Ελβασάνιο Ανατολικής Θράκης – Ψηφίδες αλησμόνητων πατρίδων στο Κιλκίς

Έρευνα – παρουσίαση: Θεόδωρος Π. Μποράκης

Αφιερώνεται στην γενιά των ξεριζωμένων Ελλήνων, των όπου γης πατρίδων, που διαλύθηκαν στη θύελλα της Ιστορίας κι έγιναν σκόρπιες ψηφίδες στον κόσμο, μα στάθηκαν όρθιοι στην άκρη της Ελλάδας. Έναν αιώνα τώρα, ζωντανές ψηφίδες, στολίζουν το ψηφιδωτό του Κιλκίς με τα ήθη και τα έθιμα των αλησμόνητων πατρίδων τους.

Το Ελβασάνιο (Αλμπασάν) της Ανατολικής Θράκης

Κατά τα έτη 1909 – 1910 το Ελβασάνιο ήταν ελληνικό χωριό με πληθυσμό περί τους 1.075 Έλληνες, υπαγόταν στην Μητρόπολη Μετρών και Αθύρων και ως εκκλησία του χωριού καταγράφεται ο Ιερός Ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Σύμφωνα με την ίδια πηγή, η προέλευση του ονόματός του προήλθε από τους πρώτους του κατοίκους που κατάγονταν από την ομώνυμη περιοχή της Αλβανίας.

Το Ελμπασάν βρίσκεται σε απόσταση 4 χιλιομέτρων περίπου, νοτιοδυτικά των Μετρών (Τζατάλτζας). Απέχει 47 χιλιόμετρα βορειοδυτικά από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης. Το χωριό το συναντούμε με τις ονομασίες Αλβασάν, Ελβασάν, Αλμπασάν και Ευάερο – λόγω του ωραίου του κλίματος. Το χωριό έως σήμερα διατηρεί την ονομασία Elbasan. Έχει κλίμα πολύ υγιεινό, γιατί είναι κτισμένο σε υψηλή τοποθεσία, σε υψόμετρο 324 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Ο πληθυσμός του πριν την ανταλλαγή ήταν εξ ολοκλήρου ελληνικός. Οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνταν με τη γεωργία και ειδικότερα την αμπελουργία. Το Ελμπασάν παλαιότερα αποτελούσε αγρόκτημα [ τσιφλίκι] ιδιοκτησίας Αλβανών που κατοικούσαν στην Κωνσταντινούπολη.

Στο χωριό το 1863 ζούσαν 20 ελληνικές οικογένειες, ενώ το 1892 την κοινότητα κοσμούσαν 53 οικίες. Μεγάλη αύξηση του πληθυσμού έχουμε στις αρχές του 20ου αιώνα [1910-1912], ζούσαν 1075 Έλληνες. Την περίοδο της ανταλλαγής κατοικούσαν περισσότερες από 100 ελληνικές οικογένειες.

Με την αρωγή του επισκόπου Μετρών και Αθύρων Ζαχαρία [1853-1861] οι κάτοικοι του Ελμπασάν ανέγειραν το 1853 μικρό ναό επ΄ ονόματι των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Πριν από το έτος αυτό στο χωριό δεν υπήρχε ναός και οι κάτοικοι εκκλησιάζονταν στο γειτονικό χωριό Τσακήλι. Ο ναός είχε έσοδα από την πώληση των κεριών, τις εισπράξεις των δίσκων, των ιεροπραξιών, καθώς και από τα ενοίκια των χωραφιών και λιβαδιών, που είχε στην κατοχή του. Με τα χρήματα που εισπράττονταν πληρώνονταν οι μισθοί των δασκάλων και του νεωκόρου, συντηρούνταν φυσικά ο ναός και γίνονταν κοινωφελή και φιλανθρωπικά έργα στην κοινότητα.

Στο Ελμπασάν υπήρχαν τρία αγιάσματα:
α. Των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης γιόρταζε στη μνήμη των αγίων στις 21 Μαΐου.
β. Το αγίασμα της οσιομάρτυρος Παρασκευής και γιόρταζε στις 26 Ιουλίου.
γ. Του αγίου Παντελεήμονος βρίσκεται νοτιοανατολικά του χωριού μέσα σε παρεκκλήσι, το οποίο είναι σε μια χαράδρα, ανάμεσα σε δέντρα και γιόρταζε στις 27 Ιουλίου.

Όσον αφορά την εκπαίδευση της κοινότητας το 1872/1873 αναφέρεται η λειτουργία γραμματοδιδασκαλείου στο νάρθηκα του ναού, ενώ προβλεπόταν μηνιαίος μισθός διδάσκοντος, που ανερχόταν στο ποσό των 160 γροσίων. Το 1892 λειτουργούσε μια σχολή με 40 μαθητές και 18 μαθήτριες και ένα δάσκαλο. Το 1901 ανεγέρθηκε το νέο σχολείο.

Οι κάτοικοι της κοινότητας μετά την ανταλλαγή αναχώρησαν για την Ελλάδα. Τον Αύγουστο του 1924, οι 80 περίπου οικογένειες, από το χωριό Ελμπασάν, ήρθαν και εγκαταστάθηκαν ως πρόσφυγες στο χωριό Μεσιά του νομού Κιλκίς. Μαζί τους μετέφεραν το καμπαναριό της εκκλησίας με πολλές δυσκολίες και ταλαιπωρίες, καθώς και πλήθος εικόνων, οι οποίες διατηρούνται μέχρι σήμερα.
Σήμερα το χωριό Elbasan έχει 758 κατοίκους που είναι Τούρκοι πρόσφυγες από την Ελλάδα. Ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Σώζονται το σχολείο, παλαιές ελληνικές γειτονιές με οικίες, μία δεξαμενή με κρήνη και το αγίασμα του αγίου Παντελεήμονα.

Πηγές:
1. «Θρακικά», σύγγραμα περιοδικόν εκδιδόμενον υπό του εν Αθήναις «Θρακικού Κέντρου», τόμος 19ος, εν Αθήναις 1944. Θεματική ενότητα: «Το δέλτα του Βυζαντίου» του Μιλτ. Σαραντή.
2. Ιστοσελίδα «Τσακήλι». Ενότητα «Ελβασάνιο», επιμέλεια ενότητας Δέσποινα Χουρμουζιάδου. http://users.sch.gr/deshourmou/TSAKILI/elbasan.htm

Εικόνα: Ελβασάν Ανατολικής Θράκης. Το αγίασμα του Αγίου Παντελεήμονα στην κατάσταση που βρίσκεται σήμερα. Φωτογραφία: Ιστοσελίδα Τσακήλι.