Τα μνημεία διηγούνται Ιστορία… – Ευρωπός – Το μνημείο Γενοκτονίας του Ελληνισμού των αλησμόνητων πατρίδων

Έρευνα – παρουσίαση: Θεόδωρος Π. Μποράκης

Το μνημείο κατασκευάστηκε αρχικά το 1992 σε παρακείμενο χώρο δίπλα στην εκκλησία του Ευρωπού αλλά αργότερα μετεγκαταστάθηκε το 2011 από τον αρχικό του χώρο στο σημείο που βρίσκεται σήμερα ανακαινισμένο, στον προαύλιο χώρο του Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου στον Ευρωπό του Δήμου Παιονίας στον νομό Κιλκίς.

Αποτελείται από μαρμάρινη πλάκα στο πάνω μέρος της οποίας υπάρχει μαρμάρινη ανάγλυφη παράσταση που αναπαριστά τα μαρτύρια του ελληνισμού του Φουλατζίκ.

Χαμηλότερα στη μαρμάρινη πλάκα αναγράφονται «Σφαγιασθέντες στο Φουλατζίκ Νικομηδείας Μ. Ασίας 23/6/1920» και ακολουθούν τα ονόματα όσων θανατώθηκαν από τους Τούρκους Τσέτες στο Φουλατζίκ.

Δεξιά της μαρμάρινης πλάκας συμπληρώνει το μνημείο η μεταλλική ανάγλυφη φλόγα και η μεταλλική προτομή του εθνομάρτυρα ιερέα Φιλίππου Καλοκίδη που στηρίζεται σε μαρμάρινη βάση.

Στην βάση της προτομής του ιερέα εθνομάρτυρα αναγράφει: «Ιερεύς Εθνομάρτυρας «Φίλιππος Καλοκίδης 1850 – 1920» και χαμηλότερα αναγράφονται: «Σφαγιασθέντες στην Τσαντώ Ανατολικής Θράκης» και ακολουθούν τα ονόματα όσων θανατώθηκαν από τους Τούρκους στην Τσαντώ.

Το νέο μνημείο κατασκευάστηκε με δαπάνες του Δήμου Παιονίας και του επιχειρηματία Νικόλαου Αρβανίτη κι εγκαινιάστηκε την 11 Ιουνίου 2011 από τον Δήμαρχο Παιονίας κ. Αθανάσιο Λαπόρδα, τον πρώην Δήμαρχος Ευρωπού Ευθύμιο Κουρτζανίδη και τον Αντιπρόεδρο της Ομοσπονδίας Προσφυγικών Σωματείων Ελλάδας κ. Βασίλειο Καραμανλή.

Την φιλοτέχνηση του αρχικού μνημείο επιμελήθηκε ο γλύπτης Ευθύμιος Καλεβράς, ενώ την προσθήκη στη φιλοτέχνηση του νέου μνημείου (νέα ανάγλυφη παράσταση που αντικατέστησε την παλαιά λόγω εκτεταμένης φθοράς) επιμελήθηκε ο γλύπτης Λάζαρος Τάντης.

Στον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου του Ευρωπού τελείται μνημόσυνο κατά την επέτειο μνήμης της σφαγής των κατοίκων του χωριού Φουλατζίκ (το Δίστομο της Βιθυνίας όπως ονομάστηκε από τους ερευνητές της ιστορίας του) τον Ιούνιο του 1920 από τους Τούρκους Τσέτες.

Λεπτομέρεια της μαρμάρινης παράστασης του μνημείου του Ευρωπού

Σχέση του μνημείου με την Ιστορία:

Ο Ευρωπός – Κωμόπολη της Δημοτικής Ενότητας Παιονίας στον Νομό Κιλκίς. Η αρχαία Ευρωπός ήταν η γενέτειρα του Σελεύκου Α’ Νικάτορα (358 π.Χ. – 281 π.Χ.), ενός από τους διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ιδρυτή της δυναστείας των Σελευκιδών που βασίλεψε στο Ασιατικό τμήμα της πρώην Περσικής αυτοκρατορίας. Η αρχαία πόλη της Ευρωπού βρίσκεται περίπου 1.000 μ νοτιοδυτικά από το σημερινό χωριό, στη λοφοσειρά που δεσπόζει στην περιοχή. Aποκαλύφθηκαν σημαντικά ταφικά μνημεία των ύστερων ρωμαϊκών χρόνων τα οποία διαμορφώθηκαν ώστε ο χώρος πλέον να έχει καταστεί επισκέψιμος.

Στον Ευρωπό μετά την Μικρασιατική Καταστροφή εγκαταστάθηκαν: από το Φουλατζίκι συνολικά 277 οικογένειες, την Τσαντώ της Ανατολικής Θράκης 83 οικογένειες, τα Μ. Λειβάδια Παϊκου 11 οικογένειες, το Κίζδεβρεντ της Μικράς Ασίας 9 οικογένειες, τον Πόντο 7 οικογένειες και από την Αρμενία 2 οικογένειες.

Το Φούλατζικ – Το χωριό Φούλατζικ, πατρίδα της πλειονότητας των κατοίκων του Ευρωπού, βρίσκεται 12 χλμ. από τη νότια ακτή του Αστακηνού κόλπου και 10 χλμ. βόρεια της λίμνης της Νίκαιας. Απέχει 13 χλμ. Ν-ΝΔ του Καραμουρσάλ, 35 χλμ. ΝΔ της Νικομήδειας και 19,5 χλμ. ΒΔ της Νίκαιας. Δεν είναι γνωστή η ετυμολογία του ονόματός του. Ωστόσο ήταν κοινό τόσο για το μουσουλμανικό στοιχείο όσο και για το χριστιανικό, ενώ παραμένει και σήμερα ως επίσημη ονομασία του χωριού (Fulacik). Πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή ο πληθυσμός του χωριού ανερχόταν σε 2.500 Έλληνες κατοίκους (700 σπίτια). Τον ίδιο αριθμό δίνει και η στατιστική του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Οι κάτοικοι θεωρούνταν ντόπιοι, ενώ υπήρχε και αυξημένη ενδογαμία στο επίπεδο του χωριού. Οι κάτοικοι του χωριού ήταν τουρκόφωνοι και μόνο οι μαθητές (κυρίως αγόρια, ελάχιστα κορίτσια) μάθαιναν τα ελληνικά. Στο χωριό υπήρχε μια εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο η οποία ήταν μεγάλη, πέτρινη, με χωρητικότητα περί τα 400-500 άτομα. Ανάμεσα στους χριστιανούς άντρες του Φούλατζικ, όπως και στους μουσουλμάνους της ευρύτερης περιοχής, ήταν διαδεδομένη η πάλη. Αρκετοί ήταν παλαιστές (πεχλιβάνηδες) και πάλευαν στα αλώνια του χωριού είτε μεταξύ τους, είτε με τους μουσουλμάνους γείτονες, με την αφορμή εορτών και πανηγύρεων. Το έθιμο της πάλης μεταφέρθηκε από τους Φουλατζικιώτες στη νέα τους πατρίδα στον Εύρωπο Παιονίας.

Το Φούλατζικ κάηκε το 1920 από τους Τσέτες. Οι περισσότεροι κάτοικοι διέφυγαν αρχικά στο Καραμουρσάλ και από εκεί στη Νικομήδεια. Οι οικογένειες του χωριού εγκαταστάθηκαν στον Εύρωπο Παιονίας (Κιλκίς), στην Κορμίστα Σερρών και στην Αθήνα.

Ο εθνομάρτυρας ιερέας του Φούλατζικ– Σύμφωνα με δημοσιεύματα ερευνητών των ιστορικών πτυχών του Ευρωπού, ο ιερέας Φίλιππος Καλοκίδης έμελλε να είναι ο τελευταίος ιερέας της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου στο Φουλαντζίκ την 23/6/1920. Είναι μια από τις τραγικότερες μορφές του κατεστραμμένου από τους Τούρκους Τσέτες χωριό, λόγω των μαρτυρίων του και του φρικτού του θανάτου επάνω στην Αγία Τράπεζα του ναού.

Η Τσαντώ – Η Τσαντώ ή Τσεντώ (σήμερα Cantakoy) ήταν κωμόπολη της Ανατολικής Θράκης 15 χλμ περίπου βορειοδυτικά της Συληβρίας. Είχε 800 σπίτια και συνολικά 4000 κατοίκους όλοι Έλληνες. Η κύρια ασχολία των Τσεντιωτών ήταν αμπελλουργία, με περίπου 5 εκατομμύρια κλήματα, την παραγωγή της οποίας διέθεταν στις  αγορές της Κωνσταντινούπολης. Εξίσου σημαντική ήταν και η κτηνοτροφία με τα περίπου 12.000 πρόβατα που είχαν συνολικά στην κατοχή τους.

Διοικητικά η Τσαντώ ανήκε στον καζά Συληβρίας ενώ εκκλησιαστικά στη Μητρόπολη Ηρακλείας και Ραιδεστού. Υπήρχε μία εκκλησία του Αγίου Αθανασίου η οποία είχε κτιστεί το 1830 σύμφωνα με την επιγραφή πάνω από την είσοδό της. Οι κάτοικοι της Τσαντώς σε αντίθεση με τους περισσότερους Έλληνες της Ανατολικής Θράκης απέφυγαν τον εκτοπισμό του 1914 και μάλιστα δέχτηκαν πολλούς πρόσφυγες από τον Σκοπό και άλλες περιοχές.

Μέχρι να εισέλθει στην πόλη ο Ελληνικός Στρατός το 1920 Τούρκοι ένοπλοι άτακτοι αποπειράθηκαν δύο φορές να εισβάλουν στον οικισμό. Οι κάτοικοι αμύνθηκαν και απώθησαν τους εισβολείς γλιτώνοντας έτσι τη σφαγή. Το 1922 ακολούθησαν το ρεύμα φυγής προς την ελεύθερη Ελλάδα και εγκαταστάθηκαν σε περιοχές της Θράκης και κυρίως της Μακεδονίας.

Πηγές:

1) Εταιρεία Μικρασιατικών Σπουδών και Ερευνών Ευρωπού.

2) Σεβ. Μητροπολίτης Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου Δημήτριος – «Η Μικρασία στον Ευρωπό» – Ιστοσελίδα Ρομφαία. https://www.romfea.gr/ieres-mitropoleis/50857-i-mikrasia-ston-evropo-foto

3) Άρθρο του Απόστολου Καραγιαννόπουλου «Το ολοκαύτωμα του ελληνικού χωριού Φούλατζικ στη Βιθυνία, 23/6/1920» στην ιστοσελίδα «Μικρασιάτης». https://mikrasiatis.gr

4) Σταματόπουλος Δημήτριος, «Φούλατζικ», 2001, Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μικρά Ασία.

5) Ιστοσελίδα «Θρακικό Πρακτορείο Ειδήσεων». https://thracenews.gr

6) Ιστοσελίδα «Στα Πλάγια Παιονίας». http://plagia-paionias.blogspot.com

7) Ιστοσελίδα Κορινός News (Βιογραφικό γλύπτη Ευθυμίου Καλεβρά) https://korinosnews.blogspot.com

Φωτογραφίες: Θεόδωρος Π. Μποράκης, Απόστολος Καραγιαννόπουλος