Μισόπολη Μικράς Ασίας – Ψηφίδες αλησμόνητων πατρίδων στο Κιλκίς

Έρευνα – παρουσίαση: Θεόδωρος Π. Μποράκης

Αφιερώνεται στην γενιά των ξεριζωμένων Ελλήνων των όπου γης πατρίδων, που διαλύθηκαν στη θύελλα της Ιστορίας και σκόρπισαν στον κόσμο, μα στάθηκαν όρθιοι κι έγιναν ακρίτες της Ελλάδας. Έναν αιώνα τώρα οι απόγονοί τους, ζωντανές ψηφίδες, στολίζουν το ψηφιδωτό του Κιλκίς με τα ήθη και τα έθιμα των αλησμόνητων πατρίδων τους.

Η Μισόπολη ή Μεσόπολη ή Μεσαίπολη (Aydinpinar)

Η Μισόπολη βρίσκεται κοντά στα μικρασιατικά παράλια της Προποντίδας, 20 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Προύσας, 78 χιλιόμετρα νότια του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και 95 χιλιόμετρα ανατολικά τής Αρτάκης. Υπήρξε μία από τις 14 κοινότητες της Μητροπόλεως Προύσης που ο πληθυσμός της διώχθηκε στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης το 1923.

Σύμφωνα πηγές σχετικές με την ανθρωπογεωγραφία της Μεσαίπολης: Κωμόπολη ανατολικά του αμαξιτού δρόμου Προύσας – Μουδανιών, σε απόσταση 5 χλμ. από τα Μουδανιά, χτισμένη σε μία χαράδρα. Η μουσουλμανική ονομασία του οικισμού ήταν Μεσέ Μπολού (έτσι αναφερόταν και στα επίσημα οθωμανικά έγγραφα). Η σημερινή του ονομασία είναι Aydinpinar. Το ελληνικό όνομα του οικισμού -και στα επίσημα εκκλησιαστικά έγγραφα- ήταν Μισόπολη ή Μυσόπολη ή Μεσόπολη. Διάφορες είναι οι εκδοχές που η κωμόπολη έλαβε τα παραπάνω προσωνύμια. Κάποια εκδοχή υποστήριζε πως η περιοχή θεωρούνταν ότι ανήκε στη Μυσία. Κάποια άλλη εκδοχή ότι το προσωνύμιο σημαίνει «μισή πόλις» επειδή καταστράφηκε κάποτε από ληστές και έμεινε μισή. Τέλος, θεωρείται ότι το όνομα το οφείλει η κωμόπολη στη «μεσόγειο» θέση της. Σύμφωνα με μια άλλη ερμηνεία, η κωμόπολη χτίστηκε μέσα στη χαράδρα από τον φόβο των ληστών που την είχαν καταστρέψει. Πάντως, φαίνεται ότι η πόλη αποτελούσε συνέχεια αρχαίου οικισμού. Οι κάτοικοι ανακάλυπταν κατά καιρούς διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα, ενώ τα μάρμαρα ενός αρχαίου τάφου τα χρησιμοποίησαν για την κατασκευή της εκκλησίας τους. Ο πληθυσμός της Μισόπολης στις αρχές του 20ου αιώνα έφθανε περίπου τις 350 οικογένειες, όλες ελληνορθόδοξες.

Διοικητική και εκκλησιαστική εξάρτηση – Εκπαίδευση:  Σύμφωνα με τα στοιχεία που διατίθενται για τις αρχές του 20ου αιώνα, η Μισόπολη υπαγόταν απευθείας στο καϊμακαμλίκι των Μουδανιών (βιλαέτι της Προύσας). Η κοινότητα διοικούνταν από έναν μουχτάρη σε συνεργασία με 2 – 3 συμβούλους, τους αζάδες. Παράλληλα λειτουργούσαν σχολική εφορεία και εκκλησιαστική επιτροπή.

Η κωμόπολη ανήκε εκκλησιαστικά στη δικαιοδοσία της μητρόπολης Προύσης. Στη Μισόπολη υπήρχε μία μεγάλη εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, η οποία γιόρταζε στις 29 Αυγούστου. Ο ναός πιθανότατα χτίστηκε στα μισά του 19ου αιώνα. Ήταν πλούσια διακοσμημένη και είχε εικόνες που μεταφέρθηκαν από τα Ιεροσόλυμα. Ανατολικὰ του χωριού υπήρχε παρεκκλήσι αφιερωμένο στον ίδιο άγιο. Το πανηγύρι επισκεπτόταν κόσμος από τα γύρω χωριά. Οι προσκυνητές πήγαιναν δύο μέρες πριν από τη γιορτή και έφευγαν δύο μέρες μετά. Πολλοί φιλοξενούνταν από φίλους ή συγγενείς. Μεταξύ Μισόπολης και Μουδανιών υπήρχε το παρεκκλήσι του «Σκοτεινού» Αϊ-Γιώργη. Το επίθετο δικαιολογείται από το γεγονός ότι βρισκόταν μέσα σε βραχώδη σπηλιά βάθους 20 μ. Μέσα στη σπηλιά υπήρχε αγίασμα. Σε μία γωνιά της, ψηλά σε μάρμαρο, υπήρχε σκαλισμένη η εικόνα του αγίου. Υπήρχαν άλλα δύο αγιάσματα (της Αγίας Φωτεινής και της Αγίας Άννας) όπως και τρία παρεκκλήσια (της Αγίας Παρασκευής, του Αγίου Παντελεήμονα και του Αρχάγγελου Μιχαήλ). Το χωριό διέθετε αρρεναγωγείο και παρθεναγωγείο, τα οποία συστεγάζονταν σε κοινό (διώροφο) κτήριο. Το δημοτικό ήταν πεντατάξιο. Κατά το έτος 1906 δραστηριοποιούνταν στη Μισόπολη η Αδελφότητα «Πρόοδος».

Σὲ πίνακα των χωριών της Προύσας με άγνωστη ημερομηνία καταγραφής, αναφέρεται πως η Μισόπολη είχε πληθυσμό 1.500 Έλληνες κατοίκους, κανέναν Τούρκο και διέθετε εκκλησία, ένα αρρεναγωγείο με 3 τάξεις και ένα νηπιαγωγείο.

Στοιχεία οικονομίας – Στον οικισμό υπήρχαν οκτώ καφενεία, επτά μπακάλικα, τέσσερα ελαιοτριβεία και ένας νερόμυλος. Οι βασικές συναλλαγές του οικισμού γίνονταν με τα Μουδανιά. Κύρια απασχόληση των κατοίκων ήταν η σηροτροφία.

Ιστορικά γεγονότα: Η κωμόπολη εκκενώθηκε το 1914 λόγω των γεγονότων του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου και οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να μεταβούν στὸ Ντεμίρντεσι της Προύσας. Μάλιστα, αρκετοί άνδρες τὴν περίοδο εκείνη μετανάστευσαν στην Αμερική. Οι κάτοικοι επέστρεψαν το 1919, για να εκπατριστούν από τον οικισμό οριστικά το 1922.

Στο βιβλίο «Μαύρη Βίβλος Διωγμών και Μαρτυρίων του εν Τουρκία Ελληνισμού, 1914 – 1918», αναφέρονται τα παρακάτω για την επαρχία Προύσης: «Ο εμπορικός αποκλεισμός, κατ’ αρχάς μεν υποκώφως, είτα δε αναφανδόν και αγρίως εφαρμοζόμενος υπήρξεν η κυριοτέρα μάστιγξ και συμφορά και της επαρχίας ταύτης (Προύσης) (κοινότ. 14 και πληθυσμ. 27.524) προ του έτους 1914, κατ’ αυτό και μετ’ αυτό. Εγκάθετοι ροπαλοφόροι περιερχόμενοι καθ’ ομάδας τα καταστήματα των ομογενών, απῄτουν μετ’ απειλών το άμεσον κλείσιμον αυτών. Καθ’ εκάστην κακοποιά στοιχεία μουσουλμάνων, συλλαμβάνοντα καθ’ οδόν τους χωρικούς των πέριξ ευρισκομένων χωρίων, ερχομένους εις Προύσαν προς πώλησιν των προϊόντων αυτών, απεγύμνουν αυτούς, κατέστρεφον τα εμπορεύματα και εξηνάγκαζον όπως επιστρέψωσιν εις τα ίδια. Τα αυτά συνέβαινον εν Τριγλίᾳ, Σιγή και Μουδανίοις, ένθα ουδέποτε διέλειπον έκτροπα διαφόρου φύσεως και μορφής, ζῳοκλοπαί, δαρμοί ανηλεείς, αυθαιρεσίαι μποϋκοταδζήδων».

Ιδιαίτερα για τη Μισόπολη αναφέρονται τα παρακάτω σχετικά με την εκκένωση των κοινοτήτων περί τα τέλη Ιουνίου και αρχές Ιουλίου του 1915: «Αρβανιτοχώριον, Νεοχώριον, Ελιγμοί, Μεσαίπολις. Και η εκκένωσις των κοινοτήτων τούτων υπήρξεν απότομος και βιαία, των κατοίκων αυτής μη δυνηθέντων να συμπαραλάβωσι μεθ’ εαυτών τα απολύτως αναγκαία».

Εγκατάσταση Μισοπολιτών στην Ελλάδα – Σύμφωνα με την έρευνα της ιστοσελίδας «Στα Πλάγια Παιονίας», οι Έλληνες κάτοικοι της Μισόπολης που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την κωμόπολη κατά τον διωγμό τους από τους Τούρκους, αφίχθηκαν στην Ἑλλάδα. Το 32% των οικογενειών εγκαταστάθηκαν στο Μαγιαδάγ (Φανός) Παιονίας στο Κιλκίς. Το 28,35% των οικογενειών εγκαταστάθηκαν στην Πτολεμαΐδα. Το 8,95% των οικογενειών εγκαταστάθηκαν στις Σέρρες. Το 8,95% των οικογενειών εγκαταστάθηκαν στο Καρασινάν (Πλάγια) Παιονίας στο Κιλκίς. Το 7,46% των οικογενειών εγκαταστάθηκαν στη Νέα Απολλωνία Θεσσαλονίκης. Το 2,98% των οικογενειών εγκαταστάθηκαν στον Δογάνη Παιονίας στὸ Κιλκίς. Το υπόλοιπο 11,19% των οικογενειών εγκαταστάθηκαν σε διάφορες άλλες περιοχές.

Μισόπολη – Αλησμόνητη πατρίδα Πλαγιωτών – Στην επίσημη απογραφή προσφύγων που έγινε τον Απρίλιο 1923, στο Καρασινάν (Πλάγια) είχαν καταγραφεί 374 Έλληνες πρόσφυγες (191 άνδρες και 183 γυναίκες) (πιθανότατα ήταν οι πρόσφυγες με καταγωγή την Αρτάκη, τη Μισόπολη και άλλες περιοχές.

Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1924, ο πληθυσμός στο Καρασινάν (Πλάγια), μαζί με τους Μπογαζιώτες και τους Αρναουτκιώτες, αριθμούσε 779 κατοίκους (190 προσφυγικές οικογένειες), σύμφωνα με την Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων.

Από την επεξεργασία των στοιχείων που βρέθηκαν καταχωρημένα στο «Ονομαστικόν ευρετήριον αγροτών προσφύγων» που εκδόθηκε το 1928 από την Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων και αφορά τις αγροτικές αποζημιώσεις των προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα, προκύπτουν τα παρακάτω σχετικά με τους τόπους καταγωγής των προσφύγων που πρωτοίδρυσαν τα Πλάγια: Είναι καταχωρημένες 170 αγροτικές οικογένειες προσφύγων, σύμφωνα με τα στοιχεία των αρχηγών των οικογενειών.

Από το σύνολο των καταγραμμένων αγροτικών οικογενειών που εγκαταστάθηκαν στο Καρασινάν, περίπου το 6,5% των οικογενειών κατάγονταν από τη Μισόπολη ή Μεσαίπολη της επαρχίας Προύσας της Μικράς Ασίας.

Ενδεικτικά, από τη Μισόπολη κατάγονται οι Πλαγιώτικες οικογένειες: Γκικούδη, Κοντούδη, Πολιτούδη, Σαββούδη κ.α.

Φωτογραφία: Εκκλησία της Μισόπολης. Πηγή: Διαδίκτυο.

Πηγές:

1. α) «Ἡμερολόγιον τῶν Ἐθνικῶν καὶ Φιλανθρωπικῶν Καταστημάτων – Ἐν Κωνσταντινουπόλει 1907», ἑνότητα «Ἡ Μητρόπολις Προύσης», Μεσαίπολις.

β) Σταματόπουλος Δημήτριος, «Μισόπολη», 2001, Ἐγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ἑλληνισμοῦ, Μ. Ἀσία. http://www.ehw.gr/l.aspx?id=12141

2. Ἱστοσελίδα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, στὴν ἑνότητα Μητρόπολη Προύσης, ἀναφέροναι οἱ 14 κοινότητες τῆς Μητροπόλεως: Στὶς ἀρχὲς τοῦ 20οῦ αἰώνα ἡ Μητρόπολη Προύσης περιλάμβανε τοὺς κατωτέρω οἰκισμούς: 1)Προύσα (Bursa), 2)Δεμιρδέσι (Demirtaş), 3)Κελεσὲν ἢ Καλασάνιο (İsmetiye), 4)Παλλαδάρι (Gündoğdu), 5)Πλατύαινος (Yunuseli), 6)Τεπετζὶκ (Tepecik Köyü), 7)Σουσουρλοὺκ (Kestel), 8)Ἀπάμεια ἢ Μουδανιὰ (Mudanya), 9)Ἀρβανιτοχώρι (Yıldıztepe), 10)Μεσαίπολη ἢ Μυσόπολη (Aydınpınar), 11)Νεοχώριο ἢ Νεοχωράκι (Güzelyalı), 12)Συγὴ (Kumyaka), 13)Τρίγλια (Zeytinbağı), 14)Ἐλιγμοὶ ἢ Ἐλεγμοὶ (Kurşunlu).

3. Περιοδικό «Θρακικά», σύγγραμα περιοδικὸν ἐκδιδόμενον ὑπὸ τοῦ ἐν Ἀθήναις «Θρακικοῦ Κέντρου», τόμος 23ος, ἐν Ἀθήναις 1955. Θεματικὴ ἑνότητα: «Ὁ ἑλληνικὸς πληθυσμὸς κατὰ τὸ ἔτος 1911 εἰς τὰς περιοχὰς τοῦ Ὀθωμανικοῦ Κράτους ἀπὸ τὰς ὁποίας ἐξεδιώχθη διὰ τῆς Συνθήκης τῆς Λωζάννης τῷ 1923, τοῦ Μιλτιάδου Σαραντῆ. Στοιχεῖα γιὰ τὸν πληθυσμὸ τῆς Μητρόπολης Προύσης (1911): Κοινότητες 14, Ἕλληνες κάτοικοι 27.524.

4. Κώστας Χατζηαντωνίου, «Μικρὰ Ἀσία – Ἱστορία τῶν νέων χρόνων», σελ.114, ἐκδόσεις Γόρδιος, Ἀθήνα 2011.

5. Θεόδωρος Π. Μποράκης, «Κοινότης Πλαγίων εν Παιονία Κιλκίς» ιδιωτική έκδοση, Πλάγια 2022.

Μπορείτε να διαβάσετε στον παρακάτω σύνδεσμο και τα υπόλοιπα μέρη της ενότητας «Ψηφίδες αλησμόνητων πατρίδων στο Κιλκίς» που δημοσιεύτηκαν στην ιστοσελίδα της εφημερίδας Μαχητής του Κιλκίς: https://maxitis.gr/author/theodorosplagiotis

(*) Ο Θεόδωρος Π. Μποράκης είναι συγγραφέας και ερευνητής της τοπικής ιστορίας και λαογραφίας. Διαχειρίζεται την ιστοσελίδα ΣΤΑ ΠΛΑΓΙΑ ΠΑΙΟΝΙΑΣ https://plagia-paionias.blogspot.com όπου αναρτά ιστορικά και λαογραφικά θέματα του χωριού Πλάγια και της περιοχής Παιονίας Κιλκίς.