Βορειομακεδονικός ελληνισμός – Η Στρώμνιτσα – Ψηφίδες αλησμόνητων πατρίδων στο Κιλκίς

Έρευνα – παρουσίαση: Θεόδωρος Π. Μποράκης

Αφιερώνεται στην γενιά των ξεριζωμένων Ελλήνων των όπου γης πατρίδων, που διαλύθηκαν στη θύελλα της Ιστορίας και σκορπίστηκαν στον κόσμο, μα στάθηκαν όρθιοι κι έγιναν ακρίτες της Ελλάδας. Έναν αιώνα τώρα οι απόγονοί τους, ζωντανές ψηφίδες, στολίζουν το ψηφιδωτό του Κιλκίς με τα ήθη και τα έθιμα των αλησμόνητων πατρίδων τους.

Η Στρώμνιτσα

Η Στρώμνιτσα βρίσκεται στη βορειοδυτική προέκταση του όρους Κερκίνη (Μπέλες) και αποτελεί τμήμα του κράτους των Σκοπίων. Απέχει 52 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Κιλκίς και 120 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά των Σκοπίων. Πρόκειται για μια ιστορική ελληνική πόλη, που ανάγει την αρχή της στην προχριστιανική αρχαιότητα. Η ίδρυσή της χάνεται στα βάθη των αιώνων. Η πόλη ανήκε ανέκαθεν στη χώρα των Παιόνων, που και αυτοί είναι ένα παλαιότατο ελληνικό δωρικό φύλο, αρχαιότερο των Μακεδόνων στην περιοχή.

Η ιερά μονή Παναγίας Ελεοωμνίτσης (φωτογραφία Χρ.Ίντου)

Το όνομα της πόλεως αρχικά ήταν “Αίστραιον” ή “Αιστραιόν” ή “Αστραίον”, ή Αστέριον”. Κατά τον 3ο πχ αιώνα πήρε από τους κατοίκους της το όνομα “Καλλίπολις”. Κατά τη Ρωμαϊκή Περίοδο πήρε το όνομα “Τιβεριούπολις”. Κατά τους υστερο-βυζαντινούς χρόνους εισέβαλαν στην περιοχή ορδές Σλάβων και μετά ορδές Βουλγάρων και η πόλη με την περιοχή της ονομάσθηκε “Στρούμιτσα” ή “Στρούμνιτσα”, ή Στρώμνιτσα”, όπως λέγεται μέχρι σήμερα.

Ο Αχιλλέας Θ. Σαμοθράκης αναφέρει σχετικά με την Στρώμνιτσα: «Τιβεριούπολις – Μεσαιωνικόν όνομα της αρχαίας πόλεως Αίστραιον εν Παιονία, κειμένη επί των ανατολικών υπωρειών του Ορβήλου εις ύψος 262 μέτρων, επί της δεξιάς όχθης του Πόντου, παραποτάμου του Στρυμόνος. Από της εγκαταστάσεως εν αυτή των Βουλγάρων, οι οποίοι τον μεν Στρυμόνα καλούν Στρούμα, τον δε Πόντον Στρούμνιτσα ήτοι Μικρόν Στρυμόνα, η Τιβεριούπολις μετωνομάσθη Στρούμνιτσα ή Στρώμνιτσα, απετέλει δε επισκοπήν υπαγομένην εις τον αρχιεπίσκοπον Αχριδών».

Στη μακεδονική αυτή πόλη μαρτύρησαν το 362, επί Ιουλιανού, οι «δεκαπέντε μάρτυρες», επικεφαλής των οποίων ήταν ο Θεόδωρος, μέλος της Α’ Οικουμενικής Συνόδου της Νίκαιας και πρώτος Επίσκοπος της Στρώμνιτσας. Από τη βυζαντινή περίοδο σώζονται αξιόλογες εκκλησίες, με μωσαϊκές παραστάσεις και επιγραφές, όπως αυτές στο γειτονικό χωριό Ελεούσα.

Στη Στρώμνιτσα, η ελληνική κοινότητα συντηρούσε μεγάλο αριθμό εκκλησιών, πολλές από τις οποίες χρονολογούνταν από τα βυζαντινά χρόνια. Η λαμπρότερη από αυτές ήταν ο μεγάλος ναός του Αγ. Δημητρίου, ενώ ονομαστές ήταν και αυτές του Αγίου Λεοντίου και η της Θεοτόκου. Η τελευταία κτίστηκε στο χωριό Ελεούσα το 1060.

Ο Αρχιεπίσκοπος Βουλγαρίας Θεοφύλακτος (11ος χμ αιων.) μνημονεύει δύο αλώσεις της Στρώμνιτσας· μία από τους Όμβρους (7ος αιων χμ), που πιθανώς αυτοί να ήσαν Ούνοι και μία από τους Βουλγάρους περί το 811μχ, οι οποίοι μέσα στις καταστροφές που διέπραξαν, κατεδάφισαν και το Ναό των Πεντεκαίδεκα Μαρτύρων. Το 1014 ο αυτοκράτωρ Βασίλειος Β’ ο Μακεδών, ο επικληθείς Βουλγαροκτόνος απελευθέρωσε τη Στρώμνιστα από τους Βουλγάρους. Από το 1334 μέχρι και το 1394, σε μια εποχή κάμψεως της δυνάμεως του Βυζαντίου, η Στρώμνιτσα κατελήφθη από τους Σέρβους και το 1394 από τους Οθωμανούς.

Το 1875 ιδρύθηκε η «Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα».

Πριν από τους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-1913 στη Στρώμνιτσα κατοικούσαν κυρίως Ελληνες μαζί με πληθυσμιακά υποδεέστερους Βούλγαρους, Τούρκους, Εβραίους, Σέρβους και Τσιγγάνους.

Σύμφωνα με τον κ. Χρήστο Π. Ίντο, «Πολλοί άνδρες της Στρώμνιτσας συμμετείχαν στον Μακεδονικό Αγώνα. Σημαντική θέση κατέχουν ο ιατρός Νικόλαος Αντωνιάδης, ο Βασίλειος Ζωγράφος, ο Νικόλαος Αγγειοπλάστης, οι ηγέτες ένοπλων ανταρτικών ομάδων Παντελής Παπαϊωάννου-Γραικός, ο γνωστός ως  (Καπετάν Νικοτσάρας), ο Χαράλαμπος Μπουφίδης (Καπετάν – Φουρτούνας) και οι δύο από το Κολέσινο, ο Δημήτριος Τσιτσίμης που αναδείχθηκε υπαρχηγός του οπλαρχηγού Γεωργίου Καραϊσκάκη από τη Βογδάντσα και αργότερα (1921-1922) Κοινοτάρχης Κιλκίς, ο Ευάγγελος Κουκουδέας και άλλοι. Ή οργάνωση του Αγώνα είχε ανατεθεί από το Ελληνικό Προξενείο Θεσσαλονίκης στον υπολοχαγό του Ελληνικού Στρατού Βλάση Τσιρογιάννη, που έδρασε με το ψευδώνυμο Βλάσης Ντάλης».

Το 1913 στα πλαίσια των μαχών με την ονομασία «Επιχειρήσεις Στρωμνίτσης», ο Ελληνικός Στρατός κατεδίωξε τους Βουλγάρους κι απελευθέρωσε τη Στρώμνιτσα στις 26 Ιουλίου 1913.

Την 28η Ιουλίου 1913 βάσει της Συνθήκης ειρήνης του Βουκουρεστίου, όρισε πως η περιοχή της Στρώμνιτσας επιστρεφόταν στη Βουλγαρία.

Μετά την ανακοίνωση της παραχώρησης της Στρώμνιτσας στη Βουλγαρία οι κάτοικοί της άρχισαν να συγκεντρώνονται κατά χιλιάδες από την πόλη και τα γύρω χωριά, μπροστά στη Μητρόπολη της Στρώμνιτσας. Εκεί πήραν μια απόφαση να εγκαταλείψουν την ιδιαίτερη πατρίδα τους τη Στρώμνιτσα και να έρθουν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα, αφού πρώτα κάψουν τα σπίτια τους και τα ακίνητα υπάρχοντά τους, για να μην τα αφήσουν ως λεία στους Βουλγάρους. Η αποχώρηση άρχισε. Από τις 10 μέχρι τις 19 Αυγούστου 1913 συμπληρώθηκε η αποχώρηση των Ελλήνων από τη Στρώμνιτσα προς την Ελλάδα. Πλέον από 1.500 εγκαταστάθηκαν στην τότε ερειπωμένη από τον πόλεμο πόλη του Κιλκίς και άλλοι στα διάφορα χωριά της περιοχής. Οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη.

Αργότερα, μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Στρώμνιτσα με όλη την περιοχή παραχωρήθηκε στη Γιουγκοσλαβία, κατόπιν αποφάσεως των Μεγάλων Δυνάμεων (Συνέδριο Βερολίνου). Σήμερα η Στρώμνιτσα υπάγεται στο κράτος των Σκοπίων.

Οι Στρωμνιτσιώτες έφεραν μαζί τους στο Κιλκίς ένα σημαντικό ιερό λείψανο. Πρόκειται για το δεξί χέρι του ιερομάρτυρα Πέτρου, ενός από τους Πεντεκαίδεκα και το εναπέθεσαν σ’ ένα μικρό παλαιό ναό της Μεταμορφώσεως, που του έδωσαν το όνομα των Πεντεκαίδεκα Μαρτύρων. Ήταν εκεί που είναι σήμερα το Ναός, ο μεγάλος και περικαλλής, των Πεντεκαίδεκα Μαρτύρων.

Φωτογραφίες:

1. Η Ιερά Μονή Παναγίας Ελεούσας Στρωμνίτσης (πηγή: Χρήστος Π. Ίντος).
2. Άποψη Στρωμνίτσης (πηγή: Εφημερίδα ΜΑΧΗΤΗΣ του Κιλκίς).

Πηγές:

1. Χρήστος Π. Ίντος – «ΣΤΡΩΜΝΙΤΣΑ, πορεία στους αιώνες: Από το Αστραίον στη Νέα Στρώμνιτσα, το Κιλκίς» – Εφημερίδα ΜΑΧΗΤΗΣ του Κιλκίς – 10/12/2023.
2. Χρήστος Π. Ίντος – «Από το Κιλκίς στη Δοϊράνη και στη Στρώμνιτσα» [Βαλκανικοί πόλεμοι 1912 – 1913] – Εκδόσεις Παρασκήνιο – 2013.
3. Θανάσης Βαφειάδης – «Η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου στη Στρώμνιτσα» – Εφημερίδα ΜΑΧΗΤΗΣ του Κιλκίς – 26/10/2023.
4. Θανάσης Βαφειάδης – «Από την Στρώμνιτσα στο Κιλκίς» Εφημερίδα ΜΑΧΗΤΗΣ του Κιλκίς – 28/11/2023.
5. Αχιλλέως Θ. Σαμοθράκη – «Λεξικόν γεωγραφικόν και ιστορικόν της Θράκης» -Έκδοση β΄ – Αθήνα 1963 – «Τιβεριούπολις» σελ.517.
6. Αθανάσιος Χ. Αγγελόπουλος – «Βόρειος Μακεδονία – Ο ελληνισμός της Στρωμνίτσης» – Εκδόσεις ΙΜΧΑ – 1980.
7. Σταύρος Καρκαλέτσης «Στρώμνιτσα, η έπαλξη του Ελληνικού Βορρά» περιοδικό Ελλοπία τχ.42 (1999).
8. Ιστοσελίδα “History of Macedonia” – [Η Στρώμνιτσα: όνομα, γεωγραφική θέση, ιστορικά στοιχεία.]
9. Ιστοσελίδα ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ [Στρώμνιτσα]

(*) Ο Θεόδωρος Π. Μποράκης είναι συγγραφέας και ερευνητής της τοπικής ιστορίας και λαογραφίας. Διαχειρίζεται την ιστοσελίδα ΣΤΑ ΠΛΑΓΙΑ ΠΑΙΟΝΙΑΣ https://plagia-paionias.blogspot.com όπου αναρτά ιστορικά και λαογραφικά θέματα του χωριού Πλάγια και της περιοχής Παιονίας Κιλκίς.

Μπορείτε να διαβάσετε στον παρακάτω σύνδεσμο και τα υπόλοιπα μέρη της ενότητας «Ψηφίδες αλησμόνητων πατρίδων στο Κιλκίς» που δημοσιεύτηκαν στην ιστοσελίδα της εφημερίδας Μαχητής του Κιλκίς: https://maxitis.gr/author/theodorosplagiotis