Τα μνημεία διηγούνται Ιστορία… – Το μνημείο πεσόντων Μακεδονικού Αγώνα 1904 – 1908 στη Γουμένισσα.

Έρευνα – παρουσίαση: Θεόδωρος Π. Μποράκης

Το μνημείο πεσόντων Μακεδονικού Αγώνα 1904 – 1908 κατασκευασμένο από μάρμαρο με ανάγλυφες μορφές που απεικονίζουν δυο μαχόμενους, έναν εύζωνα τυφεκιοφόρο γονατισμένο και έναν εύζωνα όρθιο, βαστάζοντα σπαθί, και στη βάση του μνημείου υπάρχουν χαραγμένα τα ονόματα των πεσόντων της περιοχής:

Δογιάμας Λάζος εκ Καστανερής, Δογιάμας Γκόνος εκ Καστανερής, Δογιάμας Μήτρος εκ Καστανερής, Δογιάμας Κων/νος εκ Καστανερής, Μπέτσης Αθανάσιος εκ Κάρπης, Σακελλαρίου Άγγελος ιατρός εκ Βιλλίων, Πιτσούλας Ιωάννης διδάσκαλος εκ Ναυπάκτου, Σλαμπάκης Θάνος εκ Γουμενίσσης, Τζιάννας Πέτρος εκ Γουμενίσσης, Πούλκας Κων/νος εκ Γουμενίσσης, Πούλκα Μαρία εκ Γουμενίσσης, Βαλκάνης εκ Γουμενίσσης.

Τα στοιχεία για το έτος κατασκευής του μνημείου και τον γλύπτη που το φιλοτέχνησε δεν είναι γνωστά.

Το μνημείο βρίσκεται σε κεντρικό σημείο της κωμόπολης, στη συμβολή των οδών Βενιζέλου – Γεωργοπούλου και Γιαννιτσών στον χώρο μικρής πλατείας που σχηματίζεται στο σημείο.

Σχέση του μνημείου με την Ιστορία – Η Γουμένισσα και η ευρύτερη περιοχή της διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στον Μακεδονικό Αγώνα αναδεικνύοντας μεγάλες μορφές του ελληνισμού όπως οι αδερφοί Δογιάμα, ο γιατρός Άγγελος Σακελλαρίου, τον ευεργέτη Θάνο Ζελέγκο κ.α. αλλά και τραγικές μορφές που έχασαν τη ζωή τους στην περιοχή  όπως ο Γεώργιος Βαφόπουλος από τη Γευγελή, ο καπετάν Κόδρος (λοχαγός Μιχαήλ Μωραΐτης), ο καπετάν Ζόγρας (ανθυπολοχαγός Σπύρος Φραγκόπουλος), ο καπετάν Νικηφόρος Β΄ (Γεώργιος Παπαδόπουλος), ο δάσκαλος Ιωάννης Πίτσουλας από τη Ναύπακτο κ,α.

Κάποια από τα σημαντικότερα γεγονότα της περιόδου του Μακεδονικού Αγώνα στην περιοχή της Γουμένισσας ήταν:

1. Στις 20 Ιουλίου 1903, πάνω από 300 κομιτατζήδες επιτέθηκαν στη Γουμένισσα. Αρχικά κινήθηκαν, για αντιπερισπασμό, κατά της τουρκικής στρατιωτικής δύναμης αλλά ο στόχος ήταν η περικύκλωση της πόλης, το χτύπημα του ελληνικού πληθυσμού και η εξόντωση του Έλληνα γιατρού Άγγελου Σακελλαρίου.
2. Στις 19 Ιουνίου του 1904,  η Γουμένισσα απειλήθηκε από μεγάλη πυρκαγιά μετά από συμπλοκή μελών της ομάδας κομιτατζήδων του Αποστόλ Πέτκωφ που καταγόταν από την Αξιούπολη, με ομάδα Τούρκων οπλιτών.
3. Στις 21 Νοεμβρίου 1904, έξω από τη Γουμένισσα, συμμορία κομιτατζήδων του Αποστόλ Πέτκωφ δολοφόνησε τον Έλληνα δάσκαλο Ιωάννη Πίτσουλα. Ο νέος δάσκαλος που είχε αποφοιτήσει από το Διδασκαλείο της Αθήνας, θέλησε να διοριστεί σε σχολείο της Μακεδονίας. Διορίστηκε στη Γουμένισσα όπου είχε εγκατασταθεί στα τέλη Οκτωβρίου 1904, ένα μήνα πριν τη δολοφονία του!
4. Στις 18 Μαΐου 1905 κάτω από το Γαντάτσι, την κορυφή του Πάικου, στα βορειοανατολικά των Μεγάλων Λιβαδίων, πέφτει ηρωικά ο Καπετὰν Κόδρος μετά από μάχη που έδωσε με τις τουρκικές δυνάμεις και ενώ καταδίωκε την ομάδα του κομιτατζή Αντών Γιοβάν, ξαδέλφου τού επίσης κομιτατζή της περιοχής Αποστόλ Πέτκωφ. Μαζί του πέφτει με άλλα παλικάρια και ο υπαρχηγός της ομάδας του, ο ανθυπολοχαγός Σπύρος Φραγκόπουλος (Καπετάν Ζόγρας).
5. Στις 30 Ιανουαρίου 1906, σημαντικό γεγονός για τον ελληνικό πληθυσμό της Γουμένισσας αποτέλεσε ο γάμος του γιατρού Άγγελου Σακελλαρίου. Κουμπάρος ήταν ο Ίων Δραγούμης που ήρθε στη Γουμένισσα κι έφερε μαζί του δεκάδες υπαλλήλους των προξενείων και υποπροξενείων όλης της Μακεδονίας.

Πηγές: 

1. Χρήστος Π. Ίντος, «Κέντρα οργάνωσης, δράσης και αντίστασης των Ελλήνων στον Ν. Κιλκίς κατά την περίοδο του Μακεδονικού Άγώνα».
2. Γιώργος Εχέδωρος, «Ιστορία του Κιλκίς».
3. Ιστοσελίδα «Βλαχόφωνοι».
4. Θεόδωρος Π. Μποράκης «Κοινότης Πλαγίων – Εν Παιονία Κιλκίς»
5. Ιστοσελίδα Digital Glyptotheque (https://www.digitalglyptotheque.gr).
6. Ιστοσελίδα Στα Πλάγια Παιονίας (http://plagia-paionias.blogspot.com)

Φωτογραφία: Γεώργιος Πέτκος