Βορειομακεδονικός ελληνισμός – Η Βογδάντσα – Ψηφίδες αλησμόνητων πατρίδων στο Κιλκίς

Έρευνα – παρουσίαση: Θεόδωρος Π. Μποράκης

Αφιερώνεται στην γενιά των ξεριζωμένων Ελλήνων των όπου γης πατρίδων, που διαλύθηκαν στη θύελλα της Ιστορίας και σκόρπισαν στον κόσμο, μα στάθηκαν όρθιοι κι έγιναν ακρίτες της Ελλάδας. Έναν αιώνα τώρα οι απόγονοί τους, ζωντανές ψηφίδες, στολίζουν το ψηφιδωτό του Κιλκίς με τα ήθη και τα έθιμα των αλησμόνητων πατρίδων τους.

Η Βογδάντσα

Η Βογδάντσα είναι κτισμένη ανατολικά του ποταμού Αξιού. Σήμερα ονομάζεται Bogdanci και περιέχεται εντός των συνόρων του κράτους των Σκοπίων. Άλλη ονομασία με την οποία τη συναντούμε είναι Μπογδάντσα. Απέχει 9 περίπου χιλιόμετρα Βορειοανατολικά της Γευγελής, 11 χιλιόμετρα Δυτικά της λίμνης Δοϊράνης και 34 χιλιόμετρα Βορειοανατολικά του Κιλκίς. Επί Οθωμανικής αυτοκρατορίας στην κοινότητα ζούσαν Έλληνες, Τούρκοι, Σέρβοι και Βούλγαροι. Διοικητικά ανήκε στον καζά Γευγελή που υπαγόταν στο σαντζάκι της Θεσσαλονίκης, ενώ εκκλησιαστικά στην επισκοπή Πολυανής. Οι κάτοικοί της ασχολούνταν κυρίως με τη σηροτροφία.

Από το Αρχείο της Γενικής Διοικήσεως της Μακεδονίας, που διασώζει στατιστική του σαντζακιού Θεσσαλονίκης, πληροφορούμαστε τον πληθυσμό της κοινότητας κατά το έτος 1908. Συγκεκριμένα καταγράφονται 350 βουλγαρικές οικογένειες (2.000 άτομα), 200 τουρκικές (1.000 άτομα), 135 ελληνικές (750 άτομα), 50 ουνιτικές (βουλγαροκαθολικές) (250 άτομα) και 22 (100 άτομα) σερβίζουσες οικογένειες.

Όσον αφορά στην παιδεία της κοινότητας κατά το σχολικό έτος 1894-1895 γνωρίζουμε ότι λειτουργούσε μία αστική σχολή με 85 μαθητές και δύο διδασκάλους και ένα παρθεναγωγείο με 78 μαθήτριες και μία διδασκάλισσα10. Κατά το σχολικό έτος 1908-1909 υπήρχε μία μικτή σχολή και ένα νηπιαγωγείο, όπου δίδασκαν πέντε διδάσκαλοι σε 157 μαθητές και νήπια. Το ίδιο σχολικό έτος στην κοινότητα λειτουργούσαν δύο Βουλγαρικά σχολεία με 260 μαθητές και πέντε διδασκάλους, ένα ουνιτικό (Βουλγαροκαθολικό) με 58 μαθητές και δύο διδασκάλους, δύο Σέρβικά με 17 μαθητές και δύο διδασκάλους και ένα Τουρκικό με 180 μαθητές και ένα διδάσκαλο. Το 1910 γνωρίζουμε ότι στην κοινότητα κτίστηκε τουρκική σχολή (Ιπτιδαή Μεκτεμπή), στην οποία παρακολουθούσαν τα μαθήματα 57 μαθητές από ένα διδάσκαλο. (1)

Οι Βογδαντσιώτες κατά την περίοδο της επανάστασης του 1821, επαναστάτησαν εναντίον των Οθωμανών και συμμετείχαν στην τριμελή Επιτροπή Βορειομακεδόνων της πρώτης Προσωρινής Ελληνικής Κυβέρνησης του 1822 με ένα μέλος.(2)

Η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου χρονολογείται από το 1810 και ανήκε στην ελληνική ορθόδοξη κοινότητα της Βογδάντσας. Την εποχή του εκκλησιαστικού Σχίσματος (1872) η διεκδίκηση του ναού προκάλεσε αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ των ορθοδόξων Ελλήνων και των Βουλγάρων εξαρχικών στης πόλης. Η ελληνική κοινότητα διατήρησε στην κατοχή της τον ναό και οι εξαρχικοί ίδρυσαν δικό τους ναό (Κυρίλλου και Μεθοδίου) το 1903.

Από τα μέσα του 1903 εμφανίστηκαν στην περιοχή συμμορίες Βουλγάρων κομιτατζήδων που στόχο είχαν την τρομοκράτηση του ελληνικού στοιχείου της. Το αποκορύφωμα της δράσης των κομιτατζήδων υπήρξαν οι δολοφονίες της δασκάλας Αικατερίνης Χατζηγεωργίου και πέντε ακόμη Ελλήνων του χωριού Γκίρτσιστα τον Οκτώβριο του 1904, καθώς και οι δολοφονίες του Γευγελιώτη Χρήστου Κρετσόβαλη και του Βογδαντσιώτη Λεωνίδα Σιωνίδη στη διαδρομή Βογδάντσας – Γευγελής από τη συμμορία του Λεονίντ τον Δεκέμβριο του 1904. Η βουλγάρικη τρομοκρατία είχε αρνητικό αντίκτυπο σε δεκάδες οικογένειες πατριαρχικών που αναγκάστηκαν, λόγω των περιστάσεων, να προσχωρήσουν στους Σχισματικούς. Η κατάσταση στη Βογδάντσα άρχισε να αλλάζει από τα μέσα του 1905 που οι τουρκιές αρχές αποφάσισαν να καταδιώξουν τις βουλγαρικές συμμορίες αλλά και από τον σχηματισμό πολιτοφυλακής από το ελληνικό στοιχείο που συνεργάστηκε στενά με τα σώματα του Βογδαντσιώτη Μακεδονομάχου καπετάν Γεώργιου Καραϊσκάκη και του Μακεδονομάχου καπετάν Ιωάννη Ζήρια. (3) (6)

Οι κάτοικοι της περιοχής Βογδάντσας, λόγω των επικείμενων συμφωνιών που θα καθόριζαν την τύχη της περιοχής, φοβούμενοι Σερβική κατοχή, έστειλαν επιστολή προς τον Έλληνα Πρωθυπουργό Ελευθέριο, με ημερομηνία 29/7/1913, όπου του ζητούσαν να παραμείνει η περιοχή της Βογδάντσας στην Ελληνική Περιφέρεια (το έγγραφο επικυρώθηκε από τις ελληνικές κοινότητες Βογδάντσης, Στογιακόβου, Μπόρες, Διαβατού και Γκιρτσίστης). (7)

Με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου (Αύγουστος 1913) η περιοχή της Βογδάντσας παραχωρήθηκε στη Σερβία και οι ελληνικοί πληθυσμοί της μετεγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη, στο Κιλκίς, στη Γουμένισσα, στο Πολύκαστρο, στους Ευζώνους κ.α.

Προσωπικότητες της Βογδάντσας – Από τη Βογδάντσα κατάγονταν ο Χρήστος Δέλλιος που ήταν πρόκριτος της Γευγελής, ο οπλαρχηγός στον Μακεδονικό Αγώνα Γεώργιος Καραϊσκάκης, οι καπεταναίοι του Μακεδονικού Αγώνα Λεωνίδας και Μιχάλης Σιωνίδης και ο δάσκαλος της Γουμένισσας Χρήστος Διδασκάλου ή Πέτσος. (4) (6)

Από τη Βογδάντσα κατάγονταν και η νεαρή Στεφάνα της οποίας ο εξισλαμισμός υπήρξε αφορμή για την σφαγή των προξένων στην Θεσσαλονίκη το 1876. (5)

Φωτογραφία:

1. Προτομή Μακεδονομάχου Γεώργιου Καραϊσκάκη από την Βογδάντσα (αρχείο Θ. Μποράκη – Ιστοσελίδα ΣΤΑ ΠΛΑΓΙΑ ΠΑΙΟΝΙΑΣ).

Πηγές:

1. Περιοδικό «Μακεδονικά της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, Τόμος 33, έτους 2003. Έρευνα του Πασχάλη Βαλσαμίδη με τίτλο «Ανέκδοτο πωλητήριο έγγραφο της Βογδάντσας».
2. Ιστοσελίδα Βικιπαίδεια «Βογδάντσα».
3. Ιωάννης Α. Σκούρτης – «Βογδάντσα, μια λησμονημένη ελληνική πόλη της περιφέρειας Γευγελής (1900 – 1906)» – Άρθρο στο περιοδικό Βαλκανικά Σύμμεικτα τχ.7 (1995).

http://www.opac.ems.gr:92/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=54240&shelfbrowse_itemnumber=117853

4. Ο Μακεδονομάχος Γεώργιος Καραϊσκάκης – Ιστοσελίδα ΣΤΑ ΠΛΑΓΙΑ ΠΑΙΟΝΙΑΣ

https://plagia-paionias.blogspot.com/2011/07/blog-post_21.html

5. Χρήστος Π. Ίντος – Από τον σιδηροδρομικό Σταθμό Πολυκάστρου στη σφαγή των Προξένων της Θεσσαλονίκης – Άρθρο στην εφημερίδα Μαχητής του Κιλκίς (26/11/2021).

Από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό Πολυκάστρου στη σφαγή των Προξένων της Θεσσαλονίκης

6. Περιοδικό «Μακεδονικά» της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, Τόμος 31, έτους 1998. Έρευνα της Ε. Ζέλλιου – Μαστροκώστα με τίτλο «Άγνωστοι και ελάχιστα γνωστοί αγωνιστές της περιοχής Γευγελής κατά τον Μακεδονικό Αγώνα».
7. Ψηφιακό Αρχείο Ελευθερίου Βενιζέλου.
8. Ιστοσελίδα ΣΤΑ ΠΛΑΓΙΑ ΠΑΙΟΝΙΑΣ https://plagia-paionias.blogspot.com

(*) Ο Θεόδωρος Π. Μποράκης είναι συγγραφέας και ερευνητής της τοπικής ιστορίας και λαογραφίας. Διαχειρίζεται την ιστοσελίδα ΣΤΑ ΠΛΑΓΙΑ ΠΑΙΟΝΙΑΣ https://plagia-paionias.blogspot.com όπου αναρτά ιστορικά και λαογραφικά θέματα του χωριού Πλάγια και της περιοχής Παιονίας Κιλκίς.

Μπορείτε να διαβάσετε στον παρακάτω σύνδεσμο και τα υπόλοιπα μέρη της ενότητας «Ψηφίδες αλησμόνητων πατρίδων στο Κιλκίς» που δημοσιεύτηκαν στην ιστοσελίδα της εφημερίδας Μαχητής του Κιλκίς: https://maxitis.gr/author/theodorosplagiotis