Τα μνημεία διηγούνται Ιστορία… – Πολύκαστρο – Το μνημείο ηρώων Εθνικών Αγώνων

Έρευνα – παρουσίαση: Θεόδωρος Π. Μποράκης

Το μνημείο βρίσκεται στην κωμόπολη Πολύκαστρο του Δήμου Παιονίας στον νομό Κιλκίς. Αποτελείται από μεταλλικούς ανδριάντες τριών Ελλήνων πολεμιστών με στολές διαφορετικών ιστορικών περιόδων (Μακεδονικός Αγώνας, Απελευθερωτικοί αγώνες του ελληνικού στρατού στη Μακεδονία). Είναι κατασκευασμένο από μέταλλο, τοποθετημένο σε μαρμάρινη βάση.
Στη βάση του μνημείου αναγράφονται: «Μνήμη ηρώων εθνικών αγώνων – Δημοτικό Συμβούλιο Δήμου Πολυκάστρου – Οκτώβριος 2009».
Το μνημείο είναι τοποθετημένο στην κεντρική πλατεία του Πολυκάστρου και επί της οδού Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Σχέση του μνημείου με την Ιστορία – Το Πολύκαστρο είναι η έδρα του Δήμου Παιονίας και από τις μεγαλύτερες κωμοπόλεις του Νομού Κιλκίς.
Το Καρασούλι (Πολύκαστρο) προπολεμικά υπήρξε ο σπουδαιότερος από ένα σύνολο οικισμών γύρω από τους βάλτους στην ανατολική όχθη του Αξιού ποταμού. Οι οικισμοί αυτοί είχαν επισκιαστεί από το επαρχιακό κέντρο της εποχής, την Αξιούπολη, από την αντίπερα δυτική όχθη του ποταμού, που μεσουρανούσε στα γεγονότα.
Κατά την Εθνεγερσία του 1821, οι γνωστότεροι αγωνιστές της περιοχής Παιονίας, κατάγονταν από την ευρύτερη περιοχή του Πολυκάστρου όπως ο Ζαφείριος Σταματιάδης από την Ειδομένη (Σέχοβο) και ο Δημήτριος Τσώρας από τη Γρίβα (Κρίβα).
Από τα οθωμανικά αντίποινα για την ελληνική εξέγερση του 1822 καταστράφηκε το Καρασούλι και ο ελληνικός πληθυσμός του διασκορπίστηκε ενώ η περιοχή εποικίστηκε από την οθωμανική διοίκηση με βουλγαρικούς αγροτικούς πληθυσμούς που απασχολούνταν στα τσιφλίκια των Τούρκων.
Κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, με καταγωγή από την ευρύτερη περιοχή Πολυκάστρου έδρασαν ως Καπετάνιοι Μακεδονομάχοι: οι αδερφοί Δογιάμα (Καστανερή), ο Γεώργιος Καραϊσκάκης (Βογδάντσα), ο Μιχάλης Σιωνίδης (Βογδάντσα), οι αδερφοί Δοϊτσίνη (Εύζωνοι) κ.α., ενώ στήριξαν σημαντικά τον αγώνα κι οργάνωσαν τον μακεδονικό ελληνισμό ο Θάνος Ζελένκος (Γουμένισσα), ο Γεώργιος Βαφόπουλος (Γευγελή), ο Χρήστος Δέλιος (Γευγελή), η Αικατερίνη Χατζηγεωργίου (Γευγελή), ο Παπαζαφείριος Σταματιάδης (Ειδομένη) κ.α.
Από το βουλγαρικό στοιχείο της περιοχής πρωτοστάτησαν την ίδια εποχή ως ηγετικές μορφές (βοεβόδες) στις βουλγαρικές τσέτες (κομιτατζήδες), ο Αποστόλ Τερζίεφ (Πέτκωφ) (Αξιούπολη) και ο Ιοβάντσε Ορτζιάνοφ (Καρασουλιάτα) (Πολύκαστρο).
Μετά την απελευθέρωση (1912) εγκαταστάθηκαν στο Πολύκαστρο ελληνικοί προσφυγικοί πληθυσμοί από τη Γευγελή και τη Βογδάντσα ενώ αργότερα (1923), με την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, εγκαταστάθηκαν ελληνικοί προσφυγικοί πληθυσμοί από την Ανατολική Θράκη, τον Πόντο και τη Μικρασία.
Πολλά από τα κρίσιμα ιστορικά γεγονότα που αφορούσαν την απελευθέρωση της Μακεδονίας, τόσο κατά τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα, διεξήχθησαν στην ευρύτερη περιοχή γύρω από το Πολύκαστρο (η δράση ελληνικών αντάρτικων ομάδων κατά τον Μακεδονικό Αγώνα, η μάχη Κιλκίς – Λαχανά κατά τον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο, οι μάχες Σκρά, Ραβινέ, Σεμέν ντε φερ κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο κλπ).

Ιστορικά στιγμιότυπα – Το 1822, σημειώθηκαν επαναστατικές κινήσεις, ενθαρρυμένες από την εξέγερση της Νάουσας και του Ολύμπου. Κατά των Τούρκων ξεσηκώθηκαν κάτοικοι του Κιλκίς, της Στρώμνιτσας, της Γευγελής, του Πολυκάστρου (Καρασούλι) με τα γύρω χωριά τους. Διεξήχθησαν αρκετές μάχες με ισχυρές τουρκικές δυνάμεις, που τελικά οδήγησαν στην ήττα των επαναστατημένων.
Το 1872 εγκαινιάστηκε η σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης – Μητρόβιτσας από την εταιρεία Χιρς (Hirch), μήκους 362 χιλιομέτρων και ξεκίνησε τη λειτουργία του ο Σιδηροδρομικός Σταθμός Καρασουλίου (Πολυκάστρου).
Στις 29 Φεβρουαρίου 1898 μετά από επεισόδια, σχισματικοί βουλγαρίζοντες κατέλαβαν με βία το σχολείο και την εκκλησία του Προφήτη Ηλία που ανήκαν στην ελληνική κοινότητα Καρασουλίου (Πολυκάστρου). Μετά από εκκλήσεις της ελληνικής κοινότητας επιστράφηκαν το σχολείο και η εκκλησία και η λειτουργία τελούνταν πλέον εναλλάξ σε ελληνικά και βουλγαρικά.
Στο Πολύκαστρο κατασκευάστηκε το βρετανικό κοιμητήριο των πεσόντων του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου που σχεδίασε το 1920 ο Σκότος αρχιτέκτονας ser Robert Lorimer.
Στις 24 Δεκεμβρίου 1948, τη νύχτα, αντάρτες του Δ.Σ.Ε. επιτέθηκαν κατά του Πολυκάστρου. Οι στρατιωτικές δυνάμεις της περιοχής αντιμετώπισαν την επίθεση. Τις πρωινές ώρες οι αντάρτες καταδιώχθηκαν από πεζοπόρα τμήματα και από αεροπορία.

Πηγές:
1. Περιοδικό «Μακεδονικά» – Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών – Έρευνα της Ε. Ζέλλιου – Μαστροκώστα με τίτλο «Άγνωστοι και ελάχιστα γνωστοί αγωνιστές της περιοχής Γευγελής κατά τον Μακεδονικό Αγώνα».
2. Χρήστος Π. Ίντος, «Κέντρα οργάνωσης, δράσης και αντίστασης των Ελλήνων στον Ν. Κιλκίς κατά την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα».
3. Εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ (φύλλο της 28 Δεκεμβρίου 1948).
4. Γιώργος Εχέδωρος «Ιστορία του Κιλκίς» Κιλκίς 1996.
5. Ιστοσελίδα ΣΤΑ ΠΛΑΓΙΑ ΠΑΙΟΝΙΑΣ http://plagia-paionias.blogspot.com
6. Ιστοσελίδα Βικιπαίδεια.

Φωτογραφία: Θεόδωρος Π. Μποράκης