορίας του Πόντου και τόπος μαρτυρίου εκατοντάδων Ελλήνων διανοουμένων – επιστημόνων, που τα περίφημα «Δικαστήρια Ανεξαρτησίας» του Κεμάλ, με δίκες – παρωδίες τους καταδίκασαν σε θάνατο και τους κρέμασαν στη πλατεία σε κοινή θέα, τον Σεπτέμβριο του 1921.

• ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑ Αυτοκρατορική πρωτεύουσα των Κομνηνών (1204-1461), έπεσε στα χέρια των Οθωμανών 31 χρόνια μετά τη Θεσσαλονίκη και 8 χρόνια μετά τη Κωνσταντινούπολη.

• ΠΑΝΑΓΙΑ ΣΟΥΜΕΛΑ Το μεγαλύτερο θρησκευτικό κέντρο του Ελληνισμού στα πέρατα της ανατολής «ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ», επί αιώνες αιώνων στον απόκρημνο βράχο του Μελά. Μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομίας υπό την προστασία της UNESCO.

* Στοιχεία χρησιμοποιήθηκαν:
1. Από το βιβλίο του ΔΙΚΑΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ (γιος του ΠΑΠΑ-ΦΩΤΗ) «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΚΑΣΤΡΟΥ» Έκδοση 2000.
2. Από το βιβλίο του ΣΤΕΛΙΟΥ ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΥ «ΤΟ ΜΕΤΕΒΕΛΙ και τα Ρωμιοχώρια του κάμπου της Μαγνησείας στην Μικρά Ασία» Έκδοση 1998.
3. Του ιδίου «Οι Ρωμιοί της Προποντίδας» Πάνορμος – Προύσα – Κύζικος – Κωνσταντινούπολη και τα Ρωμιοχώρια τους.
4. Από το βιβλίο του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΡΑΜΑΛΑΚΗ «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΙΛΚΙΣ» η μεταξύ Πάϊκου και Κρουσίων χώρα. Έκδοση 1996