Τα μνημεία διηγούνται Ιστορία… – Φανός Παιονίας – Το μνημείο Γάλλων πεσόντων 1916 – 1917
Το μνημείο βρίσκεται στην ορεινή περιοχή του χωριού Φανός στον δήμο Παιονίας, στην τοποθεσία Τσάγκα.
Είναι παλιό μνημείο, εγκαταλειμμένο. Η στήλη του μνημείου, ύψους 2,5 περίπου μέτρα, χρονολογείται από την εποχή του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και κατασκευάστηκε κατά τα έτη 1916 – 1917. Έχει υποστεί έντονες φθορές από την πολυκαιρία και τις ανθρώπινες επεμβάσεις, και αναγράφει: «15 INF», «MORTS POUR LA PATRIE». Γύρω από την στήλη πιθανότατα να υπήρχαν παλιά οι τάφοι των Γάλλων στρατιωτών που έπεσαν στις μάχες κατά των Γερμανο-βουλγάρων. Περί τα 500 μέτρα νοτιοανατολικά του μνημείου βρίσκεται και δεύτερο κοιμητήριο (οι τοπικοί κάτοικοι κάνουν λόγο για κοιμητήριο των Ελλήνων στρατιωτών της ίδιας χρονικής περιόδου).
Προς ανεύρεση του μνημείου οι επισκέπτες κατευθύνονται μετά το χωριό Φανός προς το χωριό Σκρά και σε απόσταση 1,5 χιλιομέτρων στην επαρχιακή οδό Φανού – Σκρά. Εκεί, στην αριστερή πλευρά του οδοστρώματος, υπάρχει πινακίδα της Δασικής υπηρεσίας που κατευθύνει αριστερά σε αγροτικό δρόμο και αναγράφει «Φανός – Γαλλικά μνήματα 5 χιλιόμετρα». Στο 5ο περίπου χιλιόμετρο, αριστερά του χωματόδρομου βρίσκεται η στήλη του μνημείου μέσα σε θαμνώδη βλάστηση. Το μνημείο βρίσκεται σε υψόμετρο 269 μέτρων και το γεωγραφικό του στίγμα είναι: Ν 41 04 004, Ε 022 26 914.
Σχέση του μνημείου με την Ιστορία – Οι γαλλικές δυνάμεις της Αντάντ που επιχειρούσαν μαζί με τις ελληνικές (της προσωρινής Κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης – κίνημα Εθνικής Αμύνης μέχρι το 1917- και στη συνέχεια της Κυβέρνησης Ελευθερίου Βενιζέλου) είχαν προωθηθεί μέσω της Αξιούπολης μέχρι τα όρια της ελληνικής επικράτειας για να αντιμετωπίσουν τις γερμανο-βουλγαρικές δυνάμεις που κατείχαν οχυρές θέσεις στις τοποθεσίες Σκρά, Ραβινέ (στο χωριό Χαμηλό) και Σεμέν ντε φερ (μεταξύ των χωριών Δογάνης και Ειδομένη) στη δυτική όχθη του Αξιού ποταμού, νότια της πόλης της Γευγελής.
Το ορεινό έδαφος και η έλλειψη στοιχειωδών οδικών αρτηριών υποχρέωσε τις στρατιωτικές δυνάμεις να δημιουργήσουν δρόμους, γέφυρες, χαρακώματα, ακόμη και σιδηροδρομική γραμμή για το τρενάκι ανεφοδιασμού «Ντεκοβίλ» που ξεκινούσε από την Αξιούπολη και μέσω του χωριού Πηγή έφτανε πιθανότατα μέχρι το Σκρα. Για την κατασκευή των έργων είχαν επιστρατευτεί από τους Γάλλους στρατιώτες οι κάτοικοι των γύρω χωριών. Ακόμα και σήμερα διακρίνονται ίχνη εκείνων των συμμαχικών οδών και τμήματα της σιδηροδρομικής γραμμής.
Από τον Απρίλιο του 1917 μέχρι και τον Μάιο του 1918, στο μέτωπο των παραπάνω τοποθεσιών, είχαν διεξαχθεί αιματηρές μάχες με την τελική επικράτηση των Γαλλο-ελληνικών δυνάμεων.
Στην ευρύτερη περιοχή που βρίσκεται κατασκευασμένο το γαλλικό μνημείο υπάρχουν οι κατάλληλες φυσικές προϋποθέσεις στρατωνισμού (φυσικά ξέφωτα, νερό από τον χείμαρρο Κούμ Ντερέ, τοποθεσία κοντά σε χωριά: Σκρα, Φανός, Πλάγια, Πηγή- σε ακτίνα 5 χιλιομέτρων).
Επισημαίνεται από τον καθηγητή κ. Βλάση Βλασίδη ότι δίπλα στο μνημείο πεσόντων υπήρχε και νεκροταφείο, όπως και στο Δρέβενο. Τα νεκροταφεία αυτά άδειασαν το 1920 οπότε και μια γαλλική στρατιωτική επιτροπή ήλθε και έκανε εκταφές και μάζεψε τους νεκρούς Γάλλους στρατιώτες σε 12 νεκροταφεία από τη Φλώρινα μέχρι τη Θεσσαλονίκη. Στην περιοχή υπήρχε τέτοιο νεκροταφείο στη Γουμένισσα, στην Αξιούπολη και στο Πολύκαστρο με χιλιάδες νεκρούς. Τελικά όλα -πλην του Ζειτινλίκ – άδειασαν και οι νεκροί μεταφέρθηκαν στη Γαλλία. Σύμφωνα με την στρατιωτική επιτροπή τα μνημεία έπρεπε να διατηρηθούν στο χώρο τους. Γι’ αυτό και διατηρείται αυτό το μνημείο στο Φανό, διατηρούνται επίσης, λίγο πιο κάτω στο ίδιο ποτάμι, μια πυραμίδα αλλά και στο Δρέβενο το μνημείο της 168ης.
Πηγές:
- Βλάσης Βλασίδης – Μεταξύ Μνήμης και Λήθης – Μνημεία και κοιμητήρια του Μακεδονικού Μετώπου – εκδ. Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα – 2016.
- Χρήστος Π. Ίντος – Ο Μεγάλος Πόλεμος (Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, 1914 – 1918) στον Νομό Κιλκίς – Γουμένισσα 2019.
- Ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων https://www.digitalglyptotheque.gr
- Ιστοσελίδα ΣΤΑ ΠΛΑΓΙΑ ΠΑΙΟΝΙΑΣ http://plagia-paionias.blogspot.com
Φωτογραφία: Θεόδωρος Π. Μποράκης