Τα μνημεία διηγούνται Ιστορία… – Λιβάδια Παιονίας – Το μνημείο πεσόντων Εθνικών Αγώνων
Έρευνα – παρουσίαση: Θεόδωρος Π. Μποράκης
Το μνημείο βρίσκεται στην πλατεία στο χωριό Λιβάδια του δήμου Παιονίας, στον νομό Κιλκίς.
Πρόκειται για μαρμάρινο μνημείο σε μορφή στήλης. Στην όψη του μνημείου αναγράφονται: “Η Κοινότητα Λιβαδίων το έτος 2001 – Τιμής ένεκεν στα υπέρ πίστεως και πατρίδας πεσόντα τέκνα της”. Και παρακάτω αναγράφονται οι στίχοι του ποιητή Κωστή Παλαμά: “Χρωστούμε σ’ αυτούς που ήρθαν, πέρασαν, θά ’ρθουνε, θα περάσουν, κριτές θα μας δικάσουν οι αγέννητοι κι οι νεκροί”.
Σε πλευρά του μνημείου αναγράφεται διακριτικά: “Εγκαινιάσθει την 1η Ιουλίου 2001 από τον Γ.Γ. Π.Κ.Μ. Βασίλειο Βαλασόπουλο επί προεδρίας Φωτίου Κιλιπίρη.”
Στις πλευρές της μαρμάρινης βάσης του μνημείου αναγράφονται τα ονόματα των πεσόντων κατά τον Μακεδονικό Αγώνα και κατά το Έπος του 1940.
Το παλαιό μνημείο – Σε κεντρικό πάρκο του χωριού υπάρχει μαρμάρινο μνημείο πεσόντων σε μορφή στήλης διακοσμημένη στην κορυφή με μαρμάρινο φοίνικα. Το μνημείο εκείνο είχε κατασκευαστεί στις 23/9/1939 και στην όψη του αναγράφει: «Η Κοινότης Μεγ. Λειβαδίων ανήγειρε εις μνήμην των κάτωθι ενδόξως πεσόντων κατά τους πολέμους. Ανηγέρθη την 23/9/1939».
Στην όψη της στήλης αλλά και στις πλευρές της βάσης της αναγράφονται τα στοιχεία των πεσόντων κατά τον Μακεδονικό Αγώνα.
Σχέση με την Ιστορία – Μέχρι το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το Μεγάλο Λιβάδι θεωρούνταν ένα από τα μεγαλύτερα βλαχοχώρια της Μακεδονίας. Οι πρώτοι κάτοικοι του ορεινού χωριού ήταν Βλάχοι και προέρχονταν από χωριά της Πίνδου.
Οι πατριαρχικές οικογένειες των Βλάχων, τα «φαλκάρια» όπως ονομάζονταν, μεταφέρθηκαν στα Λιβάδια με σχεδόν όλα τα περιουσιακά τους στοιχεία, τα οποία αντιστοιχούσαν σε ζωικό κεφάλαιο, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί στα Λιβάδια ένας εύρωστος κτηνοτροφικός και γεωργικός (καλλιέργεια πατάτας) οικισμός. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 1889 ο αυστριακός περιηγητής Weigand σημείωσε ότι στην περιοχή υπάρχουν 400 σπίτια και διαβιούν 2.000 κάτοικοι. Τα Λιβάδια αποτελούσαν το οικονομικό κέντρο των γύρω βλαχόφωνων χωριών των Μογλενών (Αρχάγγελος, Κούπα, Σκρα, Κάρπη, Χούμα). Η απογραφή του 1913 ανέβασε τον πληθυσμό τους στους 4.000 κατοίκους και κατέταξε τον τότε οικισμό στον ένατο μεγαλύτερο της Κεντρικής Μακεδονίας.
Ιστορικά στιγμιότυπα – Στις 18 Μαΐου 1905 κάτω από το Καντάστι, την κορυφή του Πάικου, στα βορειο-ανατολικὰ των Μεγάλων Λειβαδίων, πέφτει ηρωικά ο Καπετάν Κόδρος μετά από μάχη που έδωσε με τις τουρκικές δυνάμεις και ενώ καταδίωκε την ομάδα του κομιτατζή Αντών Γιοβάν, ξαδέλφου τού επίσης κομιτατζή της περιοχής Αποστόλ Πέτκωφ. Μαζί του πέφτει με άλλα παλικάρια και ο υπαρχηγάς της ομάδας του, ο Ανθυπολοχαγός Σπύρος Φραγκόπουλος (Καπετάν Ζόγρας). Στις 23 Μαΐου του 1905 ὁ Λάμπρος Κορομηλάς τηλεγραφεί από το προξενείο της Θεσσαλονίκης προς τον Υπουργό των Εξωτερικών Αλέξανδρο Σκουζέ και του αναφέρει επακριβώς: «Περὶ τῆς ἐν Λιβαδίοις ἐπελθούσης ἡμὶν συμφορᾶς.»
Κατά την Κατοχή ο ορεινός οικισμός των Λιβαδίων υπήρξε ο τόπος ρίψης συμμαχικών ανεφοδιασμών προς τους αντάρτες του 30ου Συντάγματος του ΕΛ.ΑΣ που δρούσε στην περιοχή.
Στις 4 Ιανουαρίου 1944 ο γερμανικός στρατός συνέλαβε και εκτέλεσε στα Λιβάδια 27 Έλληνες αντάρτες.
Στις 13 Ιανουαρίου 1944 τμήμα του 30ου Συντάγματος του ΕΛ.Α.Σ. έστησε ενέδρα στη θέση «Αεροδρόμιο» βόρεια του χωριού Μεγάλα Λιβάδια και διέλυσε γερμανικό τμήμα 70 ανδρών που κινούνταν προς τα χωριά του Πάικου.
Στις 6 Μαΐου 1944, ο γερμανικός στρατός πυρπόλησε τα χωριά Μεγάλα Λιβάδια και Τρία Έλατα, στο Πάικο κι εξανάγκασε τους κατοίκους τους να μετακινηθούν μαζικά και να εγκατασταθούν στα χωριά της Γουμένισσας.
Πηγές:
Ιστοσελίδα Δήμου Παιονίας. https://www.visitpaionia.gr
Ιστοσελίδα «Βλαχόφωνοι». http://vlahofonoi.blogspot.gr
Ιστοσελίδα «Στα Πλάγια Παιονίας» https://plagia-paionias.blogspot.com
Φωτογραφίες: Θεόδωρος Π. Μποράκης
